Afət İnan (türk. Afet İnan; 29 noyabr 1908, Saloniki vilayəti – 8 iyun 1985[1], Ankara) — Türk sosioloqu, tarixçi və akademiki,[2] Mustafa Kamal Atatürkün mənəvi qızı.
| Afət İnan | |
|---|---|
| türk. Afet İnan | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Saloniki |
| Vəfat tarixi | (76 yaşında) |
| Vəfat yeri | Ankara, Türkiyə |
| Vəfat səbəbi | ürək tutması |
| Dəfn yeri | |
| Vətəndaşlığı |
 Türkiyə |
| Milliyyəti | türk |
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | siyasətçi, tarixçi, sosioloq, universitet müəllimi[d] |
| Tanınır | Atatürkün mənəvi qızı kimi |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Türkiyə Cümhuriyyətinin ilk tarix professorlarından biri olan Afət İnan Ankara Universitetinin Dil, Tarix və Coğrafiya fakültəsində Türk İnqilab tarixi bölməsinin qurucusu olmuşdur. Onun türk sivilizasiyası və inqilab tarixi ilə bağlı 50-yə yaxın kitabı və çoxsaylı məqalələri vardır. Türk tarixi tezisini irəli sürən tarixçilərdən biri olub.
O, Cümhuriyyət dövrü yeni tarixi anlayışının təməlinin qoyulması və qadın kimliyinin qurulmasında ideoloq kimi xidmət etmiş cümhuriyyətçi qadın olmuşdur.[3][4]
O, 1908-ci il oktyabrın 30-da Makedoniyanın Doyran şəhərində anadan olub.[5] Atası meşə məmuru İsmayıl Haqqı Uzmay, anası isə Doyran professoru Əmrullah Əfəndinin nəvəsi Şəhzanə xanım olub. Ailəsi Balkan müharibələrindən sonra Anadoluya köçüb.
Afət İnan ibtidai təhsilinə Əskişəhərin Mihalıççıq ilçəsində başlayıb. Anası Şahzanə xanım 1915-ci ildə vərəmdən vəfat edib. Təhsilini Ankara və Bigada davam etdirən Afət İnan 1920-ci ildə altı illik ibtidai təhsil diplomunu almış, 1921-ci ildə isə ailəsi ilə birgə Alanyaya köçmüşdür. Afət xanım 1922-ci ildə Almalıda müəllimlik etmək üçün vəsiqəsini aldı və Almalı Qızlar məktəbinə baş müəllim təyin edildi. Atasının işi ilə əlaqədar olaraq daim gəzməli olan afət xanım 1925-ci ildə Bursa Qız Müəllimlər məktəbini bitirərək İzmirdə Rədd-i İlhaq İbtidai məktəbində işləməyə başladı. Atatürklə görüşməsi, sonrakı illərdə təhsilini inkişaf etdirməsi üçün böyük imkanlar yaratdı.
Afət xanım 1925-ci ildə Rədd-i İlhaq İbtidai məktəbində yeni işə başladığı vaxt prezident Atatürklə çay ziyarətində görüşmək fürsəti olub. Ailəsinin Saloniki Doyranlı olması prezidentin diqqətini çəkdiyindən, ertəsi gün Atatürk ailəsi ilə görüşə bilib. Atatürkə təhsilini davam etdirmək və xarici dil öyrənmək istəyini bildirəb Afət xanım bir müddət sonra Ankaraya təyinat aldı. Nazirliyin icazəsi ilə onun, fransız dilini öyrənməsi üçün İsveçrənin Lozanna şəhərinə göndərilir.[6]
1927-ci ildə vətənə qayıtdıqdan bir müddət sonra Noter Dame de Sion Fransız Liseyində təhsil alıb. Bu zaman dilimində, orta məktəb tarix müəllimliyi imtahanında iştirak edən Afət xanım, müəllimlik vəsiqəsi aldı və Ankara Musiqi Müəllimlər məktəbinə "Tarix və yurd bilgisi" müəllimi olaraq təyin edildi (1929-1930). Vəzifəsinə başladığı vaxt Atatürk milli məlumat üçün öyrədəcəyi kitabı qeyri-kafi hesab edirdi. Bundan sonra o, Fransız liseyindəki "Instruction Civique" adlı dərsliyindən tərcümələr etdi. Afət xanımın tərcümələri, Tevfik Bıyıklıoğlunun alman əsərlərindən tərcümələri və Atatürkün bəzi mövzulardakı yazıları birləşdirilərək "Vətəndaşlar üçün mədəni məlumat kitabı" yaradıldı.[6] Kitab orta məktəblərdə dərslik kimi tədris edilmiş və 1935-ci ilə qədər bir neçə dəfə təkrar nəşr edilmişdir. Afət İnan 1932-ci ildən sonra Ankara Qız Liseyində dərs deməyə davam etdi.
