Haşım Tərlan (1923, Bakı – 16 noyabr 2014, Tehran) — şair, ədəbiyyatşünas, 21 Azər hərəkatının iştirakçısı.
| Haşım Tərlan | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Bakı |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Tehran |
| Dəfn yeri | |
| Fəaliyyəti | şair |
| Janr | şeir |
| Üzvlüyü |
|
 Haşım Tərlan Vikimənbədə | |
Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra həbs edilərək sürgün olunub. Azadlığa çıxdıqdan sonra Tehranda yaradılmış "Azərbaycan Cəmiyyəti"nin və "Dostlar görüşü" ədəbi məclisinin aktiv üzvü olub.
Azərbaycan müstəqilliyini yenidən bərpa etdikdən sonra Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin fəxri üzvü seçilib.
Mir Haşım Həsən oğlu Həsənzadə 1923-cü ildə Bakı şəhərində anadan olub.[1][2] İlk təhsilini Bakıda 10 saylı orta məktəbdə alıb.[3] Kiçik yaşlarından şeir yazmağa başlayıb. İlk şeiri o beşinci sinifdə oxuyarkən "Pioner" qəzetində nəşr edilib.[2][3] 1938-ci ildə ailəsi ilə birlikdə İrana sürgün olunub.[2][4] Sərab şəhərinin yaxınlığında olan Zancilabad kəndinə köçürlər.[5] 1941-ci ildə Tehrana köçüb, bir müddət dülgər işləyib daha sonra isə tikiş fabrikində işə düzəlib.[3][5] Yaradıcılığa başladıqdan sonra özünə "Tərlan" ləqəbi götürüb.[2] 1941-ci il oktyabr ayının 11-dən etibarən Təbrizdə "Vətən yolunda" qəzeti nəşr olunmağa başlayıb.[6][7] Haşım Tərlan da öz yazdıqları şeirləri qəzetdə çap olunması üçün qəzetin redaksiyasına göndərir.[1][3] 1943-cü ildə ailə qurub[8] və bu evlilikdən 6 övladı olub.[9] 1945-ci il yanvarın 3-də "Vətən yolunda" qəzetinin nəzdində yaradılmış[10] "Şairlər məclisi"nin üzvü olub.[11]
1946-cı il dekabrın 11-dən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.[12][13] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.[13] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.[13][12] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.[12][14] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.[15][16] Minlərlə insan həbs olundu. Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.[17][18][19] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[20][21] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.[14][20]
Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra Haşım Tərlan həbs olunaraq sürgün edilib.[1] Cəzası bitdikdən sonra yaradıcılığını gah açıq gah da gizli şəkildə davam etdirib.[1][5] Behzad Behzadinin təşkilatçılığı ilə nəşr olunan, "Bəşiri ayəndə" və "Bəşəriyyət" qəzetlərində şeirləri çap olunub.[22] 1952–1953-cü illərdə Tehranda yaşayan azərbaycanlı şair və yazıçılar tərəfindən yaradılmış "Azərbaycan Cəmiyyəti"nin işlərində[22] və 1964-cü ildən etibarən Salamulla Cavidin Tehranda təşkil etdiyi "Dostlar görüşü" ədəbi məclisinin iclaslarında iştirak edib.[1][5] 1979-cu ildə "Alovlu şerlər" adlı ilk şeir kitabı nəşr olunub.[3][22]
Azərbaycan müstəqilliyini yenidən bərpa etdikdən sonra Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin fəxri üzvü seçilib.[23] 2007-ci ildə "Gümüşü pencək" adlı avtobioqrafik kitabı nəşr olunub.[24] 2014-cü il oktyabrın 14-də Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Natəvan klubunda Haşım Tərlanın 90 illik yubileyi qeyd edilib.[25]
2014-cü il noyabrın 16-da Tehranda vəfat edib.[26] Noyabrın 17-də Tehranda Behişti-Zəhra qəbiristanlığında dəfn edilib.[27]
- ↑ 1 2 3 4 5 Cənubi Azərbaycan Ədəbiyyatı Antologiyası, 1988. səh. 190
- ↑ 1 2 3 4 Əmirov, 2000. səh. 83
- ↑ 1 2 3 4 5 Fuad, Esmira. ""...tülküsifətlər çoxalıb İranda"". senet.az. 2015-03-26. İstifadə tarixi: 2025-01-30.
- ↑ Məmmədli, 2015. səh. 113
- ↑ 1 2 3 4 Kafkasyalı, 2002. səh. 329
- ↑ Tahirqızı, Ülviyyə. "Təbrizdə Azərbaycan dilində çıxan ilk qəzet". www.anl.az. 2014-11-25. 2024-12-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-28.
