If (jurnal)

ABŞ-də elmi fantastika 1920-ci illərdən əvvəl dərc olunsa da, bu janr ayrıca bir bazar olaraq 1926-cı ildə Hugo Gernsback tərəfindən nəşr olunan Amazing Stories^[4] jurnalının meydana çıxmasından sonra formalaşmağa başladı.

1930-cu illərin sonlarına doğru elmi fantastika janrı ilk yüksəliş dövrünü yaşayırdı. Lakin İkinci Dünya müharibəsi və onun yaratdığı kağız qıtlığı nəticəsində bir neçə jurnal fəaliyyətini dayandırdı. 1940-cı illərin sonlarında isə bazar yenidən dirçəlməyə başladı.

1946-cı ildə cəmi səkkiz elmi fantastika jurnalı fəaliyyət göstərirdi. Bu rəqəm 1950-ci ildə 20-yə, 1954-cü ilə qədər isə daha 22 yeni nəşrlə birlikdə xeyli artdı. If jurnalı da məhz bu ikinci nəşr canlanması dövründə, elmi fantastika janrına artan marağın fonunda fəaliyyətə başladı.

If jurnalının ilkin tarixi 1948 və 1949-cu illərə gedib çıxır, o zaman Raymond A. Palmer Ziff-Davis şirkətində işləyərkən Fate və Other Worlds adlı iki jurnal qurmuşdu. Fate okkult və fövqəltəbii hadisələr barədə məqalələr dərc edir, Other Worlds isə elmi fantastika jurnalı idi. Hər iki jurnal müəyyən qədər uğur qazandı və bu da James L. Quinn adlı nəşriyyatçının diqqətini çəkdi. 1950-ci ilin sonunda Ziff-Davis şirkəti New Yorka köçdü, Paul W. Fairman, məhsuldar bir yazıçı, şirkətlə birlikdə köçərək Quinn ilə əlaqə qurdu və Palmerin yaratdığı jurnallara bənzər iki jurnal qurmağa qərar verdi. Bunlardan biri qeyri-bədii məzmunlu Strange adlı jurnal, digəri isə If idi.^[5]

If jurnalının ilk sayı 1952-ci ilin mart ayında çıxdı və redaktoru Paul W. Fairman idi; buradakı hekayələr arasında Richard Shaver, Raymond Palmer və Howard Browne kimi yazıçıların əsərləri yer alır, bu şəxslər Ziff-Davis jurnallarının daimi yazarları idi. Jurnalın üçüncü sayı nəşr olunanda, ilk sayının satışları qənaətbəxş olmayıb və Quinn Fairman ilə yollarını ayırmağa qərar verdi. Quinn özü redaktor olaraq fəaliyyətini davam etdirdi. Onun ilk sayısı 1952-ci ilin iyul ayında dərc olundu və o, bir neçə il ərzində redaktorluq etdi. Quinn sənət redaktoru olaraq Ed Valigursky-ni gətirdi və o, diqqətəlayiq üz qabıqları, o cümlədən nadir olan tamörtülü illüstrasiyalar hazırladı, bu da jurnalı dövriyyədə artırmağa kömək etdi. Quinn yeni redaktor axtarmağa başladı: yazıçı Lester del Rey bu işi qəbul etmədi (sonradan bu qərarını təəssüf etdiyini bildirdi), amma Quinn nəhayət Larry T. Shaw bir neçə hekayə satmış bir elmi fantastika fanı ilə əlaqə qurdu.^[5][6] Shaw 1953-cü ilin may ayında əlaqəli redaktor olaraq qatıldı və tezliklə redaktor yazıları yazmağa başladı (ilk redaksiya 1953-cü ilin sentyabr sayında dərc olundu) və hekayələrin seçilməsində kömək etdi. Jurnalın keyfiyyəti sürətlə artdı və tezliklə Quinn jurnalı iki aylıq dövr əvəzinə aylıq nəşr etməyə qərar verdi. Shaw yalnız bir il sonra ayrıldı və Quinn yenidən tam redaktorluğu öz üzərinə götürdü.^[5]

