Alla Qorskaya

Alla Aleksandrovna Qorskaya 1929-cu ildə Yaltada anadan olub. Onun atası Aleksandr Valentinoviç Qorski sovet kino istehsalının təşkilatçılarından biri olub. O, 1931-ci ildə Yalta kinostudiyasının direktoru vəzifəsini daşıyıb. 1932-ci ildə Aleksandr Valentinoviç ailəsi ilə birlikdə Moskvaya köçüb, burada o, "Vostokfilm" trestinin istehsalat müdiri vəzifəsini tutub. 1933-cü ildə isə A.V.Qorski direktor müavini, sonra isə Leninqrad Kinostudiyasının direktoru olduğu Leninqrada köçdü. Müharibədən sonra Odessa və Kiyev kinostudiyalarının direktoru işləyib.

Müharibəni 11 yaşlı Alla, anası və böyük qardaşı Arsen (1943-cü ilin aprelində Leninqrad Cəbhəsində piyada döyüşündə həlak olmuş) ilə birlikdə Leninqradda qarşıladı. Blokadadan sağ çıxan, 1943-cü ilin yayında Alla və anası Aleksandr Valentinoviçin artıq birləşmiş kinostudiyada işlədiyi Alma-Ataya təxliyə edildi. Ailə Alma-Atada çox qalmayaraq 1943-cü ilin sonunda Kiyevə köçüb.

1946-1948-ci illərdə A.Qorskaya Şevçenko adına Kiyev İncəsənət Orta Məktəbində oxuyub. Burada məşhur rəssam Vladimir Bondarenko onun ixtisas üzrə müəllim olub. Məktəbi qızıl medalla bitirdikdən sonra o, sənədlərini Kiyev İncəsənət İnstitutunun rəssamlıq fakültəsinə verib. Akademiyada M.Şaronov və S.Qriqoryev kimi rəssamlardan dərs alıb. 1952-ci ilin yayında həmin universitetin tələbəsi Viktor Zaretski ilə nigaha daxil olub. İki il sonra, institutu bitirərək Qorskaya dəzgah və monumental rəssamlıq sahəsində çalışmağa başlayıb.

Alla Qorskaya 28 noyabr 1970-ci ildə Vasilkov şəhərində qətlə yetirilib. Rəsmi versiyaya görə qaynatası onun başına balta ilə zərbə endirərək öldürüb. Sonra isə qaynatası öz həyatına qəsd edib. Qorskayanın dekabrın 7-də Kiyevdəki Şəhər (Berkovetski) qəbiristanlığında dəfn mərasimi izdihamlı keçərək, sonda etiraz aksiyası ilə nəticələnib.

1959-cu ildə Qorskaya mədənçilər silsiləsindəki əsərləri əsasında Rəssamlar İttifaqına qəbul edildi. 1960-cı illərin Xruşov “mülayimləsi” buna şərait yaratmışdı. Çernobıl vilayətinin kəndlərində işləmiş, burada "Pripyat. Feribot", "ABC", "Çörək" rəsmlərini yaratmışdır. Rəssam İ.Dracın poeması əsasında “Günəşdə bıçaq”, M.Kulişin “Beləliklə, Huska yoxa çıxdı”, M.Stelmaxın (rejissor L.Tanyuk) “Həqiqət və yalan” pyeslərinin dekorasiyası üçün eskizlər hazırlayıb. Səhnəyə qoyulmağa hazır tamaşalar qadağan edildi.

1964-cü ildə Alla Qorskaya Panas Zalivaxa, Lyudmila Semykina, Qalina Sevruk və Galina Zubçenko ilə əməkdaşlıq edərək "Şevçenko. Ana" vitraj pəncərəsini yaratdı. Vitraj pəncərə şəhər partiya komitəsinin göstərişi ilə universitet rəhbərliyi tərəfindən dağıdılıb. Bundan sonra toplanan komissiya onu ideoloji düşmən kimi qiymətləndirdi. Qorskaya Rəssamlar İttifaqından xaric edildi, lakin bir il sonra üzvlüyünə bərpa edildi.

Qorskaya çoxsaylı bədii əsərlərin müəllifidir: “Oğulla avtoportret” (1960), “Ata portreti” (1960), “ABC” (1960), “Çay yaxınlığında” (1962-1963), “V.Simonenkonun portreti” (1963) və s. Onun qrafikası T.Şevçenko və A.Dovjenko obrazlarının yeni təsvirini verib. Həyat yoldaşı V.Zaretski ilə həmfikir rəssamlar - G.Sinitsa, Q.Marçenko, B. Plaksiy, V.Smirnov, Donetskdə, Kiyevdə, Krasnodonda Ukrayna barokko və Meksika monumental boyakarlığının təsiri ilə seçilən bir sıra monumental əsərlər yaratmışdır. Onun yaradıcılığı Kiyev akademik məktəbinin ənənələrinə, xalq yaradıcılığına, 1920-ci illərin Ukrayna avanqardına və boyçukçuluğa əsaslanırdı.

