Əbdülməlik Fərat (türk. Abdülmelik Fırat; 1934, Xınıs – sentyabr 2009, Ankara) — kürdəsilli Türkiyə siyasətçisi. O, 1925-ci ildə Şeyx Səid üsyanının lideri Şeyx Səidin nəvəsi idi.
| Əbdülməlik Fərat | |
|---|---|
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1934 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | sentyabr 2009 |
| Vəfat yeri | |
| Partiya | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
Babası Şeyx Səid nəqşibəndi sufi təriqətinin şeyxi idi və Türkiyənin kürd əhalisi arasında böyük nüfuz sahibi idi.[1] Şeyx Səidin rəhbərlik etdiyi üsyanın məğlubiyyətindən və onun edamından sonra sağ qalan qohumları sürgünə göndərilmişdir.[2] 1929-cu ildə qanunla geri qayıtmağa icazə verildikdən sonra bir neçəsi geri dönmüşdür. Əbdülməlik Fərat 1934-cü ildə Ərzurumda anadan olmuş və Diyarbəkirdə məktəbdə oxumuşdur.[3] O, Diyarbəkir Sosiologiya Peşə Məktəbini bitirmişdir.[4]
Bu vaxt Soyad qanunu qəbul edilmiş və Şeyx Səid ailəsinin bəzilərinə sürgündə Fərat soyadı verilmişdi. Buna baxmayaraq, ailə ikinci dəfə 1935-ci ildə sürgün edilmişdir. Çoxpartiyalılıq dövrünün başlaması ilə Türkiyə Böyük Millət Məclisi 8 iyun 1947-ci ildə 5098 saylı Qanunu qəbul etmiş, 1934-cü il tarixli Məcburi Məskunlaşma qanununun bəzi maddələrini dəyişdirmiş, bəzilərini isə ləğv etmişdir. Beləliklə, Fərat ailəsi Xınısın Qolhasar kəndinə qayıtmışdır.[4]
Əbdülməlik Fərat Demokrat Partiyasına (DP) qoşulmuş və 1957-ci ildə parlamentə seçilmişdir.[2] 1960-cı il Türkiyədə dövlət çevrilişindən sonra həbs olunmuş və Yassıada məhkəmələrində ölüm cəzasına məhkum edilmişdir. O, burada bir il yarım istintaq təcridxanasında qalmış, lakin bu cəza sonradan həbs cəzasına çevrilmişdir və Fərat yenə bir il yarım Kayseri həbsxanasında saxlanılmışdır.[1][5][2]
Fərat 1991-ci ildə Doğru Yol Partiyası ilə siyasətə qayıtmış və Türkiyə Böyük Millət Məclisində bu partiyanı təmsil etmişdir, lakin partiyanın kürdlərə qarşı siyasəti ilə razılaşmayaraq ondan ayrılmışdır. Müstəqil deputat kimi məclisdə qalmış, lakin 1995-ci il ümumi seçkilərində yerini itirmişdir.[6] Bir müddət Xalqın Demokratiya Partiyasına (HADEP) simpatiya bəsləmiş,[7] lakin 2001-ci ildə onunla rəqabət aparmaq üçün Haqq və Azadlıqlar Partiyasını (HAK-PAR) təsis etmişdir.[8] Ərəb, fars, ingilis və fransız, eləcə də kürd və türk dillərini bilən Fərat Türkiyə Böyük Millət Məclisinin ən çox xarici dil bilən deputatlarından olmuşdur. O, HAK-PAR-ın fəxri prezidenti vəzifəsində çalışmışdır.[9]
2006-cı ildə səhhətindəki problemlər səbəbindən siyasətdən təqaüdə çıxmışdır.[1] 2009-cu ilin sentyabrında Ankarada xəstəxanada leykemiya xəstəliyindən vəfat etmişdir. O, Ərzurumun Xınıs rayonunun Qolhasar kəndində yerləşən ailə qəbiristanlığında dəfn edilmişdir.[2]
Əbdülməlik Fərat Kürdüstan Fəhlə Partiyasının (PKK) sərt tənqidçisi olmasına baxmayaraq, 1996-cı ildə PKK-ya yardım etmək ittihamı ilə iki ay həbs olunmuşdur. Fərat iddia edirdi ki, PKK Türkiyənin "dərin dövləti" tərəfindən yaradılmış və Türkiyə jandarmasının JİTEM kəşfiyyat bölməsi ilə sıx əməkdaşlıq etmişdir. O, həmçinin PKK-nın lideri Abdullah Öcalanın partiyanı təsis etməzdən əvvəl Milli Kəşfiyyat Təşkilatı ilə işlədiyini bildirmişdi. 2008-ci ildə Fərat kürd tərəfdarı olan Demokratik Cəmiyyət Partiyasının (DTP) PKK tərəfindən qurulduğunu və kürdlərin 80 faizinin bu partiyaya səs vermədiyini də qeyd etmişdi.[10]
Onun "Fərat kədərlə axır" adlı kitabı 1996-cı ildə separatçı təbliğat iddiası ilə araşdırmaya səbəb olmuşdur.[11]
- ↑ 1 2 3 Today's Zaman, 30 September 2009, Prominent Kurdish politician Abdulmelik Fırat dies in Ankara Arxiv surəti 5 mart 2016 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 5 mart 2016 at the Wayback Machine
- ↑ 1 2 3 4 "Prominent Kurdish politician Abdulmelik Firat dies in Ankara". ekurd.net. İstifadə tarixi: 2021-12-12.
- ↑ "Abdulmelik Firat". www.biyografi.net. 2001-09-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-12-12.
- ↑ 1 2 "[ Yeni Safak Online - Dizi : Sürgünde büyüyen siyasetçi: Abdülmelik Fırat - 14.10.2003 ]". www.yenisafak.com. 2024-05-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-05-17.
- ↑ Today's Zaman, 26 may 2009, ‘Young officers abused politicians during coup’
- ↑ Amnesty International, 6 February 1996, Document — Turkey: health concern / probable prisoner of conscience: Abdulmelik Firat Arxiv surəti 4 yanvar 2019 tarixindən Wayback Machine saytında
- ↑ Watts, Nicole F. Activists in Office: Kurdish Politics and Protest in Turkey (ingilis). University of Washington Press. 2010-11-18. 72. ISBN 978-0-295-99050-7.
- ↑ "New Turkish Political Party Advocates Kurdish Rights - 2001-08-03". VOA (ingilis). 2022-01-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-01-07.
- ↑ "KURUCU GENENL BAŞKANIMIZ – HAK VE öZGÜRLÜKLER PARTİSİ". 20 apr 2025. 20 September 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 May 2025.
- ↑ Kilic, Ecevit. "Öcalan'la ilk görüşen paşa Çevik Bir". Sabah (türk). 26 October 2008. 11 December 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 January 2009.
- ↑ Refugees, United Nations High Commissioner for. "Refworld | U.S. Department of State Country Report on Human Rights Practices 1996 - Turkey". Refworld (ingilis). İstifadə tarixi: 2021-12-12.