Qadın hüquqları üzərində çalışmağa başlayan Afət xanım Atatürkün istəyi ilə 3 aprel 1930-cu ildə Türk ocağında türk qadınlarının səsvermə hüququ ilə bağlı konfrans təşkil etdi. Bu, Afət İnanın verdiyi ilk konfrans idi.[7] Bu konfrans üçün dövrün ən məşhur natiqi Həmdullah Sübhi Tanrıövərdən dərs alan Afət xanımın konfransda geyinəcəyi paltarın eskizini Atatürk şəxsən özü çəkmiş, köynəyi üçün isə özünün şəxsi brilyant qol düymələrini hədiyyə etmişdi.
Atatürk ondan Türk ocaqları qanununun 2-ci və 3-cü maddələrinin üzərində işləməyi xahiş etdikdə, 27-28 aprel 1930-cu ildə keçirilən Türk ocaqları qurultayında Aksaray nümayəndəsi kimi Afət xanıma söz verildi. O, Türk ocaqlarının məqsədini və funksiyasını izah edən bir çıxışının nəticəsində, gələcəkdə Türk tarixi tezisi adlanacaq tezisi haqqında da məlumat verdi[8] və Türk tarixi və sivilizasiyasını elmi cəhətdən tədqiq edən bir komitənin yaradılmasını təklifini irəli sürdü. Bu təklif ilə o, qurultaydan sonra yaradılan Türk Tarix Qurumunun 16 qurucu üzvündən biri oldu.
Atatürkün 1o aprel 1931-ci il tarixli əmri ilə Türk ocaqları bağlandıqdan sonra komitə eyni qurucuları ilə dərnək olaraq fəaliyyətini davam etdirdi və 3 oktyabr 1935-ci ildə isə "Türk Tarixi Araşdırmalar Cəmiyyəti" adını aldı. Afət xanım 1935-1952 və 1957-1958-ci illərdə qurumun prezidenti vəzifəsini icra edib.
Afət xanım qurumun yaradılmasından sonra, heyətin elmi çalışmalarında iştirak edib. Heyət, Türk tarixi tezisinin əsasını təşkil edəcək "Türk tarixinin ana xəttləri" kitabını ərsəyə gətirdi. 1931-1941-ci illərdə orta məktəblərdə tədris olunan kitabın ərsəyə gəlməsində Afət xanım da yer alıb.
O, 1929-cu ildə Topqapı sarayının muzeyə çevrilməsi çalışmaları zamanı tapılan Piri Rəis xəritəsini tədqiq edən Türk Tarix Qurumunun nümayəndə heyətinin tərkibində yer alıb və xəritəni bütün dünyada təbliğ edib.
