Alexandre Yersin — isveçrəli və fransız əsilli həm həkim, həm də bakterioloq. Alimin şərəfinə adlandırılan bubon taunu və yaxud zərərvericiyə cavabdeh olan basilin ilk dəstəkçilərindən biri kimi xatırlanır: Yersinia pestis. Başqa bir bakterioloq olan yapon həkimi Kitasato Shibasaburō adətən, xüsusi olaraq bir neçə gün əvvəl bakteriyaların müstəqil identifikasiyasını müəyyən etdiyini, lakin patogenə səbəb olan vəba deyil, başqa bir bakteriya olduğunu qeyd etdi. Həmçinin, Yersin ilk dəfə olaraq, eyni basilin (çöpün) həm gəmiricilərdə, həm də insan da olduğunu göstərərək mümkün ötürmə yollarını vurğulamışdı.
Aleksandr Yersen | |
---|---|
![]() | |
Doğum adı | Alexandre Emile Jean Yersin |
Doğum tarixi | 22 sentyabr 1863[…] |
Vəfat tarixi | 1 mart 1943(79 yaşında) və ya 28 fevral 1943(79 yaşında) |
Vəfat yeri | |
Dəfn yeri | |
Vətəndaşlığı | |
Elm sahələri | Bakteriologiya, səpmə yatalaq |
Təhsili | |
Mükafatları |
![]() ![]() ![]() ![]() |
![]() |
Həyatı və təhsili
Yersin 1863-cü ildə İsveçrənin Vaud kantonunda atasının- Jean-Alexandre-Marc Yersin ölümündən sonra dünyaya göz açıb. Onun anası Fanny-Isaline-Emilie Moschell idi. 1883–1884-cü ilə qədər Lozannada, ardınca Marburqda və Parisdə (1884–1886) tibb təhsili almışdı.
Kariyera həyatı
1886-cı ildə Yersin Emil Rouxun dəvəti ilə École Normale Supérieure-də Louis Pasteurun tədqiqat laboratoriyasına daxil olmuş və quduzluğa qarşı zərdabın hazırlanmasında iştirak etmişdir. 1888-ci ildə o, Eksperimental vərəmin inkişafı üzrə tədqiqat adlı dissertasiya ilə doktorluq dərəcəsini almış və iki ay Almaniyada Robert Koç ilə birlikdə vaxt keçirmişdir.
O, 1889-cu ildə Rouxun əməkdaşı kimi son dövrlərdə yaradılan Pasteur İnsitutuna qoşulub və onunla birlikdə Corynebacterium diphtheriae çubuğu tərəfindən istehsal edilən difteriya toksinini ortaya çıxmışdı.
Fransada tibbi təcrübə qazanmaq üçün Yersin 1888-ci ildə ərizə yazaraq Fransa vətəndaşlığı aldı. Qısa müddət sonra, yəni, 1890-cı ildə, O Saigon-Manila xətti ilə Martimes şirkətinin elçisi kimi həkim olaraq getdi. O, Avquste Pavi missiyalarından birində iştirak etmişdir. 1894-cü ildə Yersin Fransa hökumətinin və Pasteur İnstitutunun tələbi ilə orada baş verən taunu araşdırmaq üçün Honq-Konqa göndərildi.
Orada, kiçik bir daxmada Britaniya xəstəxanalarına gəlişinə icazə verilmədiyi üçün o, ən böyük kəşfini etdi: xəstəliyə səbəb olan patogen. Honq-Konqda olan Dr Kitasato Şibasaburo bir neçə gün əvvəl bir bakteriya aşkar etmişdi. Bunun eyni pnevmokok və ya ikisinin qarışığı olub-olmadığı ilə bağlı mübahisələr var. Kitasatonun ilkin hesabatları qeyri-müəyyən və bir qədər ziddiyyətli olduğundan, bəziləri kəşf üçün yeganə etibarı Yersinə verir. Bununla belə, 1976-cı ildə morfologiyanın hərtərəfli təhlili Kitasato tərəfindən kəşf edilən orqanizmin xüsusiyyətləri müəyyən etdi ki, "biz əminik ki, Kitasato 1894-cü ilin iyunun sonu və iyulun əvvəlində Honq-Konqda vəba basilini tədqiq etmişdi", Yersin 20 iyunda öz kəşfini elan etdikdən bir neçə gün sonra və Kitasato "qeyri-müəyyən edilməməlidir" bu krediti rədd etdi". Vəba çöpü aşağı temperaturda daha yaxşı inkişaf edir, buna görə də Yersinin daha az təchiz olunmuş laboratoriyası inkubatordan istifadə edən Kitasato ilə yarışda üstünlük təşkil etdi. Buna görə də əvvəlcə elmi ictimaiyyət tərəfindən "Kitasato-Yersin bacillus" adlandırılsa da, sonradan bu mikrob yalnız sonuncunun adını daşıyacaq, çünki Kitasato tərəfindən müəyyən edilən streptokok növü limfatik bezlərdə tapıla bilməz. Yersin həm də ilk dəfə olaraq eyni çöpün insan xəstəliyində olduğu kimi gəmiricidə də olduğunu nümayiş etdirə bildi və bununla da mümkün ötürülmə vasitələrinin altını çəkdi. Bu mühüm kəşf eyni ildə onun həmkarı Emile Duclaux tərəfindən "Honq-Konqda bubonik taun" (fr. La peste bubonique à Hong-Kong) adlı klassik məqalədə Fransa Elmlər Akademiyasına çatdırıldı.
