Alban diasporası (alb. Mërgata Shqiptare or Diaspora Shqiptare) — Albaniyadan və digər alban əhalisinin yaşadığı bölgələrdən (Kosovo, Şimali Makedoniya, Monteneqro) xaricə köç etmiş albanların ümumi adıdır. Bu diaspora, tarixi, iqtisadi və siyasi səbəblərlə formalaşmış və müxtəlif ölkələrdə geniş yayılmışdır.
Albanların xaricə köçü XV əsrdə Osmanlı işğalından sonra başlamışdır. 1468–1506-cı illər arasında təxminən 200,000 alban İtaliya, Yunanıstan və Dalmatiya sahillərinə köç etmişdir. Bu dövrdə İtaliyanın cənubunda "Arbereş" adlanan alban icmaları formalaşmışdır.[1]
XX əsrdə, xüsusilə 1990-cı illərdə Albaniyada kommunist rejimin süqutu və iqtisadi çətinliklər səbəbindən kütləvi miqrasiya dalğaları baş vermişdir. 1990–1992-ci illərdə Yunanıstan və İtaliyaya, 1997-ci ildə isə ölkədəki maliyyə böhranı və Kosovo müharibəsi zamanı digər Avropa ölkələrinə və ABŞ-yə miqrasiya artmışdır.
Alban diasporası, tarixi və müasir miqrasiya dalğalarının nəticəsində formalaşmış geniş və müxtəlif bir icmadır. Bu diaspora, Albaniyanın iqtisadi, sosial və mədəni inkişafında mühüm rol oynayır və ölkə ilə əlaqələrini müxtəlif yollarla davam etdirir.
Əsas Miqrasiya dalğaları:
- XV əsr: Osmanlı işğalından sonra İtaliya və Yunanıstana köç.
- XX əsrin əvvəlləri: Balkan müharibələri və I Dünya Müharibəsi zamanı Türkiyə, Rumıniya və ABŞ-yə miqrasiya.
- 1990–1992: Kommunist rejimin süqutundan sonra İtaliya və Yunanıstana kütləvi miqrasiya.
- 1997–1999: Maliyyə böhranı və Kosovo müharibəsi zamanı Qərbi Avropa və Şimali Amerikaya miqrasiya.
Yunanıstanda albanlar ən böyük immiqrant qrupunu təşkil edir. 2001-ci il siyahıyaalmasına görə, ölkədə 443,550 alban vətəndaşı qeydiyyata alınmışdır.
İtaliyada alban diasporası həm tarixi "Arbereş" icmalarından, həm də 1990-cı illərdəki miqrantlardan ibarətdir. Təxminən 500,000 alban əsilli şəxs İtaliyada yaşayır.[2]
Almaniyada təxminən 316,700–417,000 alban əsilli şəxs yaşayır. Bu əhali əsasən Kosovo və Albaniyadan gəlmişdir.
İsveçrədə təxminən 250,000 alban əsilli şəxs yaşayır. Bu, ölkə əhalisinin təxminən 2%-ni təşkil edir və alban dili İsveçrədə ikinci ən çox danışılan immiqrant dilidir.
2021-ci il siyahıyaalmasına görə, İngiltərədə 67,957, Uelsdə 715 və Şimali İrlandiyada 142 alban doğumlu şəxs yaşayır.
2021-ci il siyahıyaalmasına görə, Kanadada 41,625 alban əsilli şəxs yaşayır. Əsasən Ontario və Kvebek əyalətlərində yerləşirlər.
