Ağqoyunlu hökmdarlarının siyahısı

Ağqoyunlu hökmdarlarının siyahısı — Ağqoyunlular oğuzların bayandur boyuna mənsub olublar. Ağqoyunlu hökmdarlarının idarəsi altında imperiya ən qüvvətli dövrlərində şimalda Rusiya, cənubda Fars körfəzi, şərqdə İran Xorasanı, qərbdə Türkiyə və Suriyaya qədər uzanıb. Ağqoyunlu tayfa ittifaqının əsasını Pəhləvan bəy qoymuşdur. 1401-ci ildə Osman bəyin dövründən başlayaraq Diyarbəkir şəhəri 1468-ci ilə qədər Ağqoyunlu bəyliyinin mərkəzi olmuşdur. 1468-ci ildən isə Uzun Həsənin başçılıq etdiyi Ağqoyunlu imperiyasının mərkəzi Təbriz şəhəri olmuşdur.

Ağqoyunlu hökmdarları
Keçmiş monarxiya
Bayraq
Sultan Yaqubun ölümündən sonra Ağqoyunlu imperiyasında daxili çəkişmələr imperiyanın dağılmasına qədər sona çatmadı.
İlk hökmdar Pəhləvan bəy
Son hökmdar Sultan Murad
Titul bəy, sultan, padşah
Rəsmi məkan Həşt-Behişt sarayı,Təbriz
İdarəetmə forması Mütləq monarxiya
Yaranması 1468
Süqutu 1501 və 1503
İddiaçı Zeynalabidin bəy

1387-ci ildən 1508-ci ilə qədər Ağqoyunlular 20 hökmdar tərəfindən idarə olunmuşlar. Sultan Yaqubun ölümündən sonra Ağqoyunlular arasında başlayan taxt mübarizəsi ölkənin süqutuna gətirib çıxarmışdır. Gödək Əhmədin ölümündən sonra ölkə Əbhər sülh müqaviləsi ilə Əlvənd mirzə və