Eupsittula pertinax

*Eupsittula pertinax*
Eupsittula pertinax
Elmi təsnifat
	XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Eupsittula pertinax
Beynəlxalq elmi adı
	Eupsittula pertinax L., 1758[…];
NCBI	492513

Eupsittula pertinax — Tutuquşukimilər fəsiləsinə aid quş növü.

Ümumi məlumat

Eupsittula pertinax "St. Tomas konuru" və ya "qəhvəyiboğaz konuru" kimi də tanır və Tutuquşukimilər fəsiləsinin "Arinae" yarımfəsiləsinə aid tutuquşu növüdür.^[3]

Eupsittula pertinax ilk dəfə 1758-ci ildə İsveçli təbiətşünas Karl Linney tərəfindən "Systema Naturae" əsərinin onuncu nəşrində təsvir edilmişdir. Linney onu bütün digər tutuquşularla birlikdə "Psittacus" cinsinə daxil etmiş və "Psittacus pertinax" binominal adını vermişdir. Eupsittula pertinax indi 1853-cü ildə fransız təbiətşünası Şarl Lüsyen Bonapart tərəfindən təqdim edilmiş "Eupsittula" cinsinə daxil olan beş növdən biridir. Cins adı qədim yunan dilində "yaxşı" mənasını verən "eu" və müasir latın dilində "kiçik tutuquşu" mənasını verən "psittula" sözlərindən ibarətdir. Növün epiteti olan "pertinax" latın dilində "davamlı" və ya "israrlı" mənasını verir.^[4]

Bu növün 14 yarımnövü məlumdur və onlardan bəziləri ada endemikləridir:

"E. p. ocularis"
"E. p. aeruginosa"
"E. p. griseipecta"
"E. p. lehmanni"
"E. p. arubensis"
"E. p. pertinax"
"E. p. xanthogenia"
"E. p. tortugensis"
"E. p. margaritensis"
"E. p. venezuelae"
"E. p. surinama"
"E. p. chrysophrys"
"E. p. chrysogenys"
"E. p. paraensis"
"E. p. ocularis" yarımnövü bəzən ayrı bir növ kimi qəbul edilir və "Veraguas tutuquşu" adlandırılır.

Təsviri

Eupsittula pertinax 23-28 sm uzunluğunda və 76-102 qram ağırlığındadır. Erkək və dişi fərdlər eyni görünüşə malikdir. Əsas növ olan "E. p. pertinax" yarımnövünün yetkin fərdlərinin alnı, üzü və çənəsi sarıdır. Başının üstü, ensəsi və üst hissələri yaşıldır. Sinəsi solğun zeytun, qarnı isə yaşıl rəngdədir və mərkəzində narıncı ləkə var. Qanadları əsasən yaşıldır, uçuş lələklərinin kənarları və ucları tünd mavi rəngdədir, quyruq lələkləri də yaşıldır və kənarları tünd mavi rəngdədir. Cavan fərdlərdə çox az sarı rəng var.^[5]

Digər yarımnövlər əsas növdən aşağıdakı cəhətlərlə fərqlənir:

"E. p. ocularis": zeytun-qəhvəyi üz
"E. p. aeruginosa": açıq sarı alın və narıncı-sarı başın üstü və ensə
"E. p. griseipecta": açıq sarı alın, narıncı-sarı başın üstü və ensə, zeytun-boz yanaqlar və sinə
"E. p. lehmanni": açıq sarı alın və narıncı-sarı başın üstü, ensə və göz ətrafı
"E. p. arubensis": sarı üz və bəzi qəhvəyi rənglər
"E. p. xanthogenia": narıncı-sarı başın üstü və ensə
"E. p. tortugensis": açıq sarı alın və narıncı-sarı başın üstü, ensə və başın yanları
"E. p. margaritensis": ağ alın və zeytun-qəhvəyi üz
"E. p. venezuelae": ağ alın, zeytun-qəhvəyi üz və sarımtıl üst hissələr
"E. p. surinama": ağ alın, zəngin qəhvəyi üz, göz altında narıncı və daha yaşıl sinə
"E. p. chrysophrys": ağ alın və zəngin qəhvəyi üz
"E. p. chrysogenys": digərlərindən daha tünd və tamamilə yaşıl alın və başın üstü
"E. p. paraensis": "chrysogenys" istisna olmaqla digərlərindən daha tünd və narıncı-sarı qarın

Yayılması

Əsas növ olan "E. p. pertinax" yarımnövü 1860-cı illərdə ABŞ Vircin adalarına gətirilmiş və orada məskunlaşmışdır. Oradan Kulebra adasına, Tortolaya və Puerto-Rikoya yayılmışdır, lakin 1982-ci ilə qədər bu adalardan yox olmuşdur. Puerto Rikoda və Florida, Britaniya Vircin adaları, Anquilla, Dominika və San Andresdə son zamanlarda görülən fərdlər əsirlikdən qaçmış və ya azad edilmiş quşlar hesab edilir. Bu növ Trinidadda çoxalmayan qonaq quşdur.^[6]

Eupsittula pertinax savannalar, quru kolluqlar, manqrovlar, tropik yarpaqlı meşələr, qalereya meşələri, həmişəyaşıl meşələr və bəzi ağaclar qalmış əkin sahələri kimi müxtəlif landşaftlarda yaşayır. Kolumbiyada 2,600 metr (8,500 fut) yüksəklikdə tapılsa da, əsasən 1,200 metr (3,900 fut) yüksəklikdən aşağıda rast gəlinir. Venesuelada geniş yayılmışdır, lakin açıq bitki örtüyü olan əraziləri üstün tutur.

