Aran iqtisadi rayonu — Azərbaycan Respublikasının 2021-ci ilə qədər[1] şərti iqtisadi rayonlarından biri. Cənubdan İranla, həmçinin Yuxarı Qarabağ, Gəncə-Qazax, Şəki-Zaqatala, Dağlıq Şirvan, Abşeron və Lənkəran iqtisadi rayonları ilə həmsərhəddir. Ağdaş, Ağcabədi, Bərdə, Beyləqan, Biləsuvar, Göyçay, Hacıqabul, İmişli, Kürdəmir, Neftçala, Saatlı, Sabirabad, Salyan, Ucar, Zərdab rayonlarından və Mingəçevir, Şirvan və Yevlax şəhərlərindən ibarət idi.[2]
| İqtisadi rayon | |
| Aran iqtisadi rayonu | |
|---|---|
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Ləğv edilib | 7 iyul 2021 |
| Sahəsi | 21.430 km² |
| Əhalisi | |
| Əhalisi | 1.893.036 nəfər |
 Aran iqtisadi rayonu Azərbaycanın mərkəzində |
|
Aran iqtisadi-coğrafi rayonunun əlverişli nəqliyyat-coğrafi mövqeyi burada müxtəlif nəqliyyat sahələrinin yaranmasında, eləcə də təsərrüfat quruluşunun təkmilləşdirilməsində mühüm rol oynayır. İqtisadi-coğrafi rayonun nəqliyyat sistemi dəmir yolu və avtomobil nəqliyyatı, boru kəməri, hava nəqliyyatı və qismən çay nəqliyyatı ilə təmsil olunmuşdur. İqtisadi-coğrafi rayonun bölgədaxili, regionlar və respublikanın mərkəzi ilə iqtisadi əlaqələrinin inkişafında onun nəqliyyat sisteminin rolu böyükdür. İqtisadi-coğrafi rayonun nəqliyyat sistemində dəmir yolu nəqliyyatı aparıcı yer tutur. Qərb istiqamətində Bakı-Ağstafa-Tbilisi, Bakı-Ələt-Culfa, Bakı-Yevlax-Balakən, Yevlax-Ağdam, cənub istiqamətində Osmanlı-Astara dəmir yolu xətlərinin Aran iqtisadi rayonu ərazisindən keçən hissəsi həmsərhəd olduğu Gəncə-Qazax, Yuxarı Qarabağ, Lənkəran-Astara regionları və Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə iqtisadi əlaqələrini tənzimləməklə mərkəzi mövqe tutur.
İqtisadi-coğrafi rayon daxilində iqtisadi əlaqələrin inkişafı, yük və sərnişin axınlarının tənzimlənməsi, əsasən Daşburun, İmişli, Saatlı, Sarıcalar, Hacıqabul, Salyan, Mingəçevir, Yevlax, Bərdə dəmir yolu stansiyaları vasitəsilə həyata keçirilir. Burada formalaşmış Yevlax, Hacıqabul, Ləki, Kürdəmir və Şirvan nəqliyyat qovşaqlarının müstəsna əhəmiyyəti vardır. Qeyd etmək lazımdır ki, iqtisadi-coğrafi rayon üzrə dəmir yolu ilə daşınan yüklərin 30–32%-i Yevlax stansiyasının payına düşür. Cədvəl 7.8.
Regionda respublika və yerli əhəmiyyətli yolların quruluşu
[Z.S.Məmmədova (2002) görə]
| İnzibati rayonlar | Cəmi avtomo
bil yolları, km |
Xüsusi çəkisi,
%-lə |
Respublika əhəmiyyətli, yol, km | Xüsusi çəkisi,
%-lə |
Yerli əhəmiyyətli
yol, km |
Xüsusi çəkisi,
%-lə |
| Ağcabədi | 289 | 4,4 | 123 | 4,0 | 166 | 4,6 |
| Ağdaş | 476 | 7,3 | 200 | 6,6 | 276 | 7,7 |
| Bərdə | 768 | 11,6 | 210 | 6,9 | 558 | 15,6 |
| Beyləqan | 330 | 5,2 | 140 | 4,6 | 190 | 5,3 |
| Biləsuvar | 293 | 4,4 | 83 | 2,7 | 210 | 5,8 |
| Göyçay | 682 | 10,3 | 382 | 12,7 | 300 | 8,3 |
| Kürdəmir | 444 | 6,7 | 220 | 7,3 | 224 | 6,2 |
| Zərdab | 501 | 7,6 | 210 | 6,9 | 291 | 8,1 |
| Sabirabad | 522 | 7,9 | 243 | 8,6 | 279 | 7,8 |
| Salyan | 569 | 8,6 | 275 | 9,1 | 294 | 7,9 |
| Neftçala | 260 | 3,9 | 184 | 6,1 | 76 | 2,1 |
| Saatlı | 186 | 2,8 | 78 | 2,6 | 108 | 3,6 |
| Ucar | 692 | 10,5 | 288 | 9,5 | 404 | 1,3 |
| İmişli | 284 | 4,3 | 181 | 6,2 | 103 | 2,8 |
