Bu səhifədə iş davam etməkdədir. |
Əli Şəmidə Qızılbaş Xalq Qoşunları Ordusunun polkovniki, şərqşünas alim.
| Əli Şəmidə | |
|---|---|
| Doğum tarixi | 1915 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1997 |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | şərqşünas, siyasətçi, zabit |
Əli İsmayıl oğlu Şəmidə 1915-ci ildə Ənzəli şəhərində anadan olub.[1][2] 1931-ci ilin əvvəlində İran Kommunist Partiyasının gizli təşkilatının üzvü olub. Elə həmin ildə tutulub və 10 il həbs cəzasına məhkum edilib. 3 il Rəştdə, 7 il isə Tehranda həbsdə saxlanılıb.[1] Həbsdən azad olunduqdan sonra ömürlük İsfahan şəhərinə sürgün olunub. Sürgündə olduğu müddətdə “Rusbaf” toxuculuq fabrikində işləyib.[1]
1941-ci ilin avqust sentyabr aylarında Britaniya və SSRİ qoşunları İrana daxil oldular.[3][4][5] 1941-ci il sentyabrın 17-də Rza şah taxtından imtina edərək İranı tərk etdi.[6][7] Bundan sonra ölkə ərazisində həbsdə olan siyasi məhbuslar azadlığa buraxıldılar və müxtəlif siyasi təşkilatlar yaranmağa başladı.[8][9] Əli Şəmidə də bu dövrdə İsfahandan Tehrana gəlib və Tudə Partiyasına qoşulub. Partiyaya qoşulduqdan sonra siyasi fəaliyyət göstərmək üçün isfahan şəhərinə göndərilib. 1943-cü ildə Tehrana çağırılaraq burada “Zəfər” qəzetində fəaliyyət göstərməyə başlayıb.[1] 1942-1945-ci illərdə demokratik qəzet və jurnallarda məqalələrlə çıxış edib və rus klassiklərinin əsərlərinin tərcüməsi ilə də məşğul olub. Tudə Partiyasının birinci qurultayında nümayəndə kimi iştirak edib və İcraiyyə komitəsinin katibi təyin olunub. 1945-ci ildə Parisdə keçiriləcək Birinci Ümumdünya Həmkarlar İttifaqının konfransına nümayəndə seçilib. Konfransa gedərkən həbs olunub[10] daha sonra isə həbsdən buraxılıb.[1]
21 Azər hərəkatında iştirak edib. Miyanə fədailərinə rəhbərlik edib və Azərbaycan Demokrat Firqəsinin Miyanə Vilayət Komitəsinin sədri olub.[11][12] 1945-ci il dekabrın 12-də Azərbaycan Milli Hökuməti qurulub.[13] Mir Cəfər Pişəvəri Milli Hökumətin baş naziri, Tağı Şahin və Əli Şəmidə isə onun köməkçiləri seçiliblər.[14] Azərbaycan Demokrat Cavanlar Təşkilatının Mərkəzi Komitəsinin rəyasət heyətinin üzvü olub.[15]
Azərbaycan Milli Hökuməti qurulduqdan sonra Qızılbaş Xalq Qoşunları Ordusunda polkovnik rütbəsində xidmət edib.
Əli Şəmidə Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra Şimali Azərbaycana mühacirət edib.[1]1947-1953-cü illərdə Azərbaycan Demokrat Firqəsinin Mərkəzi Komitəsində fəaliyyət göstərib və ADF-nin orqanı olan “Azərbaycan” qəzetinin redaktoru olub.[1][16] 1953-cü ildə Bakıda Azərbaycan Demokrat Firqəsinin Mərkəzi Komitəsinə seçilən 15 nəfərdən biri olub.[17][18] 1953-cü ildən elmi fəaliyyətlə məşğul olub. 1958-ci ildə “İran Xalq Partiyasının rəhbərliyi ilə İranda fəhlə və həmkarlar ittifaqı hərəkatı (1941-1946)” adlı dissertasiyanı müdafiə edərək tarix elmləri doktoru adını alıb.[19] Sonrakı illərdə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstitutunda fəaliyyət göstərib.[2]
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 İsmayılov, Güləddin. "21 Azər hərəkatının sərhəng (polkovnik) fədaisi Əli Şəmidə". Azərbaycan Demokrat Firqəsi. 2021-04-29. 2024-10-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-04-01.
- ↑ 1 2 3 Hüseynov, Rafael. "Tarix döngəsində dönüklər və dönməzlər aralığında". science.gov.az. 2023-07-17. 2023-07-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-04-01.
- ↑ Atabaki, 2000. səh. 64
- ↑ "WW2 People's War - Fact File : Persia Invaded". www.bbc.co.uk. 2012-02-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-03-10.
- ↑ "World War II - Pacific, Japan, Allies | Britannica". www.britannica.com (ingilis). 2025-03-07. İstifadə tarixi: 2025-03-10.
- ↑ Ələkbərli, 2021. səh. 113
- ↑ Atabaki, 2000. səh. 65
- ↑ Məmmədli, 2009. səh. 99
- ↑ Əmirov, 2000. səh. 13
- ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 30
- ↑ Miyanalı, Əlirza; Fələki, Lütfəli. Fədailər Azərbaycan xalqının 21 Azər hərəkatında (PDF) (az.). 2021-07-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-12-11.
- ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 73
- ↑ İbrahimov, 1948. səh. 32
- ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 71
- ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 114
- ↑ Fərhadov, Əli. Azərbaycan Qəzetində (1947-1949) Milli Publisistika və Maarifçiliyə Baxış (az.). Bengi - Dünya Yörük-Türkmen Araştırmaları Dergisi. 2023. 139. ISSN 2717-6584.
- ↑ Balayev, 2018. səh. 87
- ↑ Çingizoğlu, Ənvər. "Əbdüssəməd mirzə Kambəxş: "Qırmızı şahzadə"". Reyting.az. 2020-04-22. İstifadə tarixi: 2025-04-02.
- ↑ Kazımi, Pərviz. "Güneyli siyasi mühacirlərin Azərbaycanın elmi mühitində iştirakı (1950-1980)" (PDF). Azərbaycan Ruznaməsi. İstifadə tarixi: 2025-03-06.
- Atabaki, Touraj. Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran (ingilis). London: I.B.Tauris. 2000. səh. 288. ISBN 9781860645549.
- Balayev, Xaqan. Azərbaycanın sosial-siyasi həyatında cənublu mühacirlərin iştirakı (1947-1991) (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2018. səh. 198. ISBN 9789952370911.
- Əmirov, Sabir. Cənubi Azərbaycan milli-demokratik ədəbiyyatı (1941-1990) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2000. səh. 257. ISBN 5806612600.