Feminist elmi fantastika (ing. Feminist science fiction) — elmi fantastikanın bir subjanrıdır və feminizmlə bağlı olan gender bərabərsizliyi, orientasiya, irq, iqtisadiyyat, reproduksiya və ətraf mühit kimi mövzulara fokuslanır.[1] Feminist elmi fantastika siyasi xarakter daşıyır, çünki o, dominant mədəniyyəti tənqid etməyə meyillidir. Ən görkəmli feminist elmi fantastika əsərlərinin bəziləri bu mövzuları cinsiyyət fərqlərinin və ya gender güc balanssızlığının olmadığı utopiyalar vasitəsilə və ya gender bərabərsizliyinin daha da gücləndiyi distopiyalar vasitəsilə təsvir etmişdir. Beləliklə, bu əsərlər feminizmin hələ də davam etməli olduğu fikrini önə sürür.[2][3]
Elmi fantastika və fantastika janrları feminist fikirlər üçün vacib vasitələrdir, xüsusilə də nəzəriyyə ilə praktikanı birləşdirən körpü rolunu oynayırlar. Heç bir digər janr feminizmin əsas məqsədlərini bu qədər aktiv şəkildə təsvir etmir: seksizmdən azad dünyalar, qadınların (elmdə) töhfələrinin tanındığı və dəyərləndirildiyi dünyalar, qadınların arzularının və seksual müxtəlifliyinin araşdırıldığı dünyalar və gender sərhədlərindən kənara çıxan dünyalar.— Elis Rey Helford[4]
Feminist elmi fantastika (SF) – feminist mövzulara, məsələn, gender bərabərsizliyi, oriyentasiya, irq, iqtisadiyyat və reproduksiyaya diqqət yetirən elmi fantastikanın bir subjanrıdır.[5] Feminist elmi fantastika adi elmi fantastikadan daha geniş çərçivəni əhatə edir və fantastika, utopiya və distopiya, qorxu janrı (məsələn, Anne Raisin vampir hekayələri) kimi sahələrə də yayılır. Marlin Barr feminist "SF"-in əslində "elmi fantastika" olmadığını iddia edir, çünki o, "sərt elmlər" (ing. hard science) ilə deyil, qadınların güc qazanma mübarizəsi ilə məşğuldur.[6] O, feminist elmi fantastikanı təsvir etmək üçün “feminist fabulyasiya” (ing. feminist fabulation) kimi yeni bir terminə ehtiyac olduğunu düşünürdü.[7]
Fantastik ədəbiyyat feminist mövzuların işlənməsi üçün üstünlük verilən bir janr hesab olunur. İnsanların gələcəyini, elmin potensiallarını əks etdirmək imkanı verdiyi üçün bu janrda bütün proqressiv və yenilikçi ideyalar yanaşı mövcud ola bilər. Feminist elmi fantastika sayılmaq üçün bir hekayə siyasi bir mesaj daşımalıdır — bu da cəmiyyətin kişi/qadın paradiqmalarına meydan oxumaq deməkdir.[8]
Bunu nəzərə alaraq, 1990-cı illərin əvvəllərində Amerika feminist fanzini Aurora SF bir məqalədə feminizm səviyyələrini müəyyən etmək üçün on pilləli bir siyahı dərc etmişdi. Bu siyahı siyasi mesajın məzmununu ölçmək üçün nəzərdə tutulmuşdu:[9] sadə şəkildə patriarxal cəmiyyətin sual altına alınmasından tutmuş, cinslər arasında bərabərlik diskursuna, kişilərin sistematik tənqidinə və feminist utopiyasının yaradılmasına qədər müxtəlif səviyyələrdə təsnifat aparılmışdı.
Şotlandiyalı yazıçı Sara LeFanu In the Chinks of the World Machine: Feminism and Science Fiction adlı kitabında feminist elmi fantastika ilə sadəcə qadın yazıçıların yazdığı elmi fantastikanı fərqləndirir.[10] O, bildirir ki, sonuncu cərəyan iqçiliyi imtina edərək və qadın qəhrəmanlar yaratsa da, feminist tələblər irəli sürmür.
Feminist elmi fantastika (SF) janrı qadın SF müəllifləri ilə feminist SF müəlliflərini bir-birindən fərqləndirir. Hər iki qrupun bu subjanrın inkişafında tarixi əhəmiyyəti var.[11] Qadın müəlliflər elmi fantastika ədəbiyyatında qadınların görünürlüğünü və perspektivlərini artırıb, feminist müəlliflər isə əsərlərində siyasi mövzulara və motivlərə önəm veriblər.[12][13][14][15][16] Qadın və feminist müəlliflər arasındakı fərqlər bəzən qeyri-müəyyən ola bilər və bir əsərin feminist olub-olmaması mübahisə mövzusu ola bilər. Bununla belə, subjanrı müəyyənləşdirən geniş şəkildə qəbul edilmiş kanonik əsərlər mövcuddur.