1930-cu illərin əvvəllərində o, "türk irqinin kəllə sümüyünü müəyyən etmək" üçün araşdırmalar aparmağa başladı.[9] Bu araşdırmalara uyğun olaraq Türkiyənin bir çox yerində məzarlar açılmış və kəllə sümüklərinin ölçüləri alınmışdır. Tarixçilər arasında Memar Sinanın türk, erməni və ya yunan əsilli olması ilə bağlı mübahisə başlayanda Afət xanım onun türk olduğunu iddia edərək məzarının açılması, kəllə sümüyünün ölçülməsi və nəticələrin Atatürkə təqdim olunmasını təklif etdi.[10] Müzakirələri izləyən Atatürk bir kağız parçasına Memar Sinan heykəlinin ucaldılması qeydini apararaq Memar Sinana sahib çıxdı.
1 avqust 1935-ci ildə Sinanın kəllə sümüyü ölçüldü və nəticədə Memar Sinanın kəllə sümüyünün braxisefal kəllə sümüyünə sahib olduğu qənaətinə gəlindi.[10]
Afət xanım 9 yanvar 1936-cı ildə açılan Ankara Universitetinin Dil, Tarix və Coğrafiya fakültəsində Türk Tarix Qurumunun sədr müavini kimi ilk mühazirəsini oxudu. Ona yeni yaradılmış Dil-Tarix-Coğrafiya fakültəsində müəllimlik təklifi gəlsə də, o, bu vəzifəni yalnız magistratura və doktorantura təhsilini başa vurduqdan sonra qəbul edə biləcəyini bildirmişdi.[3][6]
14 oktyabr 1935-ci il tarixli 40390 nömrəli məktubla Cenevrədə təhsil almaq üçün göndərilən Afət xanım Cenevrə Universiteti Sosial və İqtisadi Elmlər fakültəsi Müasir və Müasir Tarix bölməsində isveçrəli antropoloq Yujin Pittardın tələbəsi olub. 14 oktyabr 1935-ci il tarixli 40390 nömrəli məktubla Cenevrədə təhsil almaq üçün təyin olunan Afət Xanım Cenevrə Universitetinin Sosial və İqtisadi Elmlər Fakültəsinin Müasir və Müasir Tarix Bölməsində isveçrəli antropoloq Eugene Pittardın tələbəsi olub. O, 1938-ci ilin iyulunda "Türk Osmanlı dövrünün iqtisadiyyat tarixi" adlı dissertasiyasını təqdim edərək bakalavr təhsilini, 1939-cu ilin iyulunda isə "Türk xalqının Antropoloji xarakteri və Türk tarixi" mövzusundakı dissertasiya işi ilə sosiologiya üzrə doktorluq dərəcəsinə yiyələnmişdir.[3] Doktorantura təhsili üçün Anadoluda 64 min skelet qalığını tədqiq edən[11] Afət xanım təhsil aldığı müddətdə Cenevrə və Buxarestdə konfranslar vermiş, Türk Tarix Qurumunun qurultaylarında məruzələrlə çıxış etmişdir.[12]
Vətəninə qayıtdıqdan sonra Ankara Qız Liseyindəki dərsləri ilə yanı sıra Ankara Dil, Tarix və Coğrafiya fakültəsinə, dosent köməkçisi vəzifəsinə təyin olundu. 1942-ci ildə dosent, 1950-ci ildə professor elmi adını aldı.
1940-cı ildə mama-ginekoloq Rıfat İnanla ailə quran və İnan soyadını götürən Afət xanımın Arı və Dəmir adlı iki övladı dünyaya gəlmişdir.[13]
Afət İnan 1950-ci ildən sonra Ankara Fən fakültəsi, Hacəttəpə Universiteti, Egey Universiteti Əczaçılıq fakültəsi və Türkiyə Quru Qoşunları Hərbi Məktəbində Türkiyə Cümhuriyyəti və Türk İnqilabı mövzusunda mühazirələr verib.
