Larisa İosifovna Boqoraz və yaxud Larisa İosifovna Boqoraz-Bruxman (rus. Лари́са Ио́сифовна Богора́з; 8 avqust 1929[1][2], Xarkov, SSRİ – 6 aprel 2004[3][1][…], Moskva) — Yəhudi əsilli sovet və rus dilçisi, hüquq müdafiəçisi, publisist. O, 1989-1996-cı illərdə Moskva Helsinki Qrupunun sədri olub.
| Larisa Boqoraz | |
|---|---|
| Doğum tarixi | 8 avqust 1929[1][2] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 6 aprel 2004[3][1][…] (74 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | insult |
| Dəfn yeri |
|
| Vətəndaşlığı |
 SSRİ  Rusiya |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | insan hüquqları fəalı, dilçi |
| Elmi dərəcəsi |
|
Onun atası İosif Aronoviç Boqoraz (1896-1985), iqtisadçı və yazıçı, Ukrayna SSR Dövlət Plan Komitəsinin və Qırmızı Professorlar İnstitutunun əməkdaşı, Xarkov Universitetinin İqtisadiyyat fakültəsinin kafedra müdiri, 1936-cı ildən Vorkutlaqda xidmət edib.[4] Anası Mariya Samuilovna Bruxman (1901-1950), Rusiyada vətəndaş müharibəsi illərində ordunun siyasi şöbəsində xidmət edib. Atasının əmisi oğlanları "Narodnaya volya" üzvü, etnoqraf və dilçi V.G.Boqoraz və cərrah N.A.Boqoraz olub.[5] Valideynləri 1930-cu illərdə boşanıblar və atası yenidən şairə Alla Zimina ilə nigaha daxil olub. (Olga Qriqoryevna Olsufyeva, 1904-1986).
1950-ci ildə Larisa Xarkov Universitetinin filologiya fakültəsini bitirib.
1961-ci ilə qədər Kaluqa vilayətində, sonra isə Moskvada məktəblərdə rus dili müəllimi işləyib. Larisa 1961-1964-cü illərdə SSRİ Elmlər Akademiyasının Rus Dili İnstitutunun riyaziyyat və struktur dilçilik şöbəsinin aspiranturasında təhsil alıb. Larisa Boqoraz 1964-1965-ci illərdə Novosibirsk Universitetinin Filologiya fakültəsində ümumi dilçilikdən dərs deyib. Boqoraz 1965-ci ildə namizədlik dissertasiyasını müdafiə edib.
Andrey Sinyavski və Yuli Danielin həbsi onun həyatında hadisələrin inkişafına böyük təsir göstərdi. O, SSRİ Baş Prokuroruna yazdığı ilk məktubunu “insanlıq və qanun normalarına riayət edilməsi” tələbi ilə yekunlaşdırıb. Larisa Boqoraz 1966-cı ilin fevralında Mariya Rozanova ilə birlikdə bu iş üzrə məhkəmə iclasının stenoqramını əldə edə bildi. Sonradan bu qeydlər onun hazırladığı “A.Sinyavski və Y.Daniyel işi üzrə Ağ kitab”ın əsasını təşkil etdi.[6]
Larisa Boqoraz 1968-ci ildə Pavel Litvinovla birlikdə “dördlər məhkəməsi” ilə bağlı “dünya ictimaiyyətinə” ünvanlanmış ilk məktubu hazırladı (Y.Qalanskov, A.Qinzburq, A.Dobrovolski, V.Laşkova).
Boqoraz 25 avqust 1968-ci ildə Sovet qoşunlarının Çexoslovakiyaya daxil olmasına qarşı Qızıl meydanda keçirilən məşhur etiraz nümayişində iştirak etdi.[7] Bunun cəzası olaraq 4 il müddətinə İrkutsk vilayətində sürgün edildi (1968-1971).
Həyat yoldaşı Yuli Daniel 1970-ci ildə sərbəst buraxıldı, Boqoraz isə hələ də Sibirdə sürgündə idi. Onların evliliyi çox davam etmədi və tezliklə boşandılar. Lakin azadlığa çıxandan az sonra Boqoraz yenidən sovet rejiminə müqavimət göstərməyə başladı. O, dövlət orqanlarına çoxsaylı müraciətlərə imza atıb. O, Stalinin terrorunu təfərrüatlandıran və sonradan xaricdə nəşr olunan “Yaddaş” adlı kitabın müəlliflərindən idi. O, həmçinin “Mövcud hadisələrin xronikası” adlı gizli nəşrə töhfə verib. 1975-ci ildə o, o zaman DTK-nın rəhbəri olmuş Yuri Andropova məktub yazaraq təşkilatın arxivini açmağı xahiş edir.
Boqoraz daha sonra digər tanınmış dissident Anatoli Marçenko ilə evləndi. Onlar birlikdə bir sıra müraciətlər yazıblar. Marçenko 1980-ci ildə həbs edilib və Danieldən fərqli olaraq, cəzasını çəkə bilməyib. Boqoraz 1986-cı ildə bütün siyasi məhbusların azad edilməsi üçün kampaniya başlatdı.[8] Kampaniya uğurlu oldu, çünki növbəti il Baş katib Mixail Qorbaçov onları azad etməyə başladı. Bu, ilkin azadlığa az qalmış aclıq aksiyası nəticəsində ölən Marçenko üçün çox gec oldu.
1987-ci ildə o, siyasi məhbuslar üçün amnistiya kampaniyası başlatmağa cəhd etdi.[9]
Yetmişinci illərdə Larisa Boqoraz Tümen Kukla Teatrında “Maqbet” tamaşası üçün kuklalar düzəltdirdi.[10]
Larisa Boqoraz 1976-1984-cü illərdə senzuradan kənar “Yaddaş” tarixi toplusunun redaksiya heyətinin üzvü olub.
