Henri Qiven Ceffris Mozli (ing. Henry Gwyn Jeffreys Moseley; 23 noyabr 1887[2][3][…] – 10 avqust 1915[2][3][…], Gelibolu yarımadası, Osmanlı imperiyası) — ingilis fizik, dövrün ən mühüm elm adamlarından biri. O, elementlərin dövri cədvəldə sıralanmasının əsas prinsiplərini müəyyən edərək, xüsusilə atom nömrəsi anlayışını inkişaf etdirərək dövri qanunu təkmilləşdirib. Mozlinin kəşfləri, dövrü cədvəlinin anlayışını dəyişdirmiş və kimya elminin inkişafında mühüm bir addım olub. Mozli Spektroskopiyanın əsasını qoyanlardan biri olub.[5]
| Henri Mozli | |
|---|---|
| ing. Henry Moseley | |
.jpg) | |
| Doğum adı | Henry Gwyn Jeffreys Moseley[4] |
| Doğum tarixi | 23 noyabr 1887[2][3][…] |
| Vəfat tarixi | 10 avqust 1915[2][3][…] (27 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | güllə yarası[d] |
| Elm sahələri | nüvə fizikası, fizika[1] |
| İş yeri | |
| Təhsili | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Henri Mozli 1887-ci ildə İngiltərənin Vermont şəhərində anadan olub. O, əvvəllər təhsilini Oxford Universitetində alıb və burada fizika üzrə ixtisaslaşıb. Mozli akademik həyatına fizika sahəsində davam edib və burada böyük kəşflər etməyə başlayıb. O, gənc yaşlarından elmə böyük maraq göstərərək iş və öz dövrünün ən qabaqcıl elmi nailiyyətlərini əldə edib.[6][7]
Henri Mozlinin ən məşhur və mühüm kəşfi Mozli qanunudur. 1913-cü ildə Mozli atomların xüsusiyyətlərini və dövri cədvəldəki sıralama qaydalarını öyrənmək üçün rentgen şüalarının analizindən istifadə etdi. Mozli dövri cədvəldəki elementlərin sıralanmasının atom nömrəsi ilə, yəni atom nüvəsindəki protonların sayı ilə müəyyən edildiyini göstərdi. Bu kəşf, əvvəlki dövrün atom çəkisinə əsaslanan sıralama prinsiplərini tamamilə dəyişdirdi.[8]
Mozlinin işləri, dövri cədvəlin ardıcıllığının düzgünlüyünü təsdiqlədi və kimyanın təməl anlayışlarından biri halına gəldi. Atom nömrəsi, elementlərin kimyəvi xüsusiyyətlərini müəyyən etdi və Moseleyin kəşfi ilə dövri cədvəl daha da təkmilləşdi.[9]
Mozlinin kəşfi, kimya və fizika sahələrində böyük inqilab yaratdı. Bu, elementlərin dövri cədvəldə sıralanmasında daha dəqiq bir qaydanın ortaya çıxmasına səbəb oldu. Atom nömrəsi konsepti əvvəlcə unikal bir ideya kimi görünürdü, lakin Mozlinin tədqiqatları bunu elm dünyasında qəbul edilmiş və önəmli bir prinsipə çevirdi. Onun kəşfi, kimya və fizika sahələrində daha sonra baş verən bir çox elmi irəliləyişin təməlini qoyub. Mozlinin işləri atomların və elementlərin daha dərin təhlilini mümkün edən bir çox elmi araşdırmaların yolunu açıb.[10][11]
Henri Mozli elmə böyük töhfələr versə də, çox qısa bir ömür sürüb. O, 1915-ci ildə Birinci Dünya müharibəsi zamanı ingilis ordusunda könüllü olaraq döyüşlərə yollanıb. Mozli 27 yaşında, Çanaqqala döyüşündə Osmanlı imperiyasına qarşı vuruşarkən həyatını itirdi. Tarixi mənbələrdə onun Osmanlı ordusunun snayperi Korkuç Abdül tərəfindən başından vurularaq öldürüldüyü qeyd olunur. Bir çox tədqiqatçıların fikrincə, Mozli yaşasaydı, 1916-ci ildə "Nobel Mükafatı"nın sahibi olacaqdı. Onun ölümündən sonra elm dünyasında böyük boşluq yaratsa da, Mozlinin kəşfləri və irsi hələ də fizika və kimya sahələrində önəmli rol oynamağa davam edir.[6][7]
- ↑ 1 2 Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- ↑ 1 2 3 4 Henry Moseley // Encyclopædia Britannica (ing.).
- ↑ 1 2 3 4 Henry Moseley // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- ↑ Record #54944417 // VIAF (çd.). [Dublin, Ohio]: OCLC, 2003.
- ↑ Jaffe, Bernard. Moseley and the Numbering of the Elements. Garden City, New York: Anchor Books. 1971.
- ↑ 1 2 Rutherford, Ernest. "Moseley, Henry Gwyn Jeffreys". 35125. (#cite_web_url)
- ↑ 1 2 Asimov, Isaac. 1121. MOSELEY, Henry Gwyn-Jeffreys // en:Asimov's Biographical Encyclopedia of Science and Technology (2nd revised). New York etc.: Doubleday. 1982. 713–714.
- ↑ Rutherford, E. "The scattering of α and β particles by matter and the structure of the atom". Philosophical Magazine. 6th series. 21 (125). 1911: 669–688. 2021-02-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-07-17.
- ↑ Broek, A. van den. "Die Radioelemente, das periodische System und die Konstitution der Atome" [Radio-elements, the periodic system, and the constitution of atoms]. Physikalische Zeitschrift (alman). 14. 1913: 32–41. 2021-02-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-07-17.
- ↑ Jordan, Christopher. WWI REMEMBEREDMemories of and by Club Members (PDF). London: Oxford and Cambridge Club. 2015. 11 October 2018 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 13 December 2019.
- ↑ https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e7/Memoirs_and_proceedings_of_the_Manchester_Literary_%26_Philosophical_Society_(IA_memoirsproceedin55manc).pdf Arxiv surəti 13 iyun 2025 tarixindən Wayback Machine saytında page lii (PDF page 414)
- Храмов Ю. А. Мозли Генри Гвин Джефрис (Moseley Henry Gwyn-Jeffreys) // Физики : Биографический справочник / Под ред. А. И. Ахиезера. — Изд. 2-е, испр. и доп. — М. : Наука, 1983. — С. 190. — 400 с. — 200 000 экз.
- Статья Мозли (англ.);
- Moseley, Henry G. J.; Smithsonian Libraries. The High-Frequency Spectra of the Elements // The London, Edinburgh and Dublin Philosophical Magazine and Journal of Science . 26 (journal) (ingilis). London-Edinburgh: London : Taylor & Francis. 1913. 1024—1034.
- Moseley, Henry G. J. The High-Frequency Spectra of the Elements. Part II // en:Philosophical Magazine . 27 (journal) (ingilis). 1914. 703—713.