Heksametr

Heksametr (q.yun. ἑξάμετρον, hexámetros, hərf. "altıölçülü") — altı ayaqlı daktildən (—UU) ibarət metrik (kəmiyyətə əsaslanan) bənd. Hər ayaqda, beşinci ayaq istisna olmaqla, iki qısa heca bir uzun heca ilə əvəz oluna bilər — bu halda həmin ayaq spondey adlanır. Sonuncu ayaq həmişə ikihecalıdır və xorey formasında olur.^[1][2]

Adətən heksametrdə bir və ya iki sezura (pauza) olur. Ən çox rast gəlinəni — üçüncü ayağın üçüncü hecasından sonra gələn sezuradır; qədim yunan heksametrində isə sezura bəzən üçüncü ayağın ikinci hecasından sonra yerləşir. Bəzən iki sezura da olur — ikinci və dördüncü ayaqlardan sonra. Sezura misranı iki yarıya ayırır: birinci hissə aşağı enişli, ikinci isə yuxarı qalxan ritmik intonasiyaya malik olur.

Ən çox işlədilən metrik sxem belədir:

—UU/—UU/—//UU/—UU/—UU/—U.

Heksametr qədim poeziyanın bir çox janrlarında — epos, idilliya, himn, satira, məktub və s. geniş şəkildə istifadə olunurdu. Pentametr ölçüsü ilə birlikdə işlədildikdə isə elegiya və epiqram janrlarını formalaşdırırdı. Bu ölçüdən Homer, Vergili, Feokrit kimi şairlər istifadə etmişdirlər.

Sillabo-tonik (heca-tonik) vəzni olan yeni dövr poeziyasında heksametr daktil (—UU) və xorey (—U) birləşmələri vasitəsilə təqlid olunur. Burada xorey spondeyin yerini tutur və pauzalı ritm yaradır.

Yeni dövr poeziyasına heksametr uca və təntənəli ifadə tərzi bəxş etdiyi üçün Yohann Volfqanq Göte ("Herman və Doroteya"), Henri Lonqfello ("Evangelina"), Kristionas Donelaytis ("Fəsillər") kimi müəlliflər bu formaya müraciət etmişdirlər.

Ukrayna ədəbiyyatında heksametr ölçüsündən K. Dumıtraşko, P. Nişçinski, Lesya Ukrainka, M. Rılski, P. Tıçina, M. Vınhranovski və digər şairlər tərəfindən istifadə etmişdirlər.