Alla Qorskayanın rəsm və qrafika əsərləri Milli İncəsənət Muzeyində sərgilənir. Əsərləri Norton və Nensi Dodge (Rutgers Universiteti) tərəfindən sovet qeyri-konformizminin dünyanın ən böyük kolleksiyalarından biri olan A. Şeptitski (Lvov), Berlin Divarı Muzeyi "Checkpoint Charlie" və bir sıra digər kolleksiyaların tərkibinə daxiıdir.

Alla Qorskaya Lesem Tanyuk, Vasili Simonenko və İvan Svetliçnı ilə birlikdə Kiyevdə “Sovremennik” yaradıcı gənclər klubunun (1959-1964) təşkilatçılarından biri və fəal üzvü olub. O, özünü ədəbi-bədii gecələrin təşkilində, illik Şevçenko bayramlarının hazırlanmasında və s. aktiv təşkilatçı kimi göstərib.

1962-ci ildə A.Qorskaya V.Simonenko və L.Tanyuk ilə birlikdə Bıkovnada, Lukyanovski və Vasilkovski qəbiristanlıqlarında 1930-1940-cı illərdə NKVD tərəfindən güllələnənlərin dəfn yerlərini aşkar etmiş və onlar tərəfindən bu barədə Kiyev Şəhər Şurasına bəyanat verilmişdir (“Memorandum №2”).

“Altmışıncılar” qrupuna daxil olan A.Qorskaya Ukrayna insan haqları hərəkatında fəal iştirak edirdi. O, siyasi məhbus ailələrinə maddi və mənəvi dəstək olur, onlarla yazışırdı. 1966-cı ilin aprelində o, P.Zalivaxanın müdafiəsi üçün vəsatət qaldırdı. Həbsxanadan qayıdan dissidentlər kömək üçün ona müraciət edirdilər.

Qorskaya V.Çernovolun 1967-ci il sentyabrın 15-də Lvovda keçirilən məhkəməsində olub və o, bir qrup Kiyev sakini ilə məhkəmə prosesinin qanunsuz aparılmasına etiraz edib. 1968-ci ilin aprelində dissidentlərin həbsi və qapalı məhkəmə prosesləri ilə əlaqədar 139 elm və mədəniyyət xadiminin SSRİ rəhbərlərinə etiraz məktubunu imzaladığından o, yenidən Rəssamlar İttifaqından xaric edildi.

1965-1968-ci illərdə ukraynalı dissidentlərin həbsinə qarşı etiraz aksiyalarında iştirak etdiyinə görə Qorskaya Sovet təhlükəsizlik orqanları tərəfindən təqib olunub. DTK tərəfindən Qərbin xüsusi xidmət orqanlarının rəhbərlik etdiyi “Bander” terror təşkilatının mövcudluğu barədə şayiələr Kiyevdə və bütün Ukraynada yayılırdı. Şayiələrdə Qorskaya bu təşkilatın liderlərindən biri adlandırılırdı.

1970-ci ildə Qorskaya həbs edilmiş V.Morozun işi üzrə İvano-Frankovska dindirilmək üçün çağırılıb, lakin o, ifadə verməkdən imtina edib. O, ölümündən bir neçə gün əvvəl Ukrayna SSR Ali Məhkəməsinə V.Moroza qarşı çıxarılan hökümün qanunsuz və qəddar olması ilə bağlı protest verib.

Kiyev vilayətinin prokurorluğu tərəfindən aparılan araşdırmalar belə nəticəyə gəlib ki, Qorskaya şəxsi düşmənçilik zəminində qayınatası tərəfindən qətlə yetirilib. Qətldən sonra isə qaynatası intihar edib. Qeyri-rəsmi versiyalardan biri qətli L.Tanyuk və V.Simonenko ilə birlikdə Bıkovnyada NKVD tərəfindən edam edilənlərin kütləvi məzarlığı faktlarını dərc etdiyinə görə Qorskayadan qisas aldığı iddia edilən DTK-nın^[4] işi ilə əlaqələndirilir.