1950–1970-ci illər arasında çox sayda alban Türkiyəyə mühacirət edir. Həmin dövrdə Yuqoslaviyada İslam dininə qarşı repressiya edilirdi və həm albanlar, həm də müsəlman slavyanlar özlərini türk elan edərək Türkiyəyə mühacirət edirdilər. 1990-cı illərdə Türkiyə münaqişədən qaçan Kosovalı qaçqın dalğasını qəbul edir. Bu gün etnik albanların sayı Türkiyədə tam və ya qismən alban mənşəli təxminən 5 milyon vətəndaş var.[3]
Milli Təhlükəsizlik Şurasının 2008-ci ildə hazırlanan hesabatda Türkiyədə təxminən 1,3 milyon alban əsilli insanın yaşadığı və onlardan 500 mindən çoxunun öz əcdadlarını, dilini və mədəniyyətini tanıdığı təxmin edilir. Bununla belə, Türkiyədə alban əsilli və əsilli insanların sayının 5 milyona çatdığını göstərən başqa hesablamalar da var.[4] Bəzi mənbələrdə isə, bu say 6 milyon göstərilir.[5]
Albanlar ABŞ-yə 19-cu əsrin sonlarında Cənubi Albaniya, Yunanıstan, Türkiyə, Cənubi İtaliya və Kosovodan, 1990-cı illərdə isə Albaniya, Monteneqro, Şimali Makedoniyadan köç etmişlər. Həmçinin 1990-cı illərdə çoxsaylı alban müharibə qaçqınları Amerika Birləşmiş Ştatlarına sığınmışdır. Amerika Birləşmiş Ştatlarında ən böyük alban icmaları (kosovalı albanlar daxil olmaqla) Nyu-York, Boston, Detroit, Ceksonvil və Çikaqodadır. ABŞ-də alban əhali hazırda 224,000 və ya ABŞ əhalisinin 0,04%-ni təşkil edir.
Alban diasporası ölkənin iqtisadiyyatına mühüm təsir göstərir. 2014-cü ildə diasporadan göndərilən pul köçürmələri Albaniyanın ÜDM-nin 5,6%-ni təşkil etmişdir.[6] Bundan əlavə, diaspora üzvləri investisiyalar, bilik və təcrübə transferi, xeyriyyəçilik və turizm sahələrində də ölkəyə töhfə verirlər.
Albaniya hökuməti diasporanın potensialından istifadə etmək məqsədilə Xarici İşlər Nazirliyi nəzdində Diaspora İdarəsi yaratmışdır. Bu qurum diasporanın ölkənin inkişafına cəlb olunması üçün strategiyalar hazırlayır və əlaqələri gücləndirir.[6]
Diaspora üzvləri özləri də, əlaqələrin yaranmasında maraqlıdılar və bunun üçün müxtəlif işlər görürlər. Alban diasporunun üzvləri ABŞ və digər ölkələrdə yaşayan albanlara öz milli video məzmunlarını çatdırmaq üçün ABŞ-da, daha sonra isə Avropada ilk IPTV platformasını yaradıblar.[7]
- ↑ "Migration and Albania | IOM Albania". albania.iom.int (ingilis). İstifadə tarixi: 2025-05-15.
- ↑ Barjaba, Kosta Barjaba and Joniada. "Embracing Emigration: The Migration-Development Nexus in Albania". migrationpolicy.org (ingilis). 2015-09-09. İstifadə tarixi: 2025-05-15.
- ↑ "Türkiye'deki Kürtlerin sayısı!" (türk). 6 iyun 2008. 2009-02-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 may 2025.
- ↑ Yenigun, 2009. səh. 184. "Turkey contains 5–6 million Albanians (more than in the Balkan area)"
- ↑ Deliso, Christopher. The coming Balkan caliphate: the threat of radical Islam to Europe and West. Westport (Conn.): Praeger Security International. 2007. ISBN 978-0-275-99525-6.
- ↑ 1 2 "Beyond Remittances: Engaging the Albanian Diaspora in Development". growthlab.hks.harvard.edu (ingilis). 2015-07-10. İstifadə tarixi: 2025-05-15.
- ↑ "Setplex helps TVALB spread Albanian content". setplex.com. 2021-06-28. İstifadə tarixi: 15 may 2025.