1895-ci ildən 1897-ci ilə qədər Yersin ilə bağlı araşdırmalarını davam etdirmişdir. 1895-ci ildə Parisdəki Pasteur İnstitutuna qayıtdı və Emil Rux, Albert Kalme və Amedee Borrel ilə birlikdə ilk taun əleyhinə zərdab hazırladı. Elə həmin ildə o, Hindistana qayıtdı və burada Nha Trangda zərdab istehsalı üçün kiçik laboratoriya qurdu (1905-ci ildə bu laboratoriya Pasteur İnstitutunun bir filialına çevrildi). Yersin Parisdən aldığı zərdabı 1896-cı ildə Kanton və Amoyda, 1897-ci ildə Hindistanın Bombey şəhərində sınaqdan keçirdi və nəticə o qədər də ürəkaçan olmadı. O, adoptasiya olduğu ölkədə qalmağa qərar verərək, 1902-ci ildə Ha Noi Tibb Məktəbinin yaradılmasında fəal iştirak etdi və 1904-cü ilə qədər onun ilk direktoru oldu. Yersin kənd təsərrüfatında özünü sınamış və Braziliyadan Hind-Çiniyə gətirilən kaçuk ağacların (Hevea brasiliensis) becərilməsi sahəsində təşəbbüsçü olmuşdur. Bu məqsədlə o, 1897-ci ildə hökumətdən Suoi Dauda kənd təsərrüfatı stansiyası yaratmaq üçün güzəşt əldə etmişdir. O, 1915-ci ildə Hon Bada yeni stansiya açdı, burada o, Cənubi Amerikadakı And dağlarından ispanlar tərəfindən gətirilən və malyariyanın qarşısının alınması və müalicəsi üçün məlum olan ilk effektiv vasitə olan kinin ağacını (Cinchona ledgeriana) iqlimə uyğunlaşdırmağa çalışdı. Malyariya xəstəliyi Cənub-Şərqi Asiyada bu günə qədər üstünlük təşkil edən ağır xəstəlikdən biridi.
Alexandre Yersin Vyetnamda yaxşı bir şəxsiyyət kimi yadda qalır, burada xalq onu mehribanlıqla Ông Nam (Cənab Nam/Beşinci) adlandırırdılar. 8 yanvar 1902-ci ildə Yersin, Fransanın gələcək prezidenti Paul Doumer tərəfindən Fransız Hind-Çininin general-qubernatoru tərəfindən Hanoy Tibb Universitetinin ilk direktoru olmaq üçün namizəd kimi seçilmişdir.
1934-cü ildə Pasteur İnstitutunun fəxri direktoru və İdarə Heyətinin üzvü seçilib.
Ölümü və Vietnamdakı miras
O 1943-cü ildə Nha Trangdakı evində vəfat etdi.
Ölkə müstəqillik əldə etdikdən sonra onun şərəfinə adlandırılan küçələr öz adını qoruyub saxlamışdır və Suoi Daudakı məzarı onun ibadətində ayinlərin yerinə yetirildiyi bir paqoda ilə bəzədilib. Nha Trangdakı evi indi Yersin Muzeyidir və məzar daşındakı kitabə onu "Vyetnam xalqı tərəfindən hörmət edilən xeyirxah və humanist" kimi təsvir olunmuşdur.
Ha Noidə Lycée français Alexandre Yersin, Fransız beynəlxalq məktəbi onun adını daşıyır.
2004-cü ildə Da Latda yaradılmış özəl universitet onun şərəfinə "Yersin Universiteti" adlandırılmışdır.
İstinadlar
- ↑ . 2016.
- Bibliothèque nationale de France (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Alexandre Emile John Yersin // (fr.). ministère de la Culture.
- Alexandre Yersin // (ing.).
- Alexandre YERSIN // (fr.).
- ↑ (fr.).
- ↑ . Pasteur Institute.
- . 2023-01-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-01-28.
- . . Simon & Schuster. 2012. səh. 181. ISBN 9780743236850. 2022-05-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-06.
- Howard-Jones, Norman. "Was Shibasaburo Kitasato the Co-Discoverer of the Plague Bacillus?". Perspectives in Biology and Medicine. 16 (Winter). 1973: 292–307. doi:. PMID .
- Solomon, Tom. . Lancet. 350 (9070). 5 July 1997: 59–62. doi:. PMID .
- Bibel, DJ; Chen, TH. . Bacteriological Reviews. 40 (3). September 1976: 633–651, quote p. 646. doi:. PMC . PMID .
- Yersin, Alexandre. [The Bubonic Plague in Hong Kong]. Annales de l'Institut Pasteur (French). 8. 1894: 662–667. 2021-07-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-06.
- [Part 1: French colonial period (1902–1945)]. Hanoi Medical University (Vietnamese). 2001. 27 January 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 15 December 2015.
- . Da Lat, Vietnam. 2020. 31 August 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 31 August 2021.