Ciovanni Tommaso Minadoi (it. Giovanni Tommaso Minadoi; lat. Ioannes Thomas Minadous; təq. 1549 — 29 may 1615) 1578–1590-ci illərdəki Səfəvi–Osmanlı müharibəsi ilə bağlı birinci əldən məlumatı ilə tanınan italyan həkim, diplomat və tarixçi. Padua Universitetində tibb professoru vəzifəsində çalışmış və Osmanlı imperiyasında Venesiya maraqlarını təmsil edən diplomatik vəzifələrdə çalışmışdır.[4]
| Ciovanni Tommaso Minadoi | |
|---|---|
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | güm. 1549[1] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 29 may 1615[1] |
| Vəfat yeri | |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | tarixçi, həkim, universitet müəllimi[d], filosof |
Minadoi İtaliyanın Ferrara şəhərində, ehtimal ki, 1549-cu ildə həkim Ciovanni Battista Minadoi və həyat yoldaşı Enrikanın ailəsində anadan olub.[5] 1551-ci ildə ailəsi Roviqoya köçdü və burada ilk təhsilini tamamladı. Daha sonra Padua Universitetinə daxil oldu və burada 29 mart 1576-cı ildə tibb üzrə doktorluq dərəcəsi aldı.
Məzun olduqdan sonra Minadoi Roviqoda tibblə məşğul olur, bəzən üç qardaşının yaşadığı Venesiyada vaxt keçirirdi. 1578-ci ildə Suriyaya yenicə Venesiya konsulu təyin edilən Teodoro Balbi Minadoini öz şəxsi həkimi olaraq Hələbə müşayiət etməyə dəvət etdi. Hələb o zamanlar Səfəvilərlə ticarət üçün əsas ticarət mərkəzi idi və Minadoiyə müsəlman xəstələrin də daxil olduğu nüfuzlu müştəri kütləsi yaratmağa imkan verirdi.[4]
Bu əlaqələr onu 1578-ci ildə Osmanlı sultanı III Murad ilə Səfəvi şahı Məhəmməd Xudabəndə arasında başlayan müharibəni sənədləşdirməyə təkan verdi. Minadoi daha sonra, 1583-cü ilin aprelində Venesiyaya qayıtdı.[4]
Qayıdandan qısa müddət sonra o, ailədə irsi xəstəliklər olan artrit və raxitdən əziyyət çəkən hersoq Quqlielmo Qonzaqanı müalicə etmək üçün Mantuya hersoqluğu tərəfindən işə götürüldü. 6 may 1583-cü ildə Minadoi Mantuyaya gəldi, lakin oradakı fəaliyyəti uğursuz oldu. Hersoqa ardıcıl qayğı göstərməkdən məsul olmasına baxmayaraq, ona yaşamaq üçün yer şəhərdən kənarda verilmişdi. 1584-cü ilin fevralına qədər o, vəzifəsindən azad edilməsini xahiş etdi və üç ay sonra Venesiyaya qayıtdı.
1584-cü ilin sonlarında Minadoi Suriyada ikinci təyinatı qəbul etdi və əvvəllər səhiyyə üzrə nazir olmuş konsul Ciovanni Mişielin yanında xidmət etdi. Bununla belə, Minadoi 31 mart 1585-ci il tarixli məktubunda “uzaqlıqlarına, sakinlərin barbarlığına və təhlükələrə görə iyrənc və düşmən yerlərdə olmaqdan” narazılığını bildirir. Onun bu rolu qəbul etməsinə daha yaxşı peşəkar imkanların və mümkün iqtisadi maraqların olmaması təsir göstərmiş ola bilər, çünki qardaşı Pietro Maria Yaxın Şərq ilə ticarətlə məşğul idi.
Təxminən iki il davam edən Yaxın Şərqdə ikinci həyatı zamanı Mişiel Minadoiyə İstanbulda iki diplomatik missiya həvalə etdi:
- 1585-ci ilin avqustundan dekabrına qədər olan ilk missiya, Osmanlı məmurları tərəfindən Venesiya tacirlərinə qarşı təzyiqlərə son qoymaq üçün Sultandan bir fərman əldə etmək idi. Topqapı sarayı lazımi müddəaları verdikdən sonra Minadoi Hələbə qayıtdı.
- Sultanın əmrlərinə məhəl qoyulmadıqda, Minadoi eyni məqsədlə 1586-cı ilin aprelində ikinci bir missiyanı üzərinə götürdü. Korrupsioner məmurlara qarşı əlavə tədbirlər görüldü, lakin daha yaxşı nəticələr olmadı.
Müqəddəs məqbərə kilsəsinə həcc ziyarəti edən zaman müsəlman ərəblər tərəfindən hücuma uğrayan[6] 1586-cı ilin sentyabrında Minadoi Osmanlını tərk etdi və dekabr ayına qədər Peloponnes vasitəsilə səyahət edərək Venesiyaya qayıtdı.
26 aprel 1587-ci ildə Minadoi Roviqoda Lusia Çezza di Bartolomeo ilə evlənərək şəhərin ən varlı və nüfuzlu ailələrindən biri ilə qohum oldu. Lakin övladı olmadı. Elə həmin il o, Romaya səfər etdi və yayda orada şəxsən özünün “Tarix” əsərini papa V Sikstə təhvil verdi.
"Türklər və iranlılar arasında müharibənin tarixi" (it. Historia della guerra fra Turchi et Persiani) 1587-ci ildə Romada, yeni nəşri 1588-ci ildə Venesiyada çapdan çıxmışdı.[4]
Roviqoya qayıtdıqdan sonra Minadoi ədəbiyyata olan marağını davam etdirərək Konkordi akademiyasına (it. Accademia dei Concordi) qoşuldu.
