Kontakt dermatit bütün peşə dəri xəstəliklərinin 95%-ni təşkil edir. Kontakt dermatitin vaxtı və yayılması ilə bağlı dəqiq statistika azdır. Bir neçə aparılan tədqiqatın nəticələri metodoloji fərqlərə görə müqayisə edilə bilməz.

Kontakt dermatit, yad bir maddə ilə təmas nəticəsində yaranan lokallaşdırılmış səpgi və ya dəri qıcıqlanmasıdır. Kontakt dermatitə dərinin yalnız səthi bölgələri təsirlənir. Təsirə məruz qalan toxumanın iltihabı epidermisdə (dərinin ən xarici təbəqəsi) və xarici dermisdə (epidermisin altındakı təbəqə) mövcuddur.

Kontakt dermatit şiddətli qaşınma ilə nəticələnir. Onların sağalması bir neçə gündən həftələrə qədər çəkə bilər. Hətta bir neçə gündən sonra kontakt dermatit yalnız dəri artıq allergen və ya qıcıqlandırıcı ilə təmasda olmadıqda yox olur. Xroniki kontakt dermatit patogenin aradan qaldırılması gözlənilən rahatlığı gətirmədikdə inkişaf edə bilər.

Qıcıqlandırıcı dermatit adətən allergenin həqiqətən dəriyə toxunduğu bölgədə olur, allergik dermatit isə dəridə daha geniş yayıla bilər. Qıcıqlandırıcı dermatit adətən əllərdə, dərinin açıq sahələrində olur. Hər iki formanın simptomlarına aşağıdakılar daxildir:

• Qırmızı səpgi. Bu ümumi reaksiyadır. Səpgi qıcıqlandırıcı kontakt dermatit zamanı dərhal görünür; allergik kontakt dermatitdə səpgi bəzən allergenlə təmasda olduqdan 24-72 saat sonra görünür.
• Qabarcıqlar, şişmələr və övrə xəstəliyi. Dəri bir allergen və ya qıcıqlandırıcıya birbaşa məruz qaldıqda əmələ gəlir.
• Dərinin qaşınması, yanması. Qıcıqlandırıcı kontakt dermatit adətən qaşınmadan daha ağrılıdır, allergik kontakt dermatit isə qaşınma ilə müşahidə olur.
• Qıcıqlandırıcı kontakt dermatitdə dərinin görünüşü quru və çatlamış, allergik kontakt dermatitdə isə səpgilər və sızanaqlar müşahidə olunur.

Kontakt dermatitin hər hansı forması bədənin hər hansı bir hissəsinə təsir etsə də, qıcıqlandırıcı kontakt dermatit tez-tez əllərə təsir göstərir.

Peşəkar kontakt dermatiti ilə əlaqəli halların faizi üstünlük təşkil edən sənayelərdən, insanların məşğulluğundan, məruz qaldıqları risklərdən, və digər hallar barədə məlumat verən mərkəzlərdən və diaqnozların tərifi və təsdiqindəki fərqlərdən asılı olaraq əhəmiyyətli dərəcədə dəyişir.

Allergik kontakt dermatitin ümumi səbəbləri bunlardır: nikel, 14 karat və ya 18 karat qızıl, Peru balzamı (Myroxylon pereirae) və xroma qarşı allergiya. Hər il təkcə Şimali Amerikada milyonlarla hadisə baş verir.

Qıcıqlandırıcı kontakt dermatitin ümumi səbəbləri arasında həlledicilər, metal emal mayeləri, lateks, kerosin, etilenoksid, kağız, xüsusilə kimyəvi maddələr və çap mürəkkəbləri ilə örtülmüş kağız, müəyyən qidalar və içkilər, ədviyyatlar, ətirlər,dərmanlar və kosmetika, qələvilər, bir çox bitkilər və s. Qıcıqlandırıcı kontakt dermatitin digər ümumi səbəbləri sərt qələvi sabunlar, yuyucu vasitələr və təmizləyici məhsullardır.

Kontakt dermatitin üç növü var: qıcıqlandırıcı kontakt dermatit, allergik kontakt dermatit və fotokontakt dermatit. Fotokontakt dermatit iki kateqoriyaya bölünür: fototoksik və fotoallergik.

Qıcıqlandırıcının epidermal keratinositlərə birbaşa sitotoksik təsiri qıcıqlandırıcı kontakt dermatitə səbəb olur. Bu, dəri baryerini qırır və anadangəlmə immun sistemini aktivləşdirir. Epidermisdəki keratinositlər həqiqətən qıcıqlandırıcılardan təsirlənə bilər. Bu, hər ikisi xəstəliyin patogenezində rol oynayan genetik və ətraf mühit amillərinin təsirinə məruz qalan kompleks reaksiyadır. Həm peşəkar, həm də qeyri-peşəkar mühitlərdə görünə bilər, lakin aşağı rütubət şəraitini əhatə edən peşələrdə daha çox rast gəlinir.

Fiziki qıcıqlandırıcı kontakt dermatit ən çox aşağı hava rütubətindən qaynaqlana bilər. Həmçinin, bir çox bitkilər birbaşa dərini qıcıqlandırır.