1953-cü ilin sonlarında Quinn yeni yazarlardan qısa hekayə müsabiqəsi keçirməyə qərar verdi. Müsabiqə yalnız hekayə satmamış universitet tələbələrinə açıq idi. Birinci mükafat 1000 dollar, ikinci mükafat isə 500 dollar təşkil edirdi və beş iştirakçıya 100 dollar həcmində mükafatlar verilirdi. Müsabiqəyə yazarlardan Harlan Ellison, Roger Zelazny və Andrew J. Offutt kimi gələcəkdə tanınmış olacaq isimlər iştirak etdi, onların yazdığı hekayələrdən "And Gone Tomorrow" adlı əsər birinci mükafatı qazandı və 1954-cü ilin dekabr sayında If jurnalında yayımlandı. Bu yeddi qalibdən yalnız biri — Leo P. Kelley — elmi fantastika yazıçısı kimi karyera qurdu. Quinn 1954-cü ilin mart sayında If jurnalını aylıq nəşr etməyə keçdi, bəlkə də müsabiqənin oxucu sayını artıran təsiri nəticəsində. Lakin 1956-cı ilin iyun sayında dövriyyə yenidən azaldığından jurnal iki aylıq nəşrə qayıtdı.^[7]

1957-ci ildə American News Company, ən böyük jurnal paylayıcı şirkəti, iflas etdi. ]Jurnal paylayıcıları nəşriyyatçılardan jurnalları alıb satış nöqtələrinə çatdırırlar və jurnal nəşriyyatçılığında mühüm rol oynayırlar. Demək olar ki, bütün elmi fantastika jurnalları yeni paylayıcılar tapmalı oldular və bazarda qalan kiçik müstəqil şirkətlər jurnallardan daha böyük format və aylıq nəşr tələb edirdilər. Bir çox jurnal isə bu dəyişiklikləri dəstəkləyəcək reklam gəlirinə sahib deyildi və bir neçə il ərzində bir çoxu yoxa çıxdı:^[8] Elmi fantastika jurnallarının sayı 1953-cü ildə 46-dan 1950-ci illərin sonlarına qədər 12-yə düşdü.^[9] Bir müddət If jurnalı satış nöqtələrində tapmaq çətinləşdi, amma yenə də yaşamağa davam etdi. Quinn yeni bir jurnalın məqalə formatını — parlaq kağızdan istifadə etməyi — təcrübə etməyə qərar verdi və 1958-ci ilin noyabrında Space Age adlı əlavə jurnalını yaratdı; lakin bu təcrübə uğursuz oldu. If jurnalının dövriyyəsini artırmaq üçün Quinn yazıçı Damon Knight-i işə götürdü, ilk sayı 1958-ci ilin oktyabrında dərc olundu. Dövriyyə artmadı, baxmayaraq ki, bu, əsasən paylanma problemləri ilə əlaqəli idi və 1959-cu ilin əvvəlində Quinn jurnalı satmaq qərarına gəldi. Knight-ın sonuncu sayı onun üçüncü sayısı oldu və 1959-cu ilin fevralında dərc edildi.^[10]

If jurnalının yeni sahibi Robert Guinn oldu, o, Galaxy Publishing-in sahibi idi. Sahiplikdəki dəyişiklik birdən-birə baş verdi və nəşrin dərc olunmasında gecikmələrə səbəb oldu. Yeni redaktorluq altında ilk sayı yalnız 1959-cu ilin iyulunda çıxdı. Redaktor Horace Gold oldu, o da Galaxy Science Fiction jurnalının redaktoruydu; Galaxy 1959-cu ilin əvvəllərində aylıq nəşr formatından iki aylıq nəşr formatına keçmişdi və If ilə Galaxy növbəli aylarla dərc olunmağa başladı. 1975-ci il tarixli bir retrospektiv məqaləsində Gold bildirib ki, onun If jurnalında siyasəti yeni yazıçılarla eksperiment etmək idi. Elmi fantastika tarixçisi Mike Ashley-nin fikrincə, bu yanaşma nəticəsində If iki jurnaldan daha zəif oldu və burada dərc olunan hekayələr Gold-un Galaxy-də seçdiyi əsərlərlə müqayisədə daha aşağı keyfiyyətli idi.^[11]

