Eksonarteks ( yun. Εξωνάρθηξ, εξω dən - çöldə, çöldə və νάρθηξ - tabut, qutu) - xarici açıq eyvan, Bizans xristian kilsələrinin memarlığının erkən dövründə açıq "vestibül", üstü açıq "koridor" kimi bir şey. Atriumdan pəncərə və ya qapı açılışları ilə ayrılır. Narteksdən əsas fərq ondan ibarətdir ki, eksonarteks xarici "vestibül" narteksdir, narteks isə daxilidir.
Eksonarteksin əsas funksiyası küçə ilə məbədin atriumunu birləşdirməkdir. Eksonartekslər 7-9-cu əsrlərdə məbəd memarlığından praktiki olaraq yox olur. Bununla belə, post ikonoborçuluq dövründə Yunan və Kiçik Asiyanın bəzi şəhərlərində kilsələrə böyük eksonartekslər əlavə olunmağa başlandı. Bəzi məbədlərdə belə eksonartekslər bu günə qədər istifadə olunmaqdadır.
Bizans və qədim rus kilsələrində eksonarteks nartekslə birlikdə müxtəlif köməkçi xidmətləri yerinə yetirməyə xidmət edirdi; burada kilsənin girişi qarşısında toplanan insanlar vəftiz və bəzi digər xidmətlər üçün dayanırdılar, o cümlədən cənazə duaları edilirdi.[1]
İbadət zamanı vəftiz olunmağa hazırlaşanlar, lakin vəftiz olunmayanlar, kilsəyə qovuşanlar, tövbə edənlər eksonartekslərdə dayanırdılar.
Bəzən eksonarteks və narteks terminləri yerinə eksonarfik və narfik terminləri istifadə edilə bilər.
- ↑ Нартекс Arxiv surəti 30 iyul 2016 tarixindən Wayback Machine saytında Официальный сайт Московского патриархата
- Bizans (Bizansın Oksford lüğəti). A. Kazhdan və b. (red.), 2 v. NY - Oksford, 1991. səh.1438-1439.
- Krautheimer R. Erkən Xristian və Bizans Memarlığı. 1986. səh.32, 361.
- Mango C. Bizans Memarlığı. Milan,,1985.
- Golubinsky E. E. Rus kilsəsinin tarixi. T.1 (2) M. 1997. S.64-66.
- Taft R. F. Bizans Kilsəsi Ayini. Sankt-Peterburq 2000.
- Yakobson A. L. Erkən orta əsr memarlığının inkişafındakı nümunələr.1983.
- Yakobson A. L. Orta əsr memarlığının inkişafındakı nümunələr (IX-).1987.