Dermacentor variabilis (lat. Dermacentor variabilis) — heyvanlar aləminin buğumayaqlılar tipinin hörümçəkkimilər sinfinin ixodida dəstəsinin ixodidae fəsiləsinin dermacentor cinsinə aid heyvan növü.
| Dermacentor variabilis | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
|
Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tip: Klad: Yarımtip: Sinif: Dəstəüstü: Dəstə: Fəsiləüstü: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Növ: Dermacentor variabilis |
||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
İnsanlar üçün bir neçə xəstəliyə səbəb olan bakteriyaların daşıyıcısı olan gənə növüdür. Bu növ xüsusilə Qayalı dağlar ləkəli qızdırması və tulyaremiya (Francisella tularensis) kimi xəstəliklərin ötürülməsində rol oynayır. "Dermacentor variabilis" ən tanınmış sərt gənə növlərindən biridir. Xəstəliklər, əsasən gənə insan və ya heyvandan qan udduğu zaman yayılır və xəstədə simptomların meydana gəlməsi bir neçə gün çəkə bilər.
"Dermacentor variabilis" "Borrelia burgdorferi"[2] və laym xəstəliyinin səbəbkarı olan bakteriya ilə qarışdırılsa da, layk xəstəliyinin ötürülməsi üçün uyğun daşıyıcı deyil.[3][4][5] Laym xəstəliyinin əsas daşıyıcıları ABŞ-nin şərqində "Ixodes scapularis" (maral gənəsi), Kaliforniya və Oreqon ştatlarında "Ixodes pacificus", Avropada isə "Ixodes ricinus" növləridir. "Dermacentor variabilis" həmçinin, "Anaplasma phagocytophilum" (insan qranülositik anaplazmozunun səbəbkarı) və "Ehrlichia chaffeensis" bakteriyalarını da daşıya bilər.[2][6]
"Dermacentor" cinsindən olan gənələr Giyen–Barre sindromuna bənzər, sürətlə irəliləyən "flakid kvadriparezis" (hərəkətsizlik) yaradan bir neyrotoksin istehsal edə bilər. Bu neyrotoksin sinir-əzələ bölgəsində asetilkolinin presinaptik sərbəst buraxılmasına maneə törədir.
Gənələrin həyat dövrü, növünə görə dəyişə bilər. Çox sayda gənə növü dörd mərhələdən keçir: yumurta, altıayaqlı larva, səkkizayaqlı nimf və yetkin. Yumurtadan çıxdıqdan sonra, gənə sağ qalmaq üçün hər mərhələdə qan ilə qidalanmalıdır. Gənələr məməlilər, quşlar, sürünənlər və amfibiya heyvanları ilə qidalanır. Əksər gənə növlərindən fərqli olaraq, "Dermacentor variabilis" bütün həyat mərhələlərində eyni bir fərd üzərində qidalanmağı üstün tutur.[7]
Gənələr qanla qidalanarkən patogenləri qurbana ötürür. Gənənin növünə və həyat mərhələsinə görə, qidalanmağa başlamaq üçün lazım olan vaxt 10 dəqiqədən 2 saata qədər dəyişə bilər. Gənə qidalanma yerini tapdıqda dərini tutur, üzərində kəsik açır və qidalanma borusunu yerləşdirir. Bir çox növ qidalanarkən onları möhkəm saxlamağa kömək edən, sement kimi bir maddə ifraz edir. Qidalanma borusu, gənənin yerində qalmasını təmin etmək üçün dişlərə sahibdir. Gənələr, həmçinin, qurbanın gənənin yapışdığını hiss etməməsi üçün lokal olaraq anestezik xüsusiyyətlərə malik kiçik miqdarda tüpürcək də ifraz edirlər. Buna görə də, gənənin üzərinizdə gəzdiyini görməsəniz, onu aşkar etmək çətin ola bilər. Gənə gizli bir yerdədirsə, uzun müddət qidalanmaya davam edə bilər. Qurban qanla ötürülən bir infeksiyaya sahibdirsə, gənə qanla gələn patogenləri də udacaq. Qidalanma prosesində, gənənin tüpürcəyi kiçik miqdarda qurbanın dərisinə də daxil ola bilər və əgər gənədə bir patogen varsa, bu patogen qurbana ötürülə bilər.[7]
