Kəmiyyət tədqiqatı metodları (ing. Quantitative research) — sosial, humanitar və tətbiqi elmlərdə məlumatların ədədi (sayla ifadə olunan) formada toplanması, təhlili və şərhi üçün istifadə edilən elmi tədqiqat metodlarının toplusu. Bu metodlar reallığın ölçülə bilən aspektlərinə əsaslanır və tədqiqatçıya müəyyən dəyişənlər arasındakı əlaqələri statistik cəhətdən qiymətləndirməyə imkan verir.[1]
Kəmiyyət tədqiqat metodları əsasən obyektivlik, təkrarolunma, statistik təhlil və hipotez sınağı kimi prinsiplərə əsaslanır. Bu metodologiya ilə aparılan araşdırmalar ölçülə bilən dəyişənlərə fokuslanır və adətən "nə qədər?", "neçə nəfər?", "neçə faiz?" kimi suallara cavab axtarılır.[2] Əsas xüsusiyyətləri:[3]
- dəyişənlər arasında səbəb-nəticə əlaqələrini müəyyənləşdirmək.
- strukturlaşdırılmış alətlərlə məlumat toplamaq (anket, test, eksperiment və s.).
- rəqəmlərlə ifadə olunan məlumat (say, faiz, orta göstərici və s.).
- statistik metodlarla (deskriptiv və inferensial analiz).
- ümumi nəticələr çıxararaq geniş kütləyə aid etmə imkanı.
Statistika fizika elmləri xaricində kəmiyyət tədqiqatlarında riyaziyyatın ən çox istifadə edilən sahəsidir və statistik mexanika kimi fiziki elmlərin özlərində də tətbiqləri mövcuddur.[4] Statistik metodlar iqtisadiyyat, sosial elmlər və biologiya kimi sahələrdə geniş istifadə olunur. Statistik metodlardan istifadə edən kəmiyyət tədqiqatı fərziyyə və ya nəzəriyyə əsasında məlumatların toplanması ilə başlayır. Tipik olaraq, təhlilə başlamazdan əvvəl yoxlama, təsdiqləmə və qeydiyyat tələb olunan böyük bir məlumat nümunəsi toplanır. Bu məqsədlə adətən SPSS və R kimi proqram paketlərindən istifadə olunur. Səbəb-nəticə əlaqələri, eksperimental nəticə ilə əlaqəli digər dəyişənlərə nəzarət edərkən, maraq fenomeninə təsir etdiyi düşünülən amilləri manipulyasiya etməklə öyrənilir.[5] Məsələn, sağlamlıq sahəsində tədqiqatçılar, məşq kimi digər əsas dəyişənlərə nəzarət edərkən, pəhriz və kilo itkisi kimi ölçülə bilən fizioloji təsirlər arasındakı əlaqəni ölçə və öyrənə bilərlər.[6] Kəmiyyət ictimai rəy sorğuları mediada geniş istifadə olunur, adətən müəyyən bir mövqeyi dəstəkləyən respondentlərin nisbəti kimi statistik məlumatları dərc edir. Rəy sorğularında respondentlərə bir sıra strukturlaşdırılmış suallar verilir və onların cavabları cədvəl şəklində verilir. İqlim elmində tədqiqatçılar temperatur və ya atmosfer karbon dioksid səviyyələri kimi statistik məlumatları toplayır və müqayisə edirlər.[7]
Empirik əlaqələr və assosiasiyalar da tez-tez ümumi xətti modelin, qeyri-xətti modelin və ya faktor analizinin bəzi formalarından istifadə etməklə öyrənilir. [8]Kəmiyyət tədqiqatının əsas prinsipi ondan ibarətdir ki, korrelyasiya səbəb əlaqəsini nəzərdə tutmur, baxmayaraq ki, bəzi tədqiqatçılar, məsələn, Klayv Qreyncer, bir sıra korrelyasiyaların müəyyən dərəcədə səbəb əlaqəsini nəzərdə tuta biləcəyini irəli sürmüşlər. Statistik metodlardan istifadə etməklə davamlı və kateqoriyalı dəyişənlərin istənilən kombinasiyası arasında assosiasiyalar araşdırıla bilər. [9]Səbəb-nəticə əlaqələrinin öyrənilməsinə digər analitik yanaşmalar, maraq doğuran nəticə dəyişəni üçün zəruri şərtləri müəyyən edən zəruri şərtlər təhlilindən (NCA) istifadə etməklə həyata keçirilə bilər.[10]
| Xüsusiyyət | Kəmiyyət tədqiqatı | Keyfiyyət tədqiqatı |
|---|---|---|
| Məlumat növü | Rəqəmlər | Sözlər, təsvirlər |
| Məqsəd | Ümumi nəticələr çıxarmaq | Dərinlikli anlamaq |
| Təhlil | Statistik | Tematik |
| Metod | Anket, test | Müsahibə, müşahidə |
| Nümunə | Böyük | Kiçik |
- Yer atmosferini təşkil edən bütün elementlərin faizi ilə bağlı araşdırma.