1989-cu ildə Bogoraz yenidən qurulan Moskva Helsinki Qrupuna qoşuldu və sonradan onun sədri oldu. O, köhnə dissident qvardiyası ilə Sovet İttifaqının dağılması zamanı yaranan yeni nəsil arasında körpü rolunu oynadı. Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra Boqoraz fəaliyyətini davam etdirdi, məhbusları ziyarət etdi və insan hüquqlarının müdafiəsi ilə bağlı seminarlar keçirdi. O, həmçinin Rusiya-Amerika birgə qeyri-hökumət təşkilatı olan İnsan Hüquqları üzrə Seminarın sədri oldu. O, 1996-cı ildə istefa verdi, lakin ölümünə qədər insan haqları dairələrində təsirini davam etdirdi.
Ölümündən bir müddət əvvəl o, həm 1999-cu ildə NATO-nun Yuqoslaviyanı bombalamasını, həm də 2003-cü ildə İraq müharibəsini pisləyən açıq məktub yayımladı.[11][12] O, bir sıra insultlardan sonra 6 aprel 2004-cü ildə 74 yaşında Moskvada vəfat edib. Külü olan qab Nikolo-Arxangelskoye qəbiristanlığında basdırılıb.[13]
- İlk həyat yoldaşı (təxminən 1971-ci ilə qədər) - Yuli Markoviç Daniel (1925-1988).
- Oğlu - Aleksandr Daniel (1951).
- İkinci həyat yoldaşı (təxminən 1971-1986) - Anatoli Tixonoviç Marçenko (1938-1986).
- Oğlu - Pavel Anatolyeviç Marçenko.
Larisa Boqoraz Yuli Kimin "İlyiç" (rus dilində) mahnısında xatırlanır və musiqi bir neçə saytda yerləşdirilib mövcuddur.[14][15][16] Həmin mahnı Leonid Brejnevin nümayişə reaksiyasından bəhs edir və Brejnev durğunluğu dövrünün ruhunu özündə cəmləşdirir, baxmayaraq ki, mahnının yazıldığı vaxt Andropovun MK-ya məktubunun mətni mövcud deyildi.[17]
- Цветы на перелоге (повесть для детей, с Б. Харчуком и Я. Гарбузенко). — М.: Молодая гвардия, 1960.
- Сны памяти. — Харьков: Права людини, 2009.
- ↑ 1 2 3 4 Larissa Bogoraz, Bogoras // FemBio database (alm.).
- ↑ 1 2 The Fine Art Archive. 2003.
- ↑ 1 2 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ "«Без Родины, без нации, без своей среды»". 2013-09-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-09-03.
- ↑ "Лариса Богораз «Сны памяти»" (PDF). 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2013-09-03.
- ↑ "Антология самиздата. Белая книга". 2010-03-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-03-27.
- ↑ Терновский Л. Б. «Зачем» или «почему»
- ↑ Mydans, Seth. "Larisa Bogoraz, Soviet Dissident, Dies at 74". The New York Times. 2004-04-08. ISSN 0362-4331. İstifadə tarixi: 2016-05-07.
- ↑ Александр Подрабинек. Наша кампания за амнистию [Our campaign for amnesty]. Zvezda (rus) (4). 2015. İstifadə tarixi: 2 September 2015.
- ↑ Ирина Уварова «Юлий Даниэль и все-все-все» (ИД Ивана Лимбаха, 2014)
- ↑ Bransten, Jeremy. "Russia: Soviet Dissident Larisa Bogoraz Dead At 74". Radio Free Europe/Radio Liberty (ingilis). 8 April 2008. İstifadə tarixi: 2019-11-05.
- ↑ "FindArticles.com | CBSi". findarticles.com. İstifadə tarixi: 2019-11-05.
- ↑ "Московские могилы. Богораз Л.И." www.moscow-tombs.ru. 2020-11-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-08.
- ↑ "Юлий Ким - "Монолог пьяного генсека"" [Julius Kim - "Drunken General Secretary's Monologue"]. www.bards.ru. İstifadə tarixi: 2019-11-05.
- ↑ "Юлий Ким - "Я сам себе Ильич"" [Julius Kim - "I'm my own Ilyich"]. geo.web.ru. İstifadə tarixi: 2019-11-05.
- ↑ "Ким стихи" [kim poems]. 2005-01-30. 2005-01-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-05.
- ↑ "Andropov to the Central Committee. The Demonstration in Red Square Against the Warsaw Pact Invasion of Czechoslovakia. September 20, 1968. (Russian original and English translation), Sakharov KGB file". 2007-10-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-06-17.
- Речи и статьи Л. Богораз
- Защитная речь Л. Богораз на «процессе семерых», 1968 год
- Последнее слово Ларисы Богораз (11 октября 1968)
- Чувствую ли я себя частью еврейского народа? Автобиографичная статья Ларисы Богораз, 1972 г.
- Информация о демонстрации
- Информация о суде над демонстрантами
- О демонстрации на Красной площади 25 августа 1968: Записка КГБ
- Письмо Андропова в ЦК про демонстрацию
- Кацва Л. А. История России: Советский период. (1917—1991).
- ru:Сева Новгородцев. 23 августа 2003: К 35-летию советского вторжения в Чехословакию
- Obituary: Larisa Iosifovna Bogoraz
- Caucasian Knot / Persons. Bogoraz, Larissa Iosifovna
- Ким Ю. «Я сам себе Ильич».