Əbdülqasım Əzimi
Bu səhifədə iş davam etməkdədir. |
Əbdülqasım Əzimi hərbçi, Qızılbaş Xalq Qoşunları Ordusunun generalı, Azərbaycan Demokrat Firqəsinin üzvü.
| Əbdülqasım Əzimi | |
|---|---|
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1909 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1947 (37–38 yaşında) |
| Vətəndaşlığı | |
| Hərbi fəaliyyəti | |
| Təltifləri |
 |
Əbdülqasım Əizim 1909-cu ildə Naxçıvandan Məşhəddə köçmüş ailədə anadan olub.[1] İbtidadi və orta təhsilini Məşhəddə Firdovsi məktəbində alıb. Tehranda Hərbi Akademiyada təhsil alıb.[2] Müxtəlif bölgələrdə xidmət edib və şah ordusunda polkovnik rütbəsinə qədər yüksəlib.[1]1943-cü ildə Tudə Partiyasına üzv olub.[3]
1945-ci il oktyabrın 27-də Əbdülrza Azər, Həsən Nəzəri, Mahmud Qazi Əsədullahi, Məhəmməd Ağayi, Seyid Yusif Murtəzavi və Tağı Musəvi ilə birlikdə[4] Təbrizə gəlib.[5] Azərbaycan Demokrat Partiyasına üzv olub.[3]
Azərbaycan Milli Hökumətinin Milli Məclisi 1945-ci il dekabrın 20-də "Qızılbaş" Xalq Qoşunlarının yaradılması haqqında qanun qəbul etdi.[6][7] Milli Hökumət yeni yaranmış qoşunlarına Şah İsmayıl Xətainin öz ordusuna verdiyi adı, "Qızılbaş" adını verdi. Cəfər Kavian Mir Cəfər Pişəvəri tərəfindən Xalq qoşunları naziri təyin olundu.[8][9][10] Qızılbaş" Xalq Qoşunlarının baş hərbi qərargahı yaradıldı.[6][11] Bu qərargaha Cəfər Kavian, Əbdülqasım Əzimi, Qulam Yəhya, Mir Cəfər Pişəvəri, Mirzə Rəbi Kəbiri, Mahmud Pənahiyan, Nəvai, Möhsün Milaniyan, Əbdülrza Azər seçildilər.[6][7][12] Qısa müddətdə təşkil olunan xalq qoşunlarının tərkibində müxtəlif rütbəli 300 zabit toplandı.[13] 14 zabitə polkovnik, 9 zabitə isə general rütbəsi verildi. Ümumilikdə qoşunların sayı 18.000 nəfərə çatdırıldı.[13] Bir neçə hərbi məktəb açıldı.[14] Əbdülqasım Əzimi Azərbaycan Milli Hökumətinin qərarı ilə general rütbəsi ilə təltif olunub.[15]
1946-cı ilin mart ayında milli-demokratik hərəkatda iştirak etdiyi üçün və Milli Hökumətin qurulmasında göstərdiyi şücaətə görə "21 Azər" medalı ilə təltif olunub.[3]
1946-cı il dekabrın 5-də Miyanə istiqamətində hücum edən şah qoşunları Qulam Yəhyanın rəhbərlik etdiyi fədailər tərəfindən dayandırıldı.[16][17] Azərbaycanın müxtəlif ərazilərindən insanlar silahlanmaq və şah qoşununa qarşı mübarizə aparmaq üçün Milli Hökumətə müraciətlər edirdilər.[18] Bundan sonra Mir Cəfər Pişəvərinin rəhbərliyi ilə Müdafiə Komitəsi quruldu.[19][20] Komitənin ilk işi Təbrizdə hərbi vəziyyət elan edib, "Babək" adlı könüllü dəstələr qurmaq oldu.[18][21][22] Könüllü dəstələrə ilk etapda 600 nəfər üzv oldu.[20][23] Bundan sonra Mir Cəfər Pişəvəri yenidən hərbi dəstək üçün Sovet İttifaqına müraciət etdi.[18][24] Lakin bu istəyi cavabsız qaldı.[25]
1946-cı il dekabrın 11-də Azərbaycan Əyalət Əncüməni qan tökülməsinin qarşısını almaq məqsədilə Qızılbaş Xalq Qoşunlarının və fədai qüvvələrinin şah qoşunlarına qarşı müqavimət göstərməmələri və döyüş meydanlarını tərk etmələri haqda qərar verdi.[26][27][28] Elə həmin gündən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.[29][30] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.[30] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.[29][30] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.[29][31] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.[32][33] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[34][35] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.[31][34] Minlərlə insan həbs olundu, sürgün edildi.[36][37] Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.[38][39][40]
Marağa briqadasının komandiri olub.[43]
- ↑ 1 2 Müciri, 1962. səh. 29
- ↑ Mərəndli, 2017. səh. 322
- ↑ 1 2 3 İsmayılov, Güləddin. "General Əbdülqasım Əzimi". Azərbaycan Ruznaməsi (az.). İstifadə tarixi: 2025-08-11.
- ↑ Nəzəri, 1997. səh. 119
- ↑ Nəzəri, 1997. səh. 121
- ↑ 1 2 3 Qasımlı, 2012. səh. 49
- ↑ 1 2 "Azərbaycan Demokrat Firqəsinin xalqa müraciətində nə deyilirdi?". Aznews.az (az.). 2024-09-05. 2024-12-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-06.
- ↑ Rəhimli, 2003. səh. 76
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 167
- ↑ Bayramzadə, 2015. səh. 76
- ↑ Çingizoğlu, Ənvər. "Mahmud Pənahiyan - Pənahəli xanın kommunist törəməsi". xudaferin.eu (az.). 2020-05-04. 2024-07-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-06.