Eupsittula pertinaxın qidasına toxumlar, meyvələr, qozlar, çiçəklər, yarpaqlar və bəzən həşəratlar daxildir. Venesuelada aparılan bir araşdırma göstərib ki, qidasının 70%-i insan tərəfindən əkilən bitkilərdən ibarətdir. Bu növ xüsusilə Kolumbiya və Venesuelada qarğıdalı və digər tarla bitkiləri üçün əhəmiyyətli bir zərərvericidir. Kaktusla qidalandığı da müşahidə edilmişdir. Bu növ adətən cüt-cüt və ya kiçik qruplarla qidalanır.

Eupsittula pertinaxın yuva qurma mövsümü yayılma sahəsinə görə dəyişir. Surinam və Antil adalarında demək olar ki, ilin istənilən vaxtı yuva qura bilər, Kolumbiya və Venesuelada isə fevral-aprel aylarında yuva qurur. Adətən ağac termitlərinin yuvalarında deşik açır, həmçinin ağac deşiklərində, qayalıqlarda və ya torpaq yamaclarında yuva qura bilər. Bir çürük ağacda bir neçə cüt yuva qura bilər. Yuva ölçüsü iki-yeddi yumurtadır. Əsirlikdə inkubasiya müddəti 23 gündür. Vəhşi təbiətdə balalar 36-37 günə qədər yuvadan çıxır.^[7]

Qorunma statusu

"Beynəlxalq Təbiəti Mühafizə İttifaqı" (IUCN) Eupsittula pertinaxı "Az riskli" kimi qiymətləndirib. Bu növün çox geniş yayılma sahəsi var və təxminən beş milyon yetkin fərddən ibarət populyasiyasının sabit olduğu güman edilir.^[8]

Qalereya

E. p. xanthogenia Niderland Antil adalarıda yaşayan növ
E. p. venezuelae Venesuelada yaşayan növ
E. p. aeruginosa Kolumbiyada yaşayan növ
E. p. ocularis Panamada yaşayan növ
Eupsittula pertinax bala quşu

İstinadlar

↑ IOC World Bird List Version 6.3. 2016. doi:10.14344/IOC.ML.6.3
↑ World Bird List (ing.): IOC World Bird List. 6.4 IOU, 2016. doi:10.14344/IOC.ML.6.4
↑ Sandoval, L., Sánchez, C., Biamonte, E., Zook, J.R., Sánchez, J.E., Martínez, D., Loth, D. and O’Donahoe, J. (2010). Recent records of new and rare bird species in Costa Rica. Bull. Brit. Orn. Club 130(4): 237–245
↑ Bonaparte, Charles Lucien. "Notes sur les collections rapportées en 1853, par M. A. Delattre". Comptes Rendus Hebdomadaires des Séances de l'Académie des Sciences (French). 37. 1853: 806–810 [807].
↑ Linnaeus, Carl. Systema Naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis (Latin). 1 (10th). Holmiae (Stockholm): Laurentii Salvii. 1758. səh. 98.
↑ Gill, F.; Donsker, D.; Rasmussen, P., redaktorlar "Parrots, cockatoos". IOC World Bird List. v 13.1. January 2023. İstifadə tarixi: 18 February 2023.
↑ "Appendices | CITES". cites.org. İstifadə tarixi: 4 March 2023.
↑ BirdLife International. "Brown-throated Parakeet Eupsittula pertinax". IUCN Red List of Threatened Species. 2021. 2021: e.T22685745A163773830. doi:10.2305/IUCN.UK.2021-3.RLTS.T22685745A163773830.en. İstifadə tarixi: 16 March 2023.

Ədəbiyyat

Groupe d'étude et de protection des oiseaux en Guyane (2003) Portraits d’oiseaux guyanais. Ibis Rouge Editions, Guyane, Guadeloupe, Martinique, Paris, Réunion, 479 p.
Mario D. & Conzo G. (2004) Le grand livre des perroquets. de Vecchi, Paris, 287 p.

Vikianbarda Eupsittula pertinax ilə əlaqəli mediafayllar var.

BirdLife International 2004. Aratinga pertinax. 2006 IUCN Red List of Threatened Species. Downloaded on 24 July 2007.

[_945d40a3d19c53f5-1] IOC World Bird List Version 6.3. 2016. doi:10.14344/IOC.ML.6.3

[_93f0405e87c677d5-2] World Bird List (ing.): IOC World Bird List. 6.4 IOU, 2016. doi:10.14344/IOC.ML.6.4

[Sandoval-3] Sandoval, L., Sánchez, C., Biamonte, E., Zook, J.R., Sánchez, J.E., Martínez, D., Loth, D. and O’Donahoe, J. (2010). Recent records of new and rare bird species in Costa Rica. Bull. Brit. Orn. Club 130(4): 237–245

[4] Bonaparte, Charles Lucien. "Notes sur les collections rapportées en 1853, par M. A. Delattre". Comptes Rendus Hebdomadaires des Séances de l'Académie des Sciences (French). 37. 1853: 806–810 [807].

[5] Linnaeus, Carl. Systema Naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis (Latin). 1 (10th). Holmiae (Stockholm): Laurentii Salvii. 1758. səh. 98.

[IOC13.1-6] Gill, F.; Donsker, D.; Rasmussen, P., redaktorlar "Parrots, cockatoos". IOC World Bird List. v 13.1. January 2023. İstifadə tarixi: 18 February 2023.

[CITES-7] "Appendices | CITES". cites.org. İstifadə tarixi: 4 March 2023.

[IUCN-8] BirdLife International. "Brown-throated Parakeet Eupsittula pertinax". IUCN Red List of Threatened Species. 2021. 2021: e.T22685745A163773830. doi:10.2305/IUCN.UK.2021-3.RLTS.T22685745A163773830.en. İstifadə tarixi: 16 March 2023.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]