Əbu Abdullah Məhəmməd ibn İshaq (ərəb. أَبُو عَبْدُ ٱلله مُحَمَّد ٱبْن إِسْحَاق ٱبْن يَسَار ٱلْمُطَّلِبيّ) və ya İbn İshaq (ərəb. ابن إسحاق; 704[1], Mədinə, Hicaz, Əməvilər xilafəti – 767[1][2][…] və ya 768[3], Bağdad, İraq, Abbasilər xilafəti) — ərəb tarixçisi. "Əs-Sirətun-Nəbəviyyə" adlı kitabı ilə məşhurdur.[4]
| İbn İshaq | |
|---|---|
| Doğum tarixi | 704[1] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 767[1][2][…] və ya 768[3] |
| Vəfat yeri | |
| Elm sahələri | Siyər, islam tarixi |
| Tanınmış yetirmələri | Süfyan əs-Səvri, Şöbə ibn Həccac |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Əbu Abdullah Məhəmməd ibn İshaq hicri tarix ilə 85-ci ildə Mədinə şəhərində dünyaya göz açmışdır. Uşaqlıq illərini və gənclik dövrünün bir hissəsini Mədinədə keçirən Məhəmməd ibn İshaq hicri 115-ci ildə İskəndəriyyə şəhərinə getmişdir. İskəndəriyyənin və Misirin hədis və tarix ustadlarından, o cümlədən, Ubeydullah ibn Muğirə, Yezid ibn Həbib, Ubeydullah ibn Əbu Cəfər, Qasim ibn Qəzman və başqa böyük ustadlardan dərs almış, sonra Kufə, Cəzirə, Rey, Hirə, Bağdada səfər etmişdir.
Təxminən 30 yaşı olanda İsgəndəriyyə şəhərinə gəlir və Yezid ibn Əbi Həbibdən təhsil alır. Mədinəyə qayıtdıqdan sonra, görüşmədiyi bir qadına — Hişam ibn Urvənin arvadı Fatimə bint əl-Munzirə hədis isnad etdiyi üçün onu Mədinədən qovurlar.[5] Lakin onu müdafiə edənlər, Süfyan ibn Üyəynə kimiləri, İbn İshaqın onlara onunla görüşmüş olduğunu dediyini bildirirlər.[6] Həmçinin İbn İshaq Maliki fiqh məzhəbi ilə məşhur olan gənc Malik ibn Ənəslə mübahisələr edir. Mədinəni tərk edərək (yaxud tərk etmək məcburiyyətində qalaraq) şərqə doğru İraqa tərəf gedir. Kufədə, həmçinin Əl-Cəzirədə dayanır və qərbə qayıtmazdan əvvəl Reyə gedir. Nəhayət Bağdadda məskunlaşır. Orada Əməvilər sülaləsini devirən yeni Abbasilər sülaləsi yeni paytaxt təsis edirdilər.[7] Bağdad şəhərində vəfat etmişdir. "Xizran" məzarlığında dəfn edilmişdir.
Bağdada səfər edərkən dövrün xəlifəsi Mənsur Abbasinin görüşünə getmiş və bu görüş onun Bağdadda qalmasına, habelə bir qrup tarixçinin dediyinə görə onun məşhur kitabı olan "Əs-Sirətun-Nəbəviyyə" əsərinin yazılmasına səbəb olmuşdur. Tarixçilər yazırlar ki, bu görüşdə Mənsur Abbasi, Məhəmməd ibn İshaqın tarixi məlumatlarına heyran qalır və ona tarix kitabı yazmağı əmr edir.
Məhəmməd ibn İshaq Mənsurun əmrini yerinə yetirib müfəssəl bir tarix kitabı yazır və onun sarayına gətirir. Lakin Mənsur kitabın çox geniş olduğun söyləyib müxtəsər hala salmasını tapşırır. İbn İshaq kitabı müxtəsər halda yazdıqdan sonra kitab xəlifə Mənsur tərəfindən onun öz oğlu Mehdiyə verilir.[8]
Biblioqrafiya müəllifi İbn ən-Nədim öz əsərində Məhəmməd ibn İshaq’ın bu əsərini "Kitabus-Sirə vəl-mübtədə vəl-məğazi" adıyla qeyd etmişdir.[9]
"Əs-sirətun-Nəbəviyyə" kitabı qələmə alındığı vaxtdan indiyədək bir çox tarixçilər və hədis ravilərinin diqqətini özünə cəlb etmişdir. Onu tərifləyənlərlə birlikdə, tənqid edənlər də mövcud olmuşdur. Tənqidçilər müəllifi şəcərənaməni yanlış yazmaqda, etibarsız ravilərdən rəvayət nəql etməkdə, hadisələri saxtalaşdırmaqda və s. işlərdə ittiham etmişlər.
Məhəmməd ibn İshaq tarixi hadisələri nəql edərkən məzhəb təəssübkeşliyindən uzaq duraraq bitərəf mövqe tutduğuna görə əhli-sünnənin "rical elmi" sahəsindəki bəzi alimləri onu şiəlikdə ittiham etmiş, onun şiə olduğunu söyləmişlər.[10]
Məhəmməd ibn İshaqdan sonra Əbdülməlik ibn Hişam onu indiki tərtibatda qələmə almışdır.
Bu əsər 2012-ci ildə Şahin Yəhyayev[11] tərəfindən Azərbaycan dilinə tərcümə edilmişdir. Tərcümə edilmiş əsərin redaktoru Mətanət Hüseynovadır. Kitabın nəşrinə Azərbaycan Respublikasının Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin 01 sentyabr 2010-cu il Dk-564/H saylı məktubu ilə icazə verilmişdir.[12]
- ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ 1 2 Ibn Ishaq // Encyclopædia Britannica (ing.).
- ↑ 1 2 G. W. T. Ibn Isḥāq (ing.). // Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information / H. Chisholm 11 New York, Cambridge, England: University Press, 1911. Vol. 14. P. 222.
- ↑ Seyid Haşim Rəsuli Məhəllatinin qələmi ilə, İbn Hişam "Əs-Sirətun-Nəbəviyyə", cild 1, səh.3
- ↑ Jones, J. M. B. (1968). "ibn Isḥāḳ". Encyclopaedia of Islam. Vol. 3 (2nd ed.). Brill Academic Publishers. pp. 810–11
- ↑ Ibn Abī Ḥātim, Taqdima al-maʿrifa li kitāb al-jarḥ wa al-taʿdīl, at "Sufyān ibn ʿUyayna"
- ↑ Gordon D. Newby, The Making of the Last Prophet (University of South Carolina 1989) at 6–7, 12.
- ↑ Seyid Haşim Rəsuli Məhəllatinin qələmi ilə, İbn Hişam "Əs-Sirətun-Nəbəviyyə", cild 1, səh.4
- ↑ İbn ən Nədim, əl-Fihrist, səh.142
- ↑ Seyid Haşim Rəsuli Məhəllatinin qələmi ilə, İbn Hişam "Əs-Sirətun-Nəbəviyyə", cild 1, səh.5
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2024-11-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-10-23.
- ↑ İbn Hişam. Əs-sirətun-nəbəviyyə. Tərcüməçi: Şahin Yəhyayev. Redaktor: Mətanət Hüseynova. I və II cild. Bakı. Mirasnəşr MMC 2012.612 s (ISBN 978-9952-460-38-4)