| Yevlax | 294 | 4,5 | 189 | 6,2 | 105 | 2,9 |
| Cəmi | 6590 | 100 | 3006 | 100 | 3584 | 100 |
Avtomobil nəqliyyatı iqtisadi-coğrafi rayonun təbii ehtiyat potensialından səmərəli istifadə edilməsində, regionun və respublikanın daxili iqtisadi əlaqələrinin inkişafında aparıcı yer tutur. Beynəlxalq və respublika əhəmiyyətli avtomobil yolları əsasən magistral dəmir yollarına paralel çəkilmişdir. Respublikada olan avtomobil yollarının 22,6%-i, yük daşımalarının və dövriyyəsinin 15,2%-i, sərnişin daşınmasının 13,6%-i, sərnişin dövriyyəsinin 6,5%-i bu regionun payına düşür [Azərbaycanın nəqliyyatı, 2013]. Region üzrə avtomobil yollarının ümumi uzunluğu 6590 km təşkil edir ki, bunun da 46%-i respublika, 54%-i yerli əhəmiyyətli yollardır. Regionda avtomobil yollarının əsas texniki göstəricilərindən biri onun örtük səviyyəsinin quruluşudur. Bu baxımdan iqtisadi-coğrafi rayonun ümumi avtomobil yollarının 19%-i asfalt örtüklü, 22%-i qara örtüklü, 38%-i çınqıl örtüklü, 21%-i isə qrunt yollardan ibarətdir. Həmçinin, iqtisadi-coğrafi rayondakı avtomobil yollarının 0,8%-i birinci, 5,2%-i ikinci, 33%-i üçüncü, 56,7%-i dördüncü və 4,4%-i beşinci dərəcəli yollardır (cədvəl 7.9).
İqtisadi-coğrafi rayonda avtomobil yollarının texniki vəziyyəti
[Z.S.Məmmədova (2002) görə]
| İnzibati rayonlar | Avtomobil yollarının
uzunluğu (km) |
O cümlədən | |||
| Asfalt örtüklü
(km) |
Qara örtüklü
(km) |
Çınqıl örtüklü
(km) |
Qrunt yollar
(km) | ||
| Yevlax | 294 | 156 | 30 | 105 | 3 |
| Ağdaş | 476 | 103 | 111 | 179 | 83 |
| Ucar | 692 | 65 | 78 | 206 | 343 |
| Göyçay | 682 | 99 | 207 | 176 | 200 |
| Kürdəmir | 444 | 98 | 77 | 191 | 78 |
| Ağcabədi | 289 | 40 | 101 | 133 | 15 |
| Zərdab | 501 | 89 | 168 | 133 | 111 |
| Bərdə | 768 | 109 | 153 | 445 | 61 |
| Beyləqan | 330 | 22 | 122 | 130 | 56 |
| İmişli | 284 | 20 | 68 | 100 | 96 |
| Saatlı | 186 | 39 | 67 | 80 | - |
| Sabirabad | 522 | 102 | 65 | 242 | 113 |
| Biləsuvar | 293 | 80 | 47 | 126 | 40 |
| Salyan | 569 | 116 | 79 | 224 | 150 |
| Neftçala | 260 | 110 | 98 | 47 | 5 |
| Cəmi | 6590 | 1248 | 1471 | 2517 | 1354 |
Bakı-Ceyhan, Bakı-Supsa magistral neft kəmərləri, Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəməri və Qaradağ-Ağstafa, Şirvan-Bakı yerli əhəmiyyətli neft və qaz kəmərləri iqtisadi-coğrafi rayonun ərazisindən keçir.
İqtisadi-coğrafi rayonun hava nəqliyyatını Yevlaxda yerləşən aeroport və bütün inzibati rayon mərkəzlərində təcili xidmətləri həyata keçirmək üçün vertolyotların düşməsini mümkün edən meydançalar təmsil edir.
Kür çayının mənsəbindən Yevlax şəhərinə qədər olan hissəsi gəmiçilik üçün yararlıdır.[3]
- ↑ "Azərbaycan Respublikasında iqtisadi rayonların yeni bölgüsü haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN FƏRMANI". Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi Hüquqi aktların vahid elektron bazası. 7 iyul 2021-ci il. 2024-01-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-24.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-07-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-19.
- ↑ Azərbaycan Respublikasının Coğrafiyası, III cild, Regional Coğrafiya, Bakı, 2015. səh 400 (Paşayev N.Ə., Ağakişiyeva G.R.)