Qayalı dağlar ləkəli qızdırması simptomları 3–12 gün ərzində baş verir və adətən ani baş ağrısı və qızdırma ilə başlayır, 2–4 gün sonra isə əl və ayaq biləklərində bir ləkə yaranır. Ləkə tədricən bütün bədənə yayılır. Digər simptomlara, ürəkbulanma, iştah itməsi, qarın ağrısı və ya əzələ ağrıları daxildir. "Rocky Mountain" ləkəli qızdırması müalicə olunmasa, simptomlar başladıqdan sonra bir neçə gün ərzində ölümə səbəb ola bilər.[8]
Ani gənə sancması xəstəlikləri qurbana ötürmür. Gənə qurbana bir müddət (ümumiyyətlə 6–8 saat) yapışmalıdır ki, xəstəlikləri ötürə bilsin. Gənəni nə qədər tez çıxartsanız, xəstəlikdən yoluxma riski də o qədər az olar.[9][10]
- ↑ Guglielmone A. A., Robbins R. G., Apanaskevich D. A., Petney T. N., Estrada-Peña A., Horak I. G., (not translated to en), Barker S. C. The Argasidae, Ixodidae and Nuttalliellidae (Acari: Ixodida) of the world: a list of valid species names (ing.). // Zootaxa / Z. Zhang Magnolia Press, 2010. Vol. 2528, Iss. 1. P. 1–28. ISSN 1175-5334; 1175-5326 doi:10.11646/ZOOTAXA.2528.1.1
- ↑ 1 2 Kevin Holden; John T. Boothby; Sulekha Anand; Robert F. Massung. "Detection of Borrelia burgdorferi, Ehrlichia chaffeensis, and Anaplasma phagocytophilum in Ticks (Acari: Ixodidae) from a Coastal Region of California". Journal of Medical Entomology. 40 (4). 2003: 534–9. doi:10.1603/0022-2585-40.4.534. PMID 14680123.
- ↑ Joseph Piesman; Christine M. Happ. "Ability of the Lyme disease spirochete Borrelia burgdorferi to infect rodents and three species of human-biting ticks (blacklegged tick, American dog tick, lone star tick) (Acari:Ixodidae)". Journal of Medical Entomology. 34 (4). 1997: 451–6. doi:10.1093/jmedent/34.4.451. PMID 9220680.
- ↑ F. H. Sanders; J. H. Oliver. "Evaluation of Ixodes scapularis, Amblyomma americanum, and Dermacentor variabilis (Acari: Ixodidae) from Georgia as vectors of a Florida strain of the Lyme disease spirochete, Borrelia burgdorferi". Journal of Medical Entomology. 32 (4). 1995: 402–426. doi:10.1093/jmedent/32.4.402. PMID 7650697.
- ↑ Stanley W. Mukolwe; A. Alan Kocan; Robert W. Barker; Katherine M. Kocan; George L. Murphy. "Attempted transmission of Borrelia burgdorferi (Spirochaetales: Spirochaetaceae) (JDI strain) by Ixodes scapularis (Acari: Ixodidae), Dermacentor variabilis, and Amblyomma americanum". Journal of Medical Entomology. 29 (4). 1992: 673–7. doi:10.1093/jmedent/29.4.673. PMID 1495078.
- ↑ WGME. "How can Mainers tell the difference between a dog tick and a deer tick?". WGME. 2021-05-05. 2021-10-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-01.
- ↑ 1 2 "How ticks spread disease | Ticks | CDC". www.cdc.gov (ingilis). 2019-04-09. 2021-12-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-24.
- ↑ "Signs and symptoms of RMSF for healthcare providers | CDC". 19 February 2019. 15 December 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 December 2024.
- ↑ "American dog tick - Dermacentor variabilis (Say)". entnemdept.ufl.edu. 2021-01-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-05-05.
- ↑ "How to Remove a Tick from Your Dog". American Kennel Club (ingilis). 2019-04-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-24.
Heyvan haqqında olan bu məqalə bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |