Lanqe modeli

Lanqe modeli ilk dəfə 1930-cu illərdə sosializmin iqtisadi hesablaması mübahisəsi (Economic Calculation Debate) çərçivəsində irəli sürülmüşdür. Bu mübahisə Lüdviq fon Mizes və Fridrix fon Hayek kimi sərbəst bazar tərəfdarları ilə sosialist nəzəriyyəçilər arasında gedirdi. Mizes və Hayek planlı iqtisadiyyatın resurs bölgüsünü səmərəli şəkildə həyata keçirə bilməyəcəyini iddia edirdilər. Lange isə bu arqumentlərə cavab olaraq öz modelini irəli sürdü.^[2]

Lanqe modeli — bazar mexanizmlərinin və mərkəzi planlaşdırmanın inteqrasiyasına əsaslanan hibrid bir iqtisadi sistem nəzəriyyəsidir. Bu modelin mərkəzində həm iqtisadi səmərəliliyin təmin edilməsi, həm də resursların ədalətli bölüşdürülməsi dayanır. Lange modelində aşağıdakı əsas komponentlər nəzərdə tutulur.^[3]

İstehsal vasitələri, yəni fabriklər, zavodlar, torpaq və digər əsas iqtisadi resurslar dövlətin və ya ümumi cəmiyyətin mülkiyyətində olur.^[4] Bu, fərdi mənfəət məqsədilə deyil, ümumi ictimai rifah naminə istehsalın təşkilini təmin edir. Beləliklə, mənfəətin şəxsi sahibkarlar arasında deyil, bütövlükdə cəmiyyət arasında bölüşdürülməsi mümkün olur. Lange modelində malların və xidmətlərin qiymətləri birbaşa olaraq mərkəzi planlaşdırma agentliyi (MPA) tərəfindən müəyyən edilir. Lakin bu qiymətlər əvvəlcədən sabit şəkildə yox, bazar siqnallarına cavab olaraq dinamik şəkildə tənzimlənir. MPA-nın əsas vəzifəsi iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrindən məlumat toplayaraq, resursların səmərəli bölüşdürülməsinə xidmət edən optimal qiymətlər sistemini yaratmaqdır.^[5]

Mərkəzi planlaşdırma agentliyi qiymətləri müəyyən edərkən “sına və səhv et” (ing. trial and error) üsulundan istifadə edir. Üsulun tətbiqi:^[6]

• Əgər müəyyən bir malın təklifi onun tələbini üstələyirsə, bu, həmin malın çox istehsal olunduğunu və qiymətinin yüksək olduğunu göstərir – nəticədə MPA qiyməti endirir.
• Əksinə, əgər tələbat təklifdən çoxdursa, bu, malın çatışmazlığını və qiymətinin aşağı olduğunu göstərir – bu zaman qiymət artırılır.

Bu proses davamlı olaraq təkrarlanır və nəhayət tarazlıq qiymətləri formalaşır. Bu mexanizm klassik bazar mexanizmini xatırlatsa da, idarəetmə və istiqamətləndirmə funksiyası dövlət agentliyinə məxsusdur.

Firmalar mənfəət əldə etmək məqsədi ilə deyil, iqtisadi səmərəlilik prinsiplərinə uyğun olaraq fəaliyyət göstərirlər. Lange modelinə görə hər bir firma məhsul istehsalını o nöqtəyədək artırmalıdır ki, istehsalın marjinal (son) dəyəri həmin məhsulun qiymətinə bərabər olsun (MC = P). Bu prinsip bazar sistemindəki optimal istehsal səviyyəsini əks etdirir və resursların israf olunmadan bölüşdürülməsinə yardım edir. Əhali malları sərbəst şəkildə seçmək imkanına malikdir. İnsanların hansı mallara daha çox tələbat göstərməsi barədə məlumat, MPA üçün istehsalın hansı sahələrə yönləndirilməli olduğunu müəyyənləşdirməkdə əsas siqnal rolunu oynayır. Beləliklə, istehlakçı seçimi bazar vasitəsilə ifadə olunur və bu seçim istehsalın tələbatla uyğunlaşdırılmasına yardım edir.^[7]

