Bu məqalədəki məlumatların yoxlanıla bilməsi üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Edqar Allan Po (ing. Edgar Allan Poe 19 yanvar 1809[1][2][…], Boston, Massaçusets, ABŞ[4][5] – 7 oktyabr 1849[1][2][…], Baltimor, Merilend, ABŞ[4][5]) — ABŞ yazıçısı, şair, dramaturq, naşir və ədəbi tənqidçisi. Edqar Allan Po (ing. Edgar Allan Poe; 19 yanvar 1809, Boston, ABŞ — 7 Oktyabr 1849, Baltimor, ABŞ) — amerikalı yazıçı, şair, esseist, ədəbiyyatşünas, redaktor, Amerika romantizminin nümayəndəsi. Klassik dedektiv və psixoloji nəsr janrının [9] yaradıcısı[6] [7] [8]. Edqarın bəzi əsərləri elmi fantastikanın formalaşmasına, inkişafına kömək etdi[10] və əsərinin irrasionalizm, mistisizm, əzab, təsvir olunan vəziyyətlərin xüsusiyyətləri dekadensiya ədəbiyyatında özünü göstərir[11]. Ən çox "qorxulu" və mistik hekayələrin, eləcə də "Qarğa"şeirinin müəllifi kimi tanınır.
| Edqar Allan Po | |
|---|---|
| ing. Edgar Allan Poe | |
 | |
| Doğum adı | Edgar Allan Poe |
| Təxəllüsü | Edgar A. Perry[3] |
| Doğum tarixi | 19 yanvar 1809[1][2][…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 7 oktyabr 1849[1][2][…] (40 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | bilinmir |
| Dəfn yeri |
|
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | şair, yazıçı, esseist, ədəbi tənqidçi, romançı, hekayə yazıçısı[d] |
| Fəaliyyət illəri | 1827–1849 |
| Əsərlərinin dili | ingilis dili |
| İstiqamət | romantizm |
| Janrlar | detektiv, poeziya |
| Tanınmış əsərləri | |
 |
|
 Edqar Allan Po Vikimənbədə | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Edqar Po romanı yaradıcılığının əsas janrına çevirən ilk Amerika yazıçılarından biri idi [10]. Yalnız ədəbi fəaliyyətlə pul qazanmağa çalışdı, nəticədə həyatı və karyerası ağır maddi çətinliklərlə üzləşdi[12], alkoqol istifadəcisinə çevrildi. İyirmi illik yaradıcılıq fəaliyyəti ərzində Edqar Po jurnallarda və almanaxlarda çap olunan və daha sonra toplulara yığılmış iki roman, iki şeir, bir pyes, yetmişə yaxın hekayə, əlli şeir və on esse yazdı. Edqar Po sağlığında əsasən ədəbi tənqidçi kimi tanınsa da, sonradan onun bədii əsərləri dünya ədəbiyyatına, eləcə də kosmologiya və kriptoqrafiyaya əhəmiyyətli təsir göstərmişdir. Vətənindəki şöhrəti Avropa yazıçılarından xeyli aşağı olan ilk Amerika yazıçılarından biri idi [13]. Şeirindən öz estetikası ideyalarını toplayan simvolistlər onun yaradıcılığına xüsusi diqqət yetirirdilər. Edqar Po tərəfindən yüksək qiymətləndirildi Jül Vern, Artur Konan Doyl, Hovard Phillips Lovecraft, populyarlaşdırdıqları janrlarda qabaqcıl rolunu tanıyaraq.
Edqar Allan Po Amerika ədəbiyyatında Romantik hərəkatının liderlərindən biridir. Qısa oçerklər, detektiv və kriminoloji-fantastik janrlarda hekayələr yazan ilk Amerika yazıçılarından biri kimi qəbul olunur[6]. O həmçinin elmi-fantastik janra da töhfələr vermişdir. Belə zəngin ədəbi irsə malik olan yazıçı bu nailiyətlərə qırx illik qısa ömrü çərçivəsində nail olmuşdur. Ölümünün səbəbi hələ də sirr olaraq qalır. Alkoqol və narkotik maddələrdən ifrat istifadədən başlayaraq, vəba xəstəliyi, quduzluğa yoluxma, intihar, vərəm, ürək çatışmazlığı və s. ölümünə mümkün səbəblər kimi göstərilmişdir.
Edqar Allan Po 1809-cu ilin 19 yanvar tarixində Boston şəhərində aktyor ailəsində anadan olmuşdur. Valideynlərini çox erkən yaşlarında itirən Edqar Con Allan adlı varlı tacir tərəfindən oğulluğa götürülmüşdü. Əvvəlcə İngiltərədə tərbiyə alan Edqar 1826-cı ildə Virciniya universitetinə xarici dilləri öyrənmək istəyilə qəbul olunmuşdur.
1830-cu ildə hərbi akademiyada təhsilini davam etdirir, lakin tezliklə buradan uzaqlaşır və bu hadisə ögey atası ilə münasibətlərinə son qoyur. Gənc Edqar bütün maliyyə imkanlarından məhrum olaraq yoxsulluğa düçar olur, lakin tezliklə özünü peşəkar ədəbiyyatçı və jurnalist kimi göstərən Edqar Po çox ağır və sonu faciə ilə yekunlaşacaq həyata başlayır.
Edqar Allan Po 1849-cu ilin 7 oktyabrda Baltimorda vəfat etmişdir. Həkimlər onun quduzluğa yoluxma səbəbindən öldüyünü iddia edirlər.
Poeziya
- "Anabel Li"
- "Zınqırovlar"
- "Qaranquş"
- "Quzğun"
- "Ulalum"
Hekayələr
- Qara pişik
- Amontiladon dolu çəllək (Amontiladon-ispan şərabı)
- Diri diri basdırımla
- Qızıl böcək
- Berenika
- Hans Pfal adlı birinin görünməmiş macəraları
- Kütlə adamı
- Nəfəssiz
- Səssislik
- Butulkada tapılan əlyazma
- Görüş
- Hersoq De L'omelet
- Metzengerşteyn
- Morella
- Qırnızı ölümün maskası
- Ligeya
- Gözlük
- Bir həftədə üç bazar günü
- Mistifikasiya
- Faciəvi vəziyyət. Zamanın kərəntisi
- "Təlxək Hopfroq"
- "Xanım Liqeya"
- Morq küçəsində qətl
- Çuxur və kəfkir
- "Oğurlanmış məktub"
- Satqın ürək
- Mumiya ilə söhbət (hekayə)
- ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ 1 2 3 4 Edgar Allan Poe // Benezit Dictionary of Artists (ing.). OUP, 2006. ISBN 978-0-19-977378-7
- ↑ Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- ↑ 1 2 3 4 По Эдгар Аллан // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ 1 2 3 4 Archivio Storico Ricordi. 1808.
- ↑ Edqar Allan Po "Qara pişik" (hekayələr), Bakı, QANUN nəşriyyatı, "Əli və Nino" nəşriyyatı, 2017, 328 səh
