Filiki Eterya (yun. Φιλική Εταιρεία, azərb. Dostluq Cəmiyyəti) — Yunanıstanı Osmanlı imperiyasının işğalından azad etmək məqsədi ilə 1814-cü ildə bir qrup yunan tərəfindən yaradılmış məxfi bir cəmiyyət. Bu cəmiyyətin adı bəzi mənbələrdə Etnik-i Eteriya kimi də göstərilir.[1]
Bu sözün mənası “Dostluq Cəmiyyəti” deməkdir. Onlar Qərbi Avropada fəaliyyət göstərən məxfi mason cəmiyyətlərinin yaradılış və fəaliyyət göstərmə üsullarını mənimsəmişdilər.[2] Filiki Eteriya 1814-cü ildə Emmanuil Ksantos, Nikolaos Skufas və Atanasios Çakalof adlı üç yunan tərəfindən o dövrdə Rusiyanın, müasir dövrdə isə Ukraynanın sərhədləri daxilində yerləşən Odessa şəhərində yaradılmışdır. Cəmiyyətin məqsədi Yunanıstan İstiqlaliyyət müharibəsini həyata keçirmək və Bizansı dirçəltmək idi. Bu təşkilat pul yığmış, silah paylamış, Osmanlı imperiyasının əleyhinə baş verəcək qiyam üçün təbliğat işləri aparmışdır. Hərəkatın lideri Aleksandr İpsilantis olmuşdur.[3]
Bu qərarlar əsasında birləşmiş assosiasiyasının mərkəzi Manya idi. Mərkəz 1818-ci ildə İstanbula köçürülmüşdür.[4] 1820-ci il aprel ayının 12-də keçirilmiş iclas zamanı assosiasiyanın rəhbərliyinə çar I Aleksandrın adyutantı olan Aleksandr İpsilantis gətirilmişdir. Məlumdur ki, 1820-ci ilə qədər cəmiyyətin üzvlərinin sayı 200.000 nəfərə çatmışdı.[5] Valaxiya-Moldavia hərəkatlarında, Moreya (1821) və Krit inqilablarında (1897) fəal rol oynamış Filiki Eteriya Osmanlı imperiyasının dağılması zamanı əsas məqsədlərindən uzaqlaşaraq “Megali İdea” (Böyük Yunanıstan) ideyasını irəli sürərək imperialist xarakter qazanmışdır.
- ↑ Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi V. Cilt Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri (1789-1856) (türk). Türk Tarih Kurumu. 2017. 109, 110.
- ↑ Hatipoglu, M., (1988), Yunanistan'daki Gelişmelerinin Işığında Türk-Yunan İlişkilerinin 101 Yılı (1821-1922),Türk Kültürünü Ars.Ens. Yay., Ankara.
- ↑ Fahir Armaoğlu, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Alkım Yayınları, Ankara 1995 s.169
- ↑ Ali Fuat Örenç, Balkanlarda İlk Dram Unuttuğumuz Mora Türkleri (türk). Babıali Kültür Yayıncılığı. fevral 2020. səh. 24.
- ↑ Ali Fuat Örenç, Balkanlar'da İlk Dram Unuttuğumuz Mora Türkleri ve Eyaletten Bağımsızlığa Yunanistan. Babıali Kültür Yayıncılığı. səh. 25.
- Vournas, Tasos. Friendly Society: her illegal organisational and persecution by the foreigners, Tolides Bros, (Athens 1982).
- Germanos of Patras, Memoirs, (Introductory note, index, ref. Ioanna Yiannaropoulos – Tassos Gritsopoulos), (Athens 1975).
- Yannis Kordatos. Rigas Feraios and Balkan Federation, (Athens 1974).
- Emmanuil Xanthos. Memoirs for the Friendly Society, (facsimile reprint of 1834 ed), Vergina, (Athens 1996).
- Michaletos, Ioannis. The History of a Greek Secret Society: Structure and Rites of the Philiki Etaireia Arxivləşdirilib 19 dekabr 2013 at the Wayback Machine, (www.balkanalysis.com 2007).