• Gregory, Paul R.; Robert C. Stuart. Comparing Economic Systems in the Twenty-First Century. Boston, MA: Houghton Mifflin Company. 2004. ISBN 0-618-26181-8.
• Kowalik, Tadeusz (1987). "Lange-Lerner mechanism," The New Palgrave: A Dictionary of Economics, v. 3, pp. 129–30.
• Roemer, John (1994). A Future for Socialism, Verso Press.
• Stiglitz, Joseph E. Whither Socialism?. Cambridge, MA: MIT Press. 1994. 0-262-19340-X.
• Lo, Dic; Russell Smyth. "Towards a Re-interpretation of the Economics of Feasible Socialism". Cambridge Political Economy Society. 28 (6). 2004.
• Lange, O. "Marxian Economics and Modern Theory". Review of Economic Studies. 2 (3). 1935: 189–201. doi:10.2307/2967586. JSTOR 2967586.
• Lange, O. "On the Economic Theory of Socialism I". The Review of Economic Studies. 4 (1). 1936: 53–71. doi:10.2307/2967660. JSTOR 2967660.
• Lange, O 1937. On the Economic Theory of Socialism II The Review of Economic Studies Vol. N 123-142
• Lange, O 1938 On the Economic Theory of Socialism B Lippincott ed. University of Minnesota Press
• Lange, O 1940 Letter to FA Hayek, translated by Thadeusz Kowalik
• Lange, O 1942 Economics of Socialism Journal of Political Economy 50(2):299-303
• Lange, O 1957a Political Economy of Socialism, reprinted in Kowalik 1994
• Lange, O 1957b. Role of Planning in a socialist economy, reprinted in Kowalik 1994
• Lange, O 1967. The Computer and the Market in Socialism, Capitalism, and Economic Growth. Feinstein Ed. Reprinted in Economic Theory and Market Socialism T Kowalik, ed. Edward Elgar pub.
• Lerner, A. "Economic Theory and Socialist Economy". The Review of Economic Studies. 2 (1). 1934: 51–61. doi:10.2307/2967550. JSTOR 2967550.
• Lerner, A. "A note on Socialist Economics". The Review of Economic Studies. 4 (1). 1936: 72–76. doi:10.2307/2967661. JSTOR 2967661.
• Lerner, A. "Statics and Dynamics in Socialist Economics". The Economic Journal. 47 (186). 1937: 253–270. doi:10.2307/2225526. JSTOR 2225526.
• Lerner, A. "Theory and Practice in Socialist Economics". The Review of Economic Studies. 6 (1). 1938: 71–5. doi:10.2307/2967541. JSTOR 2967541.
• Lerner, A. 1944 The Economics of Control
• Lerner, A. "The Economics and Politics of Consumer Sovereignty". The American Economic Review. 62 (1–2). 1972: 258–266.
• Lerner, A. "Marginal Cost Pricing in the 1930s". The American Economic Review. 67 (1). 1977: 235–243.
• MacKenzie, DW, 2006 Oscar Lange and the Impossibility of Economic Calculation, Studia Economicze
• MacKenzie, DW Social Dividends, Entrepreneurial Discretion, and Bureaucratic Rules
• MacKenzie, DW Capital and Income in Democratic Socialism
• MacKenzie, DW Trial and Error in the Socialist Calculation Debate
• Roberts, Paul Craig. "Oskar Lange's Theory of Socialist Planning". Journal of Political Economy. 79 (3). 1971: 562–77. doi:10.1086/259768. ISSN 1537-534X. JSTOR 1830772.
• Rosefielde, Steven. "Some Observations on the Concept of 'Socialism' in Contemporary Economic Theory". Soviet Studies. 25 (2). 1973: 229–43. doi:10.1080/09668137308410916. ISSN 0038-5859. JSTOR 150886.
• Shleifer, Andrei; Robert W. Vishny. "The Politics of Market Socialism". The Journal of Economic Perspectives. 8 (2). 1994: 165–76. doi:10.1257/jep.8.2.165.

• Post-Lange Market Socialism: An Evaluation of Profit-Oriented Proposals by James A. Yunker
• Revisiting the Socialist Calculation Debate: The role of markets and finance in Hayek's response to Lange's challenge, by Paul Auerbach and Dimitris Sotiropoulos
• Oskar Lange and the Impossibility of Economic Calculation by D.W. MacKenzie
• Capital and Income in Democratic Socialism by D.W. MacKenzie
• Trial and Error in the Socialist Calculation Debate by D.W. MacKenzie