İkinci Fitnə

Fitnə (ərəb. فتنة‎) ara qarışdırmaq, ayrı-seçkilik etmək, insanlarda narahatlıq yaratmaq deməkdir. Din alimləri bu sözün həm də təxribatçılıq, ifratçılıq mənaları da ıdığını bildirirlər. Quranda işlədilən fitnə anlayışının əsas diqqət çəkən xüsusiyyəti insanların dini inanclarına qarşı edilən zorakılıq, möminlər arasında salınan ixtilafdır. Fitnə və onunla eyni mənanı daşıyan sözlər Quranda 60 yerdə qeyd edilmişdir. Quranda keçən fitnə kəlməsi 12 fərqli mənaya gəlir. Burada əzab, şirk, küfr, günah, işgəncə, bəla, qəlb qırmaq, öldürmək, doğru yoldan azmaq, şübhəyə düşmək, qəflət, bəhanə mənalarında işlədilmişdir. Hədislərdə isə bu söz daha çox ictimai qarışıqlıq, anarxiya mənalarında işlədilir. Günümüzdə baş verən terror hadisələri, müharibələr, qətllər, dövlət və cəmiyyət daxilindəki qarşıdurmalar fitnənin növlərindəndir.^[1]

İkinci Fitnə İslam tarixində baş vermiş ikinci böyük daxili qarşıdurmadır. Bu fitnə hicri 60-cı illərdən başlayaraq bir neçə il davam etmiş və müsəlmanlar arasında dərin siyasi, dini və ictimai parçalanmalara səbəb olmuşdur. Hadisələr əsasən Yezid ibn Müaviyənin xəlifə elan olunması ilə başlamış və Hüseyn ibn Əlinin Kərbəlada şəhid edilməsi, Abdullah ibn Zübeyrin xilafət iddiası və Əməvilərlə uzun sürən qarşıdurmalarla davam etmişdir.^[2]

Muaviyə ibn Əbu Sufyan öz ölümündən əvvəl oğlu Yezidi xəlifə təyin etdi. Bu hadisə İslam tarixində ilk dəfə olaraq xilafətin monarxiya formasına keçidini göstərirdi. Lakin bu qərar bir çox tanınmış səhabələr, xüsusilə də Peyğəmbər nəvəsi Hüseyn ibn Əli və Abdullah ibn Zübeyr tərəfindən qəbul edilmədi.^[3] Onlar bu seçimin dini və siyasi legitimliyini tanımadı və buna qarşı çıxdılar.

Hüseyn ibn Əli Kufə əhalisinin dəvəti ilə İraqa doğru yola düşdü. Lakin Yezid tərəfindən göndərilən ordu onu Kərbəla çölündə mühasirəyə aldı. 10 Məhərrəm 61-ci ildə (miladi 10 oktyabr 680-ci il) Hüseyn və yaxın ətrafı şəhid edildi. Bu faciə İslam dünyasında dərin iz buraxdı və xüsusilə şiə məzhəbində əlamətdar bir hadisə kimi yadda qaldı.^[4][5]

Kərbəla hadisəsindən sonra Abdullah ibn Zübeyr Məkkədə özünü xəlifə elan etdi və bir sıra bölgələr onun hakimiyyətini tanıdı. O, Əməvilərə qarşı uzun illər davam edən mübarizəyə başladı. 683-cü ildə Yezidin ordusu Məkkəyə hücum etdi və Kəbə zədələndi. Lakin Yezidin qəfil ölümü səbəbilə bu hücum dayandırıldı.^[6]

Yeziddən sonra oğlu II Muaviyə qısa müddət xəlifə oldu və tezliklə xilafətdən imtina etdi. Bu qarışıqlıqdan istifadə edən Mərvan ibn Həkəm və onun oğlu Əbdülməlik ibn Mərvan Əməvi hakimiyyətini bərpa etdilər. Əbdülməlikin sərkərdəsi Həccac ibn Yusif 692-ci ildə Məkkəyə yürüş edərək Abdullah ibn Zübeyri məğlub etdi və öldürdü. Bununla da İkinci Fitnə başa çatmış sayılır.^[7]

İkinci Fitnə nəticəsində İslam cəmiyyətində siyasi bölünmə daha da dərinləşdi. Əhli-Beytə qarşı simpatiya artdı, şiə və sünni məzhəbləri arasındakı fərqlər daha da kəskinləşdi. Əməvilər bu fitnədən sonra daha mərkəzləşmiş və hərbi gücə əsaslanan bir idarəetmə sistemi qurmağa çalışdılar.^[8] Bütün bu hadisələr İslam tarixində yeni bir mərhələnin başlanğıcını qoydu.

• Birinci Fitnə

1. ↑ Baş redaktor: İsmayılov, Gündüz. Qısa İslam Ensiklopediyası (az.). Bakı: Şərq-Qərb. 2017. 109.
2. ↑ ət-Təbəri. ər-Rusul vəl-Muluk (ərəb). VI. Beyrut: Dar Sədr. 1967. 237–310.
3. ↑ İbnul-Əsir. əl-Kamil fit-Tarix (ərəb). IV. Beyrut: Dar əl-Kutub əl-İlmiyyə. 1987. 2–5.
4. ↑ Atay & Kandemir. İslam Tarihi (türk). Ankara: Diyanet İşləri Başkanlığı Yayınları. 2010. 223–229.
5. ↑ ət-Təbəri. Tarix ər-Rusul vəl-Muluk (ərəb). VI. Beyrut: Dar Sədr. 1967. 270–285.
6. ↑ İbnul-Əsir. əl-Kamil fit-Tarix (ərəb). IV. Beyrut: Dar əl-Kutub əl-İlmiyyə. 1987. 20–29.
7. ↑ Büyükkara. Siyasi İslam Tarihi: Doğuşu ve Gelişimi (türk). İstanbul: İnsan Yayınları. 2014. 50–55.
8. ↑ Hodgson. The Venture of Islam: Conscience and History in a World Civilization (ingilis). I. Çikaqo: University of Chicago Press. 1974. 228–232.