Allergik kontakt dermatit (AKD) insanlarda rast gəlinən immunotoksikliyin ən geniş yayılmış forması hesab olunur və ümumi peşə və ətraf mühit sağlamlığı problemidir.Allergik təbiətinə görə kontakt dermatitin bu forması əhali üçün tipik olmayan yüksək həssaslıq reaksiyasıdır. Xəstəliyin inkişafı iki mərhələdə davam edir: induksiya və elikasiya. Dərinin həssaslaşması prosesi həssas bir subyekt istənilən dəri immun reaksiyasını yaratmaq üçün kifayət qədər konsentrasiyada bir allergenə məruz qaldıqda başlayır. Bu, həssaslığa səbəb olur və daha sonra eyni allergenə dərinin eyni və ya fərqli bölgəsində məruz qaldıqda, təmas yerində ikincil immun reaksiyaya səbəb olur. Bu reaksiyanın baş verdiyi mexanizmlər mürəkkəbdir. Onların immunologiyası immun tənzimləyici sitokinlərin və T-limfositlərin diskret subpopulyasiyalarının qarşılıqlı təsirinə yönəlmişdir.

Allergenlərə nikel, qızıl, Peru balzamı (Myroxylon pereirae), xrom və zəhərli sarmaşıq, zəhərli palıd və zəhərli sumaq kimi toksikodendron bitkilərinin yağlı örtüyü daxildir. Akrilatlar, rezin kimyəvi maddələr, emulqatorlar və boyalar allergik kontakt dermatitə səbəb ola bilən maddələrdən yalnız bəziləridir.

Allergik kontakt dermatitin çox hissəsi peşə təsirindən qaynaqlanır. Dərman, geyim, kosmetika və bitkilərdəki allergenlərə qeyri-peşəkar məruz qalma da allergik kontakt dermatitin əhəmiyyətli səbəbidir.

Bəzən “foto-ağırlaşdıran” adlandırılan və fototoksik və fotoallergik olmaqla iki kateqoriyaya bölünən PCD dəri üzərində başqa bir şəkildə zərərsiz və ya daha az zərərli maddə ilə ultrabənövşəyi şüa arasında qarşılıqlı təsir nəticəsində yaranan ekzematöz vəziyyətdir (320- 400 nm UVA). ) (ESCD 2006), buna görə də yalnız xəstənin bu cür şüalara məruz qaldığı bölgələrdə görünür.

Bu şüaların iştirakı olmadan fotosensibilizator zərərli deyil. Bu səbəbdən, kontakt dermatitin bu forması adətən yalnız paltarla örtülməyən dəri sahələri ilə əlaqələndirilir və günəşə məruz qalmamaqla inamla müalicə edilə bilər. Təsir mexanizmi toksindən toksinə qədər dəyişir, lakin adətən fotoməhsulun əmələ gəlməsi ilə əlaqələndirilir. PCD ilə əlaqəli toksinlərə psoralenlər daxildir. Əslində, psoralenlər pullu dəmrov, ekzema və vitiliqo xəstəliyi kimi xəstəliklərdə müalicə etmək üçün terapevtik olaraq istifadə olunur.

Fotokontakt dermatit, kontakt dermatit formaları arasındakı fərqin aydın olmadığı başqa bir vəziyyətdir. İmmunoloji mexanizmlər də AKD-yə bənzər reaksiyaya səbəb olan bir rol oynaya bilər.

• Ekzema

Kontakt dermatit reaksiyanı başlatan qıcıqlandırıcı və ya allergendən asılı olduğundan, xəstənin məsul agenti müəyyən etməsi və ondan qaçması vacibdir. Bu, adətən allergiya testi kimi tanınan müxtəlif üsullardan biri olan dəri testlərini həyata keçirməklə edilə bilər. Tətbiq testləri dərinin allergenlərə məruz qaldığı və bu sahədə kontakt dermatitin inkişafı üçün sınaqdan keçirildiyi IV tip hiperhəssaslıq reaksiyası konsepsiyasına əsaslanırdı. Bu test dərinin bir bölgəsinə şübhəli qıcıqlandırıcının tətbiq edilməsini, onu keçirməyən bir materialla örtməsini və dəriyə sarğı ilə yapışdırılmasını əhatə edir. 2005-ci ildən 2006-cı ilə qədər testlərdə aşkar edilən ilk üç allergen bunlardır: nikel sulfat (19,0%), Peru balzamı (Myroxylon pereirae 11,9%) və ətir qarışığı (11,5%).

Xəstə qıcıqlandırıcının və ya allergenin harada olduğunu bilməlidir ki, ondan qoruna bilsin. Kimyəvi maddələrin bəzən bir neçə fərqli ada malik olduğunu və həmişə etiketlərdə qeyd olunmadığını da qeyd etmək lazımdır.

Kontakt dermatitin müxtəlif növləri arasındakı fərq bir sıra amillərə əsaslanır. Vəziyyətin formasını diaqnoz etmək üçün toxuma morfologiyası, histologiya və immunoloji məlumatlar istifadə olunur. Kontakt dermatitin müxtəlif formalarını ayırd etməkdə bəzi qarışıqlıqlar var. Yalnız histoloji müayinənin istifadəsi kifayət deyil, çünki bu nəticələrin müəyyən etməyə imkan vermədiyi qəbul edilmişdir və hətta müsbət tətbiq testi dermatitin qıcıqlandırıcı, eləcə də immunoloji formasının mövcudluğunu istisna etmir.