Şəbinqarahisar qalası — Giresun ilinin Şebinkarahisar ilçə mərkəzinin cənubunu əhatə edən Hacıkayası üzərində inşa edilib, daxili və xarici qala olmaqla iki hissədən ibarətdir.
| Şəbinqarahisar qalası | |
|---|---|
 | |
 | |
| 40°17′18″ şm. e. 38°25′25″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Xarici qalanın giriş qapısına bu gün də öz xüsusiyyətlərini qoruyub saxlayan qayada oyulmuş pilləkənlərlə çıxır. Giriş qapısı yarımdairəvi planlı iki qüllənin arasında yerləşir. Xarici qalada diqqət çəkən mühüm tikililərdən biri də şimal-qərb ucunda yerləşən oval planlı bürcdür (Qızlar qalası). Xarici qalanın cənub və şərq tərəflərindəki bürclər olduqca bərbad vəziyyətdədir. Xarici qalada müxtəlif ölçülü qayada oyulmuş su sisternləri və tikililərin xarabalıqları var. Ən böyük su sisterni Kırk Bədəl adlı su sisternidir.
İç Qala 11-ci əsr türk memarlığının xüsusiyyətlərini daşıyan səkkizguşəli qüllədən və onu əhatə edən düzbucaqlı həyətdən ibarətdir. Çöl həyətdən 15-20 m içəridə qayalı zəmində tikilmiş daxili qalaya qüllələrlə dəstəklənən darvazadan girilir. İç Qalanın şimal-qərb küncündə səkkizguşəli planlı dörd mərtəbəli qüllə var. Bu bürcə alçaq tağlı qapıdan (1,54-1,90 m) daxil olur. Qırx iki pilləli nərdivan yuxarıdakı döyüş divarlarına aparır. Hündürlüyü 27 m olan qüllənin qapının açıldığı səthi nəzərə almasaq, hər tərəfində yeddi pəncərə var. Qaladan 2,70 m cənubda 6,20 x 4,20 m ölçüdə, 8 m dərinlikdə, aşağıdan qayaya oyulmuş, söküntü daşı və horasan məhlulu ilə örtülmüş sistern var. İç Qala divarları böyük qüllə xaricində yarımdairəvi planlı dörd kiçik qülləylə möhkəmləndirilmişdir.
Şebinkarahisar qalasının kim tərəfindən və nə vaxt tikildiyi məlum deyil. Tarixi mənbələrə görə, qala fars (e.ə. 550 - 331), Pont (e.ə. 293 - 65) və Roma (e.ə. 65 - 226) hakimiyyəti altında olub və onun ilk təmirini Roma sərkərdəsi Pompey həyata keçirib. Miladdan sonra 226 - 591-ci illər arasında Sasani hakimiyyəti altında qalan Şebinkarahisar qalası 591-ci ildə Bizans hakimiyyətinə keçdi. Bu dövrdə (miladi 591) Bizans kralı I Yustinian tərəfindən təmir edilən qala 645-ci ildən başlayaraq müsəlman ərəb basqınlarına məruz qalmağa başladı. 778-ci ildə Əməvi sərkərdəsi Yezid Useyd Əl Sulami tərəfindən ələ keçirilən qala Abbasilər dövründə müsəlmanlar tərəfindən idarə olunub. 1074-cü ildə Anadoluda ilk türk bəylikləri olan Danişmənd və Mengücek bəyliklərinin birgə fəthi ilə türklərin hakimiyyəti altına keçən qala bu dövrdə əhəmiyyətli əlavə və təmirə məruz qalmışdır. Mengücek bəy Fəxrəddin Bəhramşah oğlu Müzəffərüddin Mehmetə xaraba divarları təmir etməyi, məscid və saray tikməyi tapşırır. Müzəffərüddin Mehmet tərəfindən indiki görkəminə qaytarılan qala, miladi 1128-ci ildə Anadolu Səlcuqlu dövlətinin, daha sonra isə sırasıyla Elxanilərin, Ərətna dövlətinin, Qazi Bürhanəddin dövlətinin, Qaraqoyunluların və Ağqoyunluların hakimiyyəti altına keçib. 1473-cü ildə Fateh Sultan Mehmet ilə Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsən arasında baş verən Otluqbeli döyüşündən sonra Osmanlı hakimiyyətinə keçən qala 1647-ci ildə Övliya Çələbi tərəfindən belə təsvir edilmişdir:
“Qala səmaya uzanan dağın zirvəsində, yeddi guşəli qaladır. İlk baxışdan dirəyi və mühafizəçisi olmayan gəmiyə bənzəyir. Divar qalınlığı 70 zirədir (75-90 sm). Onun 70 qalası, 100 gövdəsi və 3600 addımlıq çevrəsi var. Xəndəyi yoxdur. Üç qatlı dəmir qapıları var. Gecə-gündüz mühafizəçilər tərəfindən qorunan qalada 70 ev var. Qalada Fatih məscidi də var. Digər xeyriyyə qurumları və məscidlər şəhərdə yerləşir. (1600 təsərrüfat, 3 xanəgah, 4 xanə, 7 ibtidai məktəb, 750 dükan)” 1915-ci il Erməni üsyanı, 1939-cu il Ərzincan zəlzələsi və digər təbiət hadisələri nəticəsində dağılan qala sonuncu dəfə 2003-cü ildə təmir edilmişdir.