Kristionas Donelaytis (lit. Kristijonas Donelaitis, lat. Christian Donalitius; 1 yanvar, 1714, Lazdinelen, Prussiya krallığı – 18 fevral, 1780, Tolmingen, Prussiya krallığı) — Prussiya-Litva realist şairi.[1]
| Kristionas Donelaytis | |
|---|---|
| lit. Kristijonas Donelaitis | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Lazdinelen, Prussiya krallığı (indiki Litva) |
| Vəfat tarixi | (66 yaşında) |
| Vəfat yeri | Tolmingen, Prussiya Krallığı (indiki Kalininqrad vilayəti, Rusiya) |
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | yazıçı, şair |
| Əsərlərinin dili | Litva dili |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
1 yanvar, 1714-cü ildə Lazdinelen kəndindən bir qədər aralıda yerləşən Qumbinnen (hazırda Qusev) adlı yerdə anadan olub. Bu ərazi hal-hazırda Kalininqrad vilayətinin Qusev rayonunda kənddir. Təqribən 1731-ci ildə Köninqsberqdə kafedral kilsə nəzdindəki 5 illik latın məktəbinə qəbul olmuş və 1736-cı ildə bu məktəbi bitirib Köninqsberq Universitetinə qəbul olmuşdur. Bu universitetdə teologiya üzrə təhsil almışdır. İ.Kant, F.Şults kimi müəllimlərin rəhbərlik etdiyi Litva dili seminarlarında iştirak etmişdir. Universiteti başa vurduqdan sonra Ştalupennen (hazırda Nesterov; 1740-1742) adlı yerdə kantor (musiqi müəllimi və kilsə xorunun rəhbəri), daha sonra rektor (məktəbin direktoru) kimi xidmət etmişdir. 1743-cü ildən ölümünə qədər Ştalupennendən bir qədər aralıda yerləşən Tolkminken kəndindəki lüteran kilsəsində pastor kimi fəaliyyət göstərmişdir. Asudə vaxtlarında şeirlər yazır və musiqilər bəstələyir, musiqi alətlərinin, optik cihazların və barometrlərin hazırlanması ilə məşğul olurdu.[2]
Litva poeziyasında realist şair olan Kristionas Donelaytisin realizminin özünəməxsus cəhətləri çoxdur. "İlin fəsilləri" poemasında ilin dörd fəslini təsvir edən şair təbiətin heyrətamiz löhvələrini yaratmışdır. Müəllif oyanan torpağı, şumlanan və əkilən zəmiləri, biçilən, xırmanda döyülən taxılı, o cümlədən başqa məhsulları: yaz, yay, payız və qışda öz görkəmini dəyişən ölkəni canlandırmışdır.[1]
O, hər fəslin xarakterik əlamətlərini göstərmək üçün Litva peyzajını koloritli cəhətləri ilə birlikdə quşları, böcəkləri, heyvanları da təsvir edir. Lakin "İlin fəsilləri" (1760-1770) poemasında şairin məqsədi yalnız real peyzaj yaratmaq, Litvanın rəngarəng mənzərələrini təfsilatı ilə canlandırmaqdan ibarət olmamışdır. O, ilin dörd fəslində kəndli əməyini, onun güzəranını, kənd ictimai münasibətlərini, kütlənin dünyagörüşünü, adət-ənənələrini ümumiləşdirmişdir. Peyzaj bu mühiti qabarıq vermək üçün bir növ fon təşkil edir.
"Bahar sevincləri" adlanan birinci fəsildə müəllif qış yuxusundan ayılan təbiətin mənzərəsini yaratmışdır:
|
Ucalır göydə günəş, isti oyadır bu yeri, Dağılır qarlı qışın səltənəti, buzları bax! Məhv olur şaxtaların yazdığı ilk şah əsəri, Gün vurur, qar əriyir öz-özünə yox olaraq. Çöldə isti yel əsir, oxşayır çılpaq düzəni, İstəyir qarda qalan qış otu da cana gələ. Meşələr, yoldakı kollar düzəldir qamətini, Atır qar kürkünü dağlar, təpələr hətta belə. |
|
Bu səpkidə yaradılan peyzaj fonunda biz kəndlini görür, onun sevincinə, kədərinə, göz yaşlarına şahid oluruq. Kristionas Donelaytis demokratik görüşlü şair kimi kəndli əməyinə yüksək qiymət verir, əməyin poeziyasını yaradır, bu barədə fikir söyləyir, cəmiyyət həyatında zəhmətkeşlərin xidmətini iftixarla qələmə alır. O kəndlinin sağlamlığını və gümrahlığını faydalı ictimai əməyin nəticəsi sayır.[1]