- ↑ Miyanalı, Əlirza; Ərdəbili, Lütfəli. "İnqilabi hərəkatımızın silahlı qüvvələri" (PDF). achiq.info. 2021-07-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-12-06.
- ↑ 1 2 Назирли, Шамистан. "Генерал Кавиан". Газета "Каспий" (rus). 2015-06-05. 2024-12-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-16.
- ↑ Mərəndli, 2017. səh. 42
- ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 115
- ↑ Rəhmanifər, Məhəmməd. "Güney Azərbaycanda Milli Hökumətin süqutundan sonra nələr yaşandı?". Apa.az (az.). 2015-01-04. 2025-01-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-06.
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 437
- ↑ 1 2 3 Həsənli, 2006. səh. 438
- ↑ Rəhimli, Əkrəm. Güney Azərbaycan: tarixi, siyasi və kulturoloji müstəvidə. / S.C.Pişəvəri gənclik illərində (PDF) (az.). Bakı: Azərnəşr. 2010. 83. ISBN 9952310031. 2022-07-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-02-06.
- ↑ 1 2 Hasanli, 2006. səh. 366
- ↑ Atabaki, 2000. səh. 172
- ↑ Sultanlı, 2010. səh. 83
- ↑ Rəhimli, 2003. səh. 143
- ↑ Rəhimli, Əkrəm. Pişəvəri S.C. Məqalə və çıxışlarından seçmələr (Təbriz 1945-1946-cı illər) (az.). Bakı: Nurlar nəşriyyatı. 2016. 415. ISBN 9789952504444.
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 441
- ↑ Rossow, 1956. səh. 30
- ↑ Rəhimli, 2003. səh. 149
- ↑ Hasanli, 2006. səh. 370
- ↑ 1 2 3 Hasanli, 2006. səh. 373
- ↑ 1 2 3 Balayev, 2018. səh. 36
- ↑ 1 2 Duqlas, Vilyam. Strange lands and friendly people (ingilis). Nyu-York: Harper & Brothers Publishers. 1951. 45.
- ↑ Lenczowski, George. United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959 (ingilis). 401. Annals of the American Academy of Political and Social Science. 1972. 49. doi:10.1177/000271627240100106. ISSN 0002-7162.
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 445
- ↑ 1 2 Həsənli, 2006. səh. 448
- ↑ McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN 9780812245011.
- ↑ Hasanli, 2006. səh. 375
- ↑ Rəhimli, 2003. səh. 155
- ↑ Balayev, 2018. səh. 137
- ↑ Əmirov, 2000. səh. 51
- ↑ Əliqızı, 2001. səh. 24
- ↑ Bayramzadə, 2015. səh. 173
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 450
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 334
- Atabaki, Touraj. Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran (ingilis). London: I.B.Tauris. 2000. səh. 288. ISBN 9781860645549.
- Balayev, Xaqan. Azərbaycanın sosial-siyasi həyatında cənublu mühacirlərin iştirakı (1947-1991) (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2018. səh. 198. ISBN 9789952370911.
- Bayramzadə, Səməd. "21 Azər – 70" fotoalbom (şərhlərlə) (PDF) (az.). Bakı: “Araz” nəşriyyatı. 2015. səh. 185. ISBN 9789952828535. 2022-03-09 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-01-14.
- Çeşmazər, Mirqasım. Azərbaycan Demokrat Partiyasının yaranması və fəaliyyəti (PDF) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1986. səh. 121. Archived from the original on 2023-05-02. İstifadə tarixi: 2024-11-29.
- Əliqızı, Almaz. Azadlıq və istiqlal poeziyası (PDF) (az.). Bakı: Bakı Dövlət Universiteti nəşriyyatı. 2001. səh. 160. ISBN 9789952817607. 2025-01-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-14.
- Əmirov, Sabir. Cənubi Azərbaycan milli-demokratik ədəbiyyatı (1941-1990) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2000. səh. 257. ISBN 5806612600.
- Hasanli, Jamil. At the Dawn of the Cold War: The Soviet-American Crisis over Iranian Azerbaijan, 1941–1946 (az.). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. 2006. səh. 416. ISBN 978-0742540552.
- Həsənli, Cəmil. СССР-Иран: Азербайджанский кризис и начало холодной войны: 1941-1946 гг (PDF) (rus). Moskva: Герои Отечества. 2006. səh. 560. ISBN 5910170120. 2024-12-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-02-13.
- Mərəndli, Barış. "21 Azər" soyqırımı: 1946-1947-ci illərdə Cənubi Azərbaycanda kütləvi qırğınlar (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2017. səh. 376. ISBN 9789952831283. 2024-12-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-03.
- Müciri, Cəfər. Azadlıq yolunun mübarizləri (az.). I. Bakı: Azərbaycan ruznaməsi. 1962. səh. 208.
- Nəzəri, Həsən. Uğursuz təyinatlar (fars). Tehran. 1997. səh. 313.
- Rəhimli, Əkrəm. Güney Azərbaycan milli-demokratik hərəkat (1941-1946) (az.). Bakı: Meqa nəşriyyatı. 2003. səh. 207. 2024-12-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-26.
- Rossow, Robert. "The Battle of Azerbaijan, 1946". Middle East Journal (ingilis). X (1). 1956: 17–32. JSTOR 4322770. 4 February 2022 tarixində arxivləşdirilib.
- Sultanlı, Vaqif. Güney Azərbaycan tarixi siyasi və kulturoloji müstəvidə (məqalələr toplusu) (az.). Bakı: Azərnəşr. 2010. səh. 172.