Frederik Pohl 1961-ci ildə həm If, həm də Galaxy jurnallarının redaktorluğunu öz üzərinə götürdü. Gold ciddi bir avtomobil qəzası keçirərək redaktorluq etməkdə çətinlik çəkdi. Pohl qəza ərəfəsində Gold-a redaktorluqda kömək edirdi və 1961-ci ilin noyabr sayından başlayaraq If jurnalının, dekabr sayından isə Galaxy jurnalının redaktoru olaraq göstərildi.^[2] Pohl hər iki jurnalı ədəbiyyatın yenilikçi tərəflərini təqdim etmək və yeni yazıçılarla eksperimentlər aparmaq üçün bir yer kimi görürdü. Pohl If üçün hər kəlmə üçün bir sent ödəyirdi, halbuki Galaxy hər kəlmə üçün üç sent verirdi. Həmçinin, Pohl Galaxy-ni iki jurnaldan daha qabaqcıl sayırdı, lakin If onun üçün yeni yazıçıları cəlb etmək və eksperimentlər aparmaq üçün bir yer idi. Bu yanaşma, bir oxucunun yazdığı məktubdan sonra bir satış nöqtəsi halına gəldi: Clayton Hamlin adlı bir oxucu, Pohla hər sayda yeni bir yazıçı dərc etməyi təklif etdi.^[12] Pohl bu təklifi qəbul etdi və hər sayda yeni yazıçı dərc etməyə başladı. Pohlun redaktor olduğu dövrdə həm If, həm də Galaxy zərərlə işləyirdi; amma If-də işinin daha əyləncəli olduğunu düşündü və qeyd etdi ki, oxucular da buna müsbət reaksiya verdilər. Pohl If-i gəlirli etməyi bacardı, halbuki Galaxy-ni hələ də gəlirli etməmişdi. Bu barədə Pohl belə dedi: "Mənim üçün əyləncəli olan şeylər onlara da əyləncəli gəldi".^[13]

1963-cü ilin aprelində Galaxy Publishing yeni bir elmi fantastika jurnalı olan Worlds of Tomorrow-u nəşr etdi, bu jurnal da Pohl tərəfindən olunurdu.^[14] Jurnal bəzi yaxşı qarşılanan materialları dərc edirdi və gəlirli oldu, lakin nəşriyyatçı Guinn 1967-ci ildə qərara gəldi ki, Galaxy aylıq nəşr formatına keçməlidir. Həmin dövrdə həm Worlds of Tomorrow, həm də Galaxy iki aylıq nəşr olunurdu, amma If aylıq idi. 1967-ci ilin avqust sayından başlayaraq Worlds of Tomorrow If ilə birləşdirildi, lakin Galaxy-nin aylıq formatı bir il sonra həyata keçirildi. O vaxta qədər If 1964-cü ilin iyul sayından başlayaraq yenidən aylıq nəşr olunurdu (lakin ilk növbədə 1964-cü ilin sentyabr sayısı buraxılmadı).^[15]

1965-ci ildə dövriyyə 64,000, 1967-ci ildə isə 67,000 oldu; bu, yalnız Analog jurnalından sonra ən yüksək artım idi. Həmçinin, If 1960-cı illərin bu dövründə üç il ardıcıl olaraq ən yaxşı professional SF jurnalı üçün Hugo mükafatını qazandı. Lakin, 1969-cu ilin mart ayında, Robert Guinn bütün dörd jurnalını, o cümlədən Galaxy və If-ni Arnold Abramson-a Universal Publishing and Distribution Corporation (UPD)-yə satdı. Pohl Rio de Janeiro-da olarkən bu xəbəri eşitdi və yeni idarəetmə altında redaktorluğa davam etmək əvəzinə istefa vermək qərarına gəldi. Uzun müddət yazıçı karyerasına geri dönməyi düşünən Pohl sahiblər dəyişdiyi üçün qərarını verdi.^[16][17]

Pohl 1970-ci ilin iyul–avqust nömrəsinə qədər masthead-də hələ də "emeritus redaktor" kimi göstərilməyinə baxmayaraq yeni redaktor Ejler Jakobsson oldu. işlərinin böyük hissəsini isə əslində Pohl tərəfindən 1969-cu ildə redaktor köməkçisi kimi işə götürülən Judy-Lynn Benjamin görürdü. Yeni rəhbərlik oxucuları təəssüratlandıra bilmədi və tiraj 1968-ci ilin oktyabrında başa çatan il üçün 67,000-dən çox olduğu halda, növbəti il 45,000-dən aşağı düşdü – bu da 30%-dən çox azalma demək idi. If 1970-ci ilin may ayında ikiaaylıq jurnala çevrildi, çünki Abramson müxtəlif nəşrlərinin tezliyini tənzimləyərək mənfəəti maksimumlaşdırmağa çalışırdı; səhifə sayı və qiymət də növbəti il ərzində bir neçə dəfə dəyişdirildi ki, bu da yenidən mənfəəti artırdı. Abramson həmçinin If jurnalının Britaniya versiyasını buraxmağa başladı – ayrıca üz qabığı ilə yenidən çap olunur və funt sterlinqlə qiymətləndirilirdi. Həmin dövrə aid tiraj rəqəmləri təxminən 6,000 nüsxəlik artım göstərir, lakin bu artımın Böyük Britaniyadakı satışları əhatə edib-etmədiyi bəlli deyil.^[18]

