Felzit (alm. Felsit) — ilkin olaraq mikrokristal feldşpat növləri üçün istifadə edilən bir termin olub, sonradan əsasən feldşpat tərkibli maqmatik süxurların kripto və mikrokristal əsas kütləsinə də şamil edilmişdir.[1] Hazırda bu termin mikrokristal maqma tərkibli vulkanik (və ya hipabisal) normal və aşağı alkalik süxurlar üçün tətbiq olunur və onlar riolit və dasit süxurlarının müxtəlif növlərinin nümayəndələridirlər.
Felzitlər adətən porfirik teksturaya və afanitik mikrokristallik və ya kriptokristallik struktura malik olurlar və əsasən kalium feldşpatı (ortoklaz) və kvarsdan ibarət kriptoqranulyar kütlədirlər. Bəzən tərkibində plaqioklaz, piroksen, biotit və digər minerallar da olur, əsas kütləsi isə mikrofelzit və ya şüşəyə bənzər strukturda olur. Felzit tərkibli riyolit və dasitlər neft kimyasında qranit və plagioqranitlərə oxşayırlar.
Rusiya Petroqrafiya Məcəlləsinə əsasən,[2] felzitlər ayrıca olaraq maqmatik süxur növü deyildirlər, əksinə, turşu tərkibli vulkanik süxurların kristallaşma dərəcəsini və onların tekstura və struktur xüsusiyyətlərini özlərində əks etdirirlər (porfirlər, vitrofirlər, porfiritlər və s. kimi), buna görə də vulkanik süxurların adlandırılması zamanı bu termindən istifadə edilməməsi tövsiyə olunur.
Sıxlıq 2200-2400 kq/m³, ərimə temperaturu 1470-1500 °C, xüsusi elektrik müqaviməti 104 Ohm·m. Konsentratlı sulfat turşusuna turşu müqaviməti 98,5-99,3%. CaO udma 80-120 mq/q məhlul.[3]
Felzit adətən sarımtıl və ya qırmızımtıl rəngli, bəzən yaşılımtıl çalarlarda ola bilən və tərkibində rəngli qatışıqlar ola bilən yüngül mikrokristal qayadır.
Felzitin sənaye əhəmiyyətli yataqları Ermənistan, Şimali Qafqaz, Almaniya, Macarıstan, Zakarpatye, habelə Hindistanın Karnataka ştatında məlumdur. Qütb Uralında felzitin beşdən çox yatağı və mədəni aşkar edilmişdir: Obrivistoye, Felzitovoye, Çentralnoye (Mərkəz), Yujnoye (Cənub) və digərlərində felzit ehtiyatları çox böyükdür.[4] Yalnız Rusiya Federasiyasının Yamalo-Nenets Muxtar Dairəsində yerləşən (2020-ci ilin məlumatına əsasən) yataq və mədənlərdəki felzitin ümumi təxmin olunan resursları 956,5 milyon m³ təşkil edir.[5] Felzit açıq üsulla çıxarılır.
- ↑ Геологический словарь. 3. Р-Я (Изд. третье, перераб. и доп). СПб.: ВСЕГЕИ. 2010. 287. ISBN 978-5-93761-169-7.
- ↑ Петрографический кодекс России (Изд. второе, перераб. и доп.). СПб.: ВСЕГЕИ. 2008. 29, 143. ISBN 978-5-93761-106-2.
- ↑ Под редакцией К. Н. Паффенгольца и др. Фельзит // Геологический словарь: в 2-х томах. 1978. — статья из Горная энциклопедия
- ↑ Попов М. Камень вечности — фельзит // Уральский следопыт. — 2020. — № 6 (756). — С. 24.
- ↑ Попов М. Камень вечности — фельзит // Уральский следопыт. — 2020. — № 6 (756). — С. 25.
- Фельзит // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.