- ↑ Vakoch, Douglas A., redaktorEcofeminist Science Fiction: International Perspectives on Gender, Ecology, and Literature. London: Routledge. 2021. ISBN 9780367716417. 2024-04-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-21.
- ↑ Helford, Elyce Rae, Feminism // Westfahl, Gary (redaktor), The Greenwood Encyclopedia of Science Fiction and Fantasy: themes, works and wonders, Westport, Connecticut: Greenwood Press, 2005, 289–291, ISBN 9780313329531. Preview.
- ↑ Vakoch, Douglas A., redaktorDystopias and Utopias on Earth and Beyond: Feminist Ecocriticism of Science Fiction. London: Routledge. 2021. ISBN 9780367716233.
- ↑ Helford, p.291.
- ↑ Vakoch, Douglas A., redaktorEcofeminist science fiction: international perspectives on gender, ecology, and literature. Routledge studies in world literatures and the environment. New York: Routledge. 2021. ISBN 978-0-367-71641-7.
- ↑ Blain, Virginia; Clements, Patricia; Grundy, Isobel. The Feminist companion to literature in English: women writers from the Middle Ages to the present. New Haven: Yale University Press. 1990. ISBN 978-0-300-04854-4.
- ↑ Blain, Virginia; Clements, Patricia; Grundy, Isobel. The Feminist companion to literature in English: women writers from the Middle Ages to the present. New Haven: Yale University Press. 1990. ISBN 978-0-300-04854-4.
- ↑ Barr, Marleen S. Feminist Fabulation: Space/Postmodern Fiction. University of Iowa Press. 1992. doi:10.2307/j.ctt20h6vjv. ISBN 978-0-87745-377-2. JSTOR j.ctt20h6vjv.
- ↑ Winter, Nicolas. "L'imaginaire au féminin". Medium (fransız). 2019-06-11. İstifadə tarixi: 2024-07-20.
- ↑ Yaszek, Lisa, Writers // Yaszek, Lisa (redaktor), Galactic suburbia: Recovering women's science fiction, Ohio, US: The Ohio State University Press, 2008, 1–65, ISBN 9780814291535.
- ↑ Spender, Dale, Biographical beginnings: Anne Cllifford, Lucy Hutchinson, Anne Fanshawe, Margaret Cavendish // Spender, Dale (redaktor), Mothers of the Novel, London: Pandora Press, 1986, səh. 43, ISBN 9780863580819.
- ↑ Anne K. Mellor. A feminist critique of science // Frankenstein: Mary Shelley (ingilis). Frey. 1988.
- ↑ Brian Aldiss has argued that Frankenstein should be considered the first true science fiction story, because unlike in previous stories with fantastical éléments resembling those of later science fiction, the central character "makes a deliberate decision" and "turns to modern experiments in the laboratory" to achieve fantastic results. See The Detached Retina: Aspects of SF and Fantasy by Brian Aldiss (1995), page 78.
- ↑ morgannholly. "Mary Shelley: Mother of Frankenstein & Science Fiction". The Literary Woman's Almanac (ingilis). 2022-03-21. 2022-10-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-10-23.
- ↑ Brueske, Jana. Feminist Aspects in Frankenstein Anne K. Mellor's and Other Feminist Approaches to Mary Shelley's Gothic Novel. GRIN Verlag. 2012. ISBN 978-3-656-31618-3. OCLC 1189477664. İstifadə tarixi: 2022-10-23.
- ↑ Hadjetian, Sylvia. Mary Shelley's Frankenstein and Feminism. GRIN Verlag. 2008. ISBN 978-3-638-93194-6. OCLC 724865512. İstifadə tarixi: 2022-10-23.
- Clute, John; Nicholls, Peter. The Encyclopedia of Science Fiction (2nd). New York: St. Martin's Griffin. 1993. ISBN 9780312134860.
- Helford, Elyce Rae, Feminism // Westfahl, Gary (redaktor), The Greenwood Encyclopedia of Science Fiction and Fantasy: themes, works and wonders, Westport, Connecticut: Greenwood Press, 2005, 289–291, ISBN 9780313329531. Preview.
- Wright, Bradford W. Comic Book Nation: The Transformation of Youth Culture in America. Baltimore: Johns Hopkins University Press. 2003. ISBN 9780801865145. Preview.
- Feminist Science Fiction
- Feminist science fiction themed issue of the speculative magazine The Future Fire
- Pre-1950 Utopias and Science Fiction by Women, An Annotated Reading List of Online Editions