1973-cü ilin may ayında Judy-Lynn Benjamin (1971-ci ildə Lester del Rey ilə evləndikdən sonra Judy-Lynn del Rey adını aldı) istefa verdi. Onun yerinə qısa müddətlik Albert Dytch keçdi, lakin dörd ay sonra Dytch də vəzifəsindən ayrıldı və 1973-cü ilin avqust ayında James Baen UPD-yə qoşuldu. O, 1974-cü ilin yanvar nömrəsindən etibarən If jurnalının idarəedici redaktoru, bir nömrə sonra isə tam redaktor təyin olundu; Jakobsson isə 1974-cü ilin avqust nömrəsinə qədər "redaktor" kimi göstərilməyə davam etdi. Lakin Baenin If üzərində işləməyə çox imkanı olmadı, çünki UPD-dəki maliyyə problemləri və kağızın artan qiyməti (neftin bahalaşmasının nəticəsi olaraq) If jurnalının Galaxy ilə birləşdirilməsi qərarına gətirib çıxardı. 1974-cü ildə ilk dəfə olaraq If'in tirajı Galaxy'inkini keçmiş olsa da, Galaxy saxlanıldı və If onunla birləşdirildi – bu birləşmə 1975-ci ilin yanvar nömrəsindən etibarən baş verdi.^[19]

1986-cı ildə If jurnalını yarıpeşəkar nəşr kimi dirçəltmək üçün cəhd göstərildi. Yeganə sayı 1986-cı ilin sentyabr–oktyabr aylarında buraxıldı və redaktoru Klifford Honq idi.^[20][21][22]

Worlds of IF 2024-cü ilin fevral ayında Starship Sloane Publishing tərəfindən yenidən nəşr edildi. Baş redaktor Justin T. O'Conor Sloane, redaktor müavini Jan-Pol L. Qarnye, elm redaktoru Daniel Pomarède, və töhfəçi redaktor kimi isə Robert Silverberg təyin olundu.^[23] İlk sayın üz qabığına illüstrasiyanı Bob Eggleton hazırlamışdı. Sayda həmçinin Silverberg və David Brin daxil olmaqla tanınmış müəlliflərin əsərləri yenidən çap edilmişdi.^[24]

1. Ashley, Michael. The History of the Science Fiction Magazine Vol. 3 1946–1955. Chicago: Contemporary Books, Inc. 1976. ISBN 0-8092-7842-1.
2. Ashley, Michael. The History of the Science Fiction Magazine Part 4 1956–1965. London: New English Library. 1978. ISBN 0-450-03438-0.
3. Ashley, Mike. Gateways to Forever: The Story of the Science-Fiction Magazines from 1970 to 1980. Liverpool: Liverpool University Press. 2007. ISBN 978-1-84631-003-4.
4. Ashley, Mike. Transformations: The Story of the Science Fiction Magazines from 1950 to 1970. Liverpool: Liverpool University Press. 2005. ISBN 0-85323-779-4.
5. Clute, John; Nicholls, Peter. The Encyclopedia of Science Fiction. New York: St. Martin's Press. 1993. ISBN 0-312-09618-6.
6. Nicholls, Peter. The Encyclopedia of Science Fiction. St Albans: Granada Publishing. 1979. ISBN 0-586-05380-8.
7. Pohl, Frederik. The Way the Future Was. London: Gollancz. 1979. ISBN 0-575-02672-3.
8. Robinson, Frank M. Science Fiction of the 20th Century: An Illustrated History. New York: Barnes & Noble. 1999. ISBN 0-7607-6572-3.
9. Tuck, Donald H. The Encyclopedia of Science Fiction and Fantasy. 3. Chicago: Advent: Publishers. 1982. ISBN 0-911682-26-0.

1. Gallery of IF cover images
2. Complete scans of If Magazine at the Internet Archive