1961-1962-ci illərdə Böyük Britaniyada tədqiqatlar aparmışdır. 1955-1979-cu illərdə YUNESKO-nun Türkiyə Milli Komissiyasında Türk Tarix Qurumunu təmsil etmişdir. Ankara Universiteti Türkiyə Cümhuriyyəti və Türk İnqilabı Tarixi kafedrasının müdiri vəzifəsində çalışmış və 1977-ci ildə öz xahişi ilə bu vəzifəsindən təqaüdə çıxmış və xatirələrini qələmə almağa başlamışdır.[13]
Afət İnan 8 iyun 1985-ci ildə 76 yaşında Ankaradakı evində ürək tutmasından vəfat edib.[13] Onun dəfn mərasimi Ankarada keçirilib.[13]
- Türk tarixinin Ana xəttləri (1930)
- Mədəni bilgilər və M.Kemal Atatürkün əl yazıları (1968)
- Türkiyə xalqının Antropoloji xarakterləri və Türkiyə tarixi (1947)
- Qədim misir tarixi və mədəniyyəti (1956)[14]
- Türk Tarix Qurumu (təsisçisi və direktoru)
- Uşaq Hüquqlarını Müdafiə Assosiasiyası (təsisçisi)
- Türk Qadınlarının Sosial həyatını Araşdırma Təşkilatı
- Milli Kitabxanaya Yardım Dərnəyi[15]
- ↑ Bibliothèque nationale de France Âfet İnan // BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ Duman, Olcay ÖZKAYA; Payasli, Volkan. "Cumhuriyet Döneminde Modernleşmenin Kadın Simgesi: Afet İnan (1925-1938)". Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları. 17 (Türkçe). 33. 20 Haziran 2018: 65–122. ISSN 1304-9720.
- ↑ 1 2 3 Özlü, Hüsnü. "Afetinan'ın Cenevre Günleri ve Tarih Çalışmaları" (PDF). web.deu.edu.tr. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Sayı:X/22, Bahar 2011. 15 Kasım 2016 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ↑ Meşe, İlknur. "İki Kurgusal Metin Olarak Otobiyografi ve Tarih: Afet İnan Örneği". Fe Dergi 4, Sayı 1, Yıl 2012. 26 Ocak 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 Kasım 2016.
- ↑ "Prof. Dr. Afet İnan, Yayına Hazırlayan Arı İnan, Remzi Kitabevi, İstanbul 2005, Prof. Dr. Afet İnan adlı kitabı özetleyen Özge Yücel". 11 Kasım 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 Nisan 2009.
- ↑ 1 2 3 Prof. Dr. Afet İnan, Yayına Hazırlayan Arı İnan, Remzi Kitabevi, İstanbul 2005, Prof. Dr. Afet İnan adlı kitabı özetleyen Özge Yücel, http://www.turkhukuksitesi.com/showthread.php?t=35051 Arxiv surəti 11 noyabr 2018 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2018-11-11 at the Wayback Machine
- ↑ Prof. Dr. Afet İnan, Yayına Hazırlayan Arı İnan, Remzi Kitabevi, İstanbul 2005, s. 106.
- ↑ "Ulusal Tez Merkezi | Anasayfa". tez.yok.gov.tr. 7 Ekim 2022 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Haşim Söylemez, 64bin kafatası toplandı, Aksiyon Dergisi, Sayı 341, '216.06.2001[ölü keçid]
- ↑ 1 2 "Hakan Aydın, Sinanın Başına Gelenler, Aksiyon Dergisi, Sayı 209, 05.12.1998". 25 Şubat 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 Haziran 2010.
- ↑ "Mimar Sinan'ın Kafatası, Arkitera.com". (#archive_missing_date) tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Türk Tarih Kurumu web sitesi, Afet İnan tanıtım sayfası". 18 Eylül 2009 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ 1 2 3 4 "Prof. Afet inan vefat etti" (PDF). earsiv.sehir.edu.tr. 9 Haziran 1985 tarihli gazete kupürü, Taha Toros Arşivi, Dosya No: 47-Afet İnan. 14 Kasım 2016 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ↑ "Afetinan'ın M. Kemal Atatürk'ün Karlsbad Hatıraları". Atatürk Ansiklopedisi. 11 Aralık 2024 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "1967 Yılının Kütüphane Dostları". 17 Eylül 2009 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 Nisan 2009.