- ↑ Yaqublu, 2018. səh. 251
- ↑ "Ustad Haşım Tərlan dünənin və bu günün mübariz şairi". Azərbaycan Demokratik Firqəsi (az.). İstifadə tarixi: 2025-01-30.
- ↑ Tudə XIX, 2021. səh. 277
- ↑ Əliqızı, 2001. səh. 44
- ↑ Məmmədli, Pərvanə. "Milli Hökumət Güney Azərbaycanda sanki bir il deyil, yarım əsr fəaliyyətdə olmuş, nəhəng işlər görmüşdü". Ətəkyazı.com (az.). 2021-12-04. İstifadə tarixi: 2025-01-30.
- ↑ 1 2 3 Hasanli, 2006. səh. 373
- ↑ 1 2 3 Balayev, 2018. səh. 36
- ↑ 1 2 Duqlas, Vilyam. Strange lands and friendly people (ingilis). Nyu-York: Harper & Brothers Publishers. 1951. 45.
- ↑ Lenczowski, George. United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959 (ingilis). 401. Annals of the American Academy of Political and Social Science. 1972. 49. doi:10.1177/000271627240100106. ISSN 0002-7162.
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 445
- ↑ Balayev, 2018. səh. 137
- ↑ Əmirov, 2000. səh. 51
- ↑ Əliqızı, 2001. səh. 24
- ↑ 1 2 Həsənli, 2006. səh. 448
- ↑ McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN 9780812245011.
- ↑ 1 2 3 Məmmədli, 2015. səh. 115
- ↑ "Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin fəxri üzvləri". Azərbaycan Yazıçılar Birliyi. İstifadə tarixi: 2025-01-30.
- ↑ Məmmədli, 2015. səh. 116
- ↑ Qənbərova, Məlahət. "Əli Tudə, Həmid Məmmədzadə, Haşım Tərlan və Yəhya Şeydanın yubileyi". ayb.az (az.). 2014-10-15. 2018-07-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-30.
- ↑ Quluncu, Əlirza. "Haşim Tərlan və Azərbaycan Milli Hökümətində şairlərin rolu [Audio-Müsahibə]". Amerikanın səsi (az.). 2014-12-11. 2024-10-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-30.
- ↑ "Azərbaycanlı Şair Məşhur Haşım Tərlan dəfn edilib". davam.az. 2014-11-17. İstifadə tarixi: 2025-01-30.
- Cənubi Azərbaycan Ədəbiyyatı Antologiyası (az.). III. Bakı: Sabah nəşriyyatı. 1988. səh. 554. 2023-07-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-20.
- Balayev, Xaqan. Azərbaycanın sosial-siyasi həyatında cənublu mühacirlərin iştirakı (1947-1991) (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2018. səh. 198. ISBN 9789952370911.
- Əliqızı, Almaz. Azadlıq və istiqlal poeziyası (PDF) (az.). Bakı: Bakı Dövlət Universiteti nəşriyyatı. 2001. səh. 160. ISBN 9789952817607. 2025-01-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-01-30.
- Əmirov, Sabir. Cənubi Azərbaycan milli-demokratik ədəbiyyatı (1941-1990) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2000. səh. 257. ISBN 5806612600.
- Hasanli, Jamil. At the Dawn of the Cold War: The Soviet-American Crisis over Iranian Azerbaijan, 1941–1946 (az.). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. 2006. səh. 416. ISBN 978-0742540552.
- Həsənli, Cəmil. СССР-Иран: Азербайджанский кризис и начало холодной войны: 1941-1946 гг (PDF) (rus). Moskva: Герои Отечества. 2006. səh. 560. ISBN 5910170120. 2024-12-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-12-25.
- Kafkasyalı, Ali. İran türk edebiyatı antolojisi (türk). V. Ərzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi. 2002. səh. 573. ISBN 9757698113. 2025-01-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-06.
- Məmmədli, Pərvanə. Cənubi Azərbaycan:ədəbi şəxsiyyətlər, portretlər (PDF) (az.). Bakı: Sabah nəşriyyatı. 2015. səh. 200. ISBN 9789952453430. 2024-04-17 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-01-10.
- Tudə, Əli. Əli Tudə: Həyatım xatirələrim (PDF) (az.). XIX. Bakı: Azərbaycan Nəşriyyatı. 2021. səh. 320. 2023-06-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-01-20.