2008-2009-cu illərdə Fond 16 Ukrayna Təhlükəsizlik Xidmətinin Dövlət Arxiv Şöbəsində məxfilikdən çıxarıldı. Fondda hesabatlar, məktublar, Ukrayna SSR DTK sədrinin Ukrayna Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibinə arayışlar saxlanılırdı. Fondun sənədləri arasında Alla Qorskaya ilə birbaşa əlaqəli sənədlər var idi. DTK rəhbərliyi cinayətin ümumi mənzərəsini, qatilin kimliyini və motivini istintaq hərəkətləri başlamazdan əvvəl bilirdi. Eyni zamanda, DTK Mərkəzi Komitəyə Ukrayna ictimaiyyətinin çaşqınlıq, orientasiya və qorxu əhval-ruhiyyəsinin qeydə alınması barədə məlumat vermişdi.

1999-cu ildə A.Qorskayanın məzarı yanında yeni abidənin açılışı oldu. Yeni abidənin müəllif V.Pryadka idi.

• “Oğlu ilə avtoportret” (1960)
• “Atanın portreti” (1960 və ya 1961, iki portret ola bilər)
• "ABC" (1960)
• "Çay kənarında" (1962-1963)
• “V. Simonenkonun portreti” (1963)
• Günəbaxan (E.Sverstyukun portreti) (1963)
• Taras Şevçenkonun 150 illik yubileyinə vitraj eskizi (1964) (A.Zalivaxa, L.Semykina, Q.Zubçenko, G.Sevruk ilə həmmüəllif)

Şevçenko. “Ana" (1964) əsərini o, A.Zalivaxa, L.Semykina, G.Sevruk və Q.Zubçenko ilə həmmüəllif olaraq yaradıb. Əsər Kiyev Universitetində nümayiş etdirilmiş, lakin Ukrayna Kommunist Partiyasının Kiyev şəhər komitəsinin rəhbərliyinin əmri ilə dağıdılmışdır. Lakin əsərin eskiz qorunur və o, Milli Ədəbiyyat Muzeyində saxlanılır.

• Prometey", "Yer", "Alov" və başqa mozaikalar (1965-1966) — Donetsk şəhərinin 5 saylı Eksperimental orta məktəbində (memar İ.Karakis və b.) V.Zaretski və b. ilə birlikdə.^[5][6]
• "Həyat ağacı", "Yuxu quşu" mozaikaları — Mariupoldakı "Ukrayna" restoranında (V.Zaretski və başqaları ilə birlikdə). 2022-ci ildə Rusiyanın şəhəri bombalaması nəticəsində dağıdılıb.^[7]
• "Külək" — "Yel dəyirmanı" restoranında (Kiyev, 1967, B.Plaksi, V.Zaretski ilə həmmüəllif). Restoranın fasadındakı panel 2010-cu illərdə yenidənqurma zamanı alçıpan və restoranın loqosu ilə örtülüb. Lakin 2019-cu ildə bərpa edilib.
• "Qadın-quş" — ("Bereginya", 1966) Donetskdə V.Zaretski və Q.Sinitsa ilə birlikdə.^[8][9]

• "Yer" (1968) (B.Plaksi, V.Zaretski ilə həmmüəlliflik) - ağac qabığından, samandan, bastdan və ağacdan hazırlanan kompozisiya.

• 1991 — “Ölüm hamımıza əvvəlcədən yazılıb...” (ukr. «Усім нам смерть судилася зарання…»), rejissor S.Dudka, operator E.Soloqub, “Ukrtelefilm”.
• 2001 — “Alla Qorskaya” (ukr. «Алла Горська»), rejissor Yelena Levçenko, A.Dovjenko adına Kinostudiya, Ukrayna Xronika və Sənədli Filmlər Studiyası.
• 2019 — Rejissor Roman Brovkonun təkcə baş qəhrəman Vasil Ştusun taleyini deyil, həm də SSRİ dövründə Ukraynada uzun onilliklər ərzində tabu olan dissident hərəkatının mövzusunu açan "Qadağan edilmiş" (ukr. «Заборонений») filmi. Alla Qorskaya süjetdə əsas rollardan birini oynayır.^[10]

• Алла Горська : Червона тінь калини : листи, спогади, статті. Київ: Спалах ЛТД. ред. та упоряд. О. Зарецький, М. Маричевський. 1996.
• Зарецький О. Алла Горська під ковпаком КДБ. Антиукраїнська спрямованість спецоперацій // Фундатор сучасного українознавства : на пошану 80-річчя Петра Кононенка : збірник матеріалів і наукових праць. Київ: ННДІУ МОНМС України. Нац. НДІ українознавства ; авт.-упоряд., відп. ред.: Фігурний Ю. С. 2011. 54–58.

• Биография на сайте общества «Мемориал» (ukr.) ^{[ölü keçid]}
• Ветка калины для Аллы Горской (rus.)