1589-cu ilin iyulunda qardaşı Annibalenin tövsiyəsi ilə Minadoi Udine icması tərəfindən 400 dukatlıq əhəmiyyətli illik maaşla həkim kimi işə götürüldü. Sərhəd yaxınlığında olması və Bosniyada türklərlə tez-tez qarşıdurmaların olması səbəbindən şəhərin sağlamlıq vəziyyəti daimi çətin idi. Minadoi gözlənilmədən istefa verdiyi 20 iyun 1595-ci ilə qədər, təxminən altı il Udinedə qaldı. Şəhərin onun tələb etdiyi maaş artımını təmin etdiyi və onu nəcib ordenə daxil etməyinə baxmayaraq onun bu qərarı verməyinin səbəbləri məlum deyil.[7] Minadoi Venesiyaya geri qayıtdı və burada o, Paduada ona təklif edilən professorluq dərəcəsini təmin edən kurial və ispanpərəst patrisiat üzvləri ilə yenidən əlaqə saxladı.
19 dekabr 1596-cı ildə Minadoi Padua Universitetində fövqəladə praktiki tibb üzrə Emilio Kampolonqodan boşalan müəllim vəzifəsini tutdu.[6] Yeni müəllim tələbələr, xüsusən də alman millətindən olanlar tərəfindən yaxşı qarşılandı (bunun sayəsində o, 19 sentyabr 1607-ci ildə pfalsqraf kimi təyin olundu). Onun akademik karyerası durmadan irəlilədi: 13 yanvar 1602-ci ildə yerli Rikovrati akademiyasına (it. Accademia dei Ricovrati) daxil olduqdan sonra, 1607-ci ildə Erkole Sassoniadan boşalan ikinci dərəcəli praktik tibb müəllimliyinə yüksəldi. O, 7 dekabr 1612-ci ildə 600 florint maaşı ilə baş müəllimliyə (professorluğa) çatdı və bu vəzifədə ölümünədək qaldı.
Minadoi 1612-ci ilin avqustunda yeni doj Markantonio Memmo üçün nitq söylədikdən sonra Müqəddəs Mark cəngavəri adını aldı. 1615-ci ilin yanvarında II Kozimo de Mediçinin dəvəti ilə Florensiyaya səyahət etdi. O, üç aydan sonra Mediçi sarayına qayıtdı, lakin qəfildən bədxassəli qızdırma ilə xəstələndi və 29 may 1615-ci ildə Florensiyada vəfat etdi. O, San Qaetano kilsəsində dəfn edildi.[4]
Cirolamo Mercuriale və Cirolamo Kapodivakkanın tələbəsi olan Minadoi, Galen, Hippokrat və Selsusun klassik əsərlərinə üstünlük verərək, yenilikçi paraselsian və əlkimyaçı praktikantlarına qarşı çıxdı. Bununla belə, onun doqmatik məktəbə sadiqliyi qeyd-şərtsiz deyildi və metodoloji cəhətdən o, nəzəriyyə ilə praktika arasında düzgün tarazlıq axtarırdı. Bu yanaşma bilavasitə təcrübə ilə möhkəmləndi, baxmayaraq ki, onun Qalenə olan heyranlığı onu bəzən açıq-aydın xurafatları təsdiqləməyə vadar edirdi. Məsələn, ilk diş çıxarma zamanı uşaqların boyunlarına ilbiz qabığından hazırlanmış tumar asmağı tövsiyə edirdi.[4]
Paduadakı həmkarı Qalileo Qaliley, 1607-ci ildə Minadoini "xoşagələn görünüşü, şən və xoş və dürüst davranışları olan" bir insan kimi təsvir etmişdi, lakin onun peşəkar qabiliyyətlərini vurğulamaq üçün heç bir "fərqli xüsusi təcrübə" haqqında məlumatı olmadığını etiraf edirdi.[4]
Minadoinin tibbi mətnlərini üç qrupa bölmək olar: nəzəri-fəlsəfi mövzulardan bəhs edənlər; öz geniş farmakoloji biliklərini nümayiş etdirdiyi daha çox texniki-praktik xarakterli olanlar; və nəhayət, onun daha iddialı yazıları:
- “De humani corporis turpitudinibus cognoscendis et curandis” (Padua, 1600)
- “De arthritide” (Padua, 1602)
- “De febre maligna” (Padua, 1604).
- ↑ 1 2 3 4 Gullino G. MINADOI, Giovanni Tommaso // Dizionario Biografico degli Italiani (it.). 2010. Vol. 74.
- ↑ Minadoi, Giovanni Tommaso <ca. 1549-1615> // OPAC SBN (it.).
- ↑ Dizionario biografico dei Friulani (it.). Istituto Pio Paschini.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 "MINADOI, Giovanni Tommaso - Enciclopedia". Treccani (italyan). İstifadə tarixi: 2025-05-12.
- ↑ Del Negro, Piero; Università degli studi di Padova, redaktorlar Clariores: dizionario biografico dei docenti e degli studenti dell'Università di Padova (italyan). Padova: Padova University Press. 2015. 229–230. ISBN 978-88-6938-044-0.
- ↑ 1 2 "MINADOI GIOVANNI TOMMASO". Dizionario biografico dei friulani (italyan). İstifadə tarixi: 2025-05-12.
- ↑ Samaden, Lucia. "Giovanni Tommaso Minadoi (1548-1615): da medico della «nazione» veneziana in Siria a professore universitario a Padova". Quaderni per la storia dell'Università di Padova (italyan). 1998: 91–164.