- Tədqiqat belə nəticəyə gəlib ki, adi bir xəstə həkimə müraciət etməzdən əvvəl iki saat gözləməli olur.
- X qrupuna gündə iki aspirin tableti və Y qrupuna gündə iki plasebo tableti verildiyi bir təcrübə aparıldı. Hər bir iştirakçı təsadüfi olaraq qruplardan birinə təyin edildi. Planşetlərin sayı, elementlərin faizi və gözləmə müddəti kimi rəqəmsal amillər vəziyyətləri və nəticələri kəmiyyət edir.
- İqtisadiyyatda kəmiyyət tədqiqatı firmaları və təşkilati strukturların müxtəlifliyinə və firmaların əmək, kapital və məhsul bazarları ilə əlaqələrinə təsir edən amilləri təhlil etmək üçün istifadə olunur.[11]
- ↑ Bryman, Alan. Social research methods (4th). Oxford: Oxford University Press. 2012. ISBN 978-0-19-958805-3. OCLC 751832004.
- ↑ Given, Lisa M. The SAGE Encyclopedia of Qualitative Research Methods. Los Angeles: SAGE Publications. 2008. ISBN 978-1-4129-4163-1.
- ↑ Babbie, Earl R. The practice of social research (12th). Belmont, Calif: Wadsworth Cengage. 2010. ISBN 978-0-495-59841-1. OCLC 317075477.
- ↑ Muijs, Daniel. Doing quantitative research in education with SPSS (2nd). Los Angeles. 29 December 2010. ISBN 978-1-84920-323-4. OCLC 656776067.
- ↑ Kuhn, Thomas S. "The Function of Measurement in Modern Physical Science". Isis. 52 (2). 1961: 161–193 (162). doi:10.1086/349468. JSTOR 228678.
- ↑ Kasim, R.; Alexander, K.; Hudson, J. A choice of research strategy for identifying community-based action skill requirements in the process of delivering housing market renewal (masters). Research Institute for the Built and Human Environment, University of Salford, UK. 2010.
- ↑ Corrine, Glesne. Becoming Qualitative Researchers: An Introduction (4th). Boston: Pearson. 2011. ISBN 978-0137047970. OCLC 464594493.
- ↑ Mesly, Olivier (2015). Creating Models in Psychological Research. United States: Springer Psychology: 126 pages. ISBN 978-3-319-15752-8
- ↑ Moballeghi, M.; Moghaddam, G.G. "How Do We Measure Use of Scientific Journals? A Note on Research Methodologies". Scientometrics. 76 (1). 2008: 125–133. doi:10.1007/s11192-007-1901-y.
- ↑ Massachusetts Institute of Technology, MIT OpenCourseWare. 11.201 Gateway to the Profession of Planning, Fall 2010. p. 4.
- ↑ Moschandreas, Maria (2000). Business Economics, 2nd Edition, Thompson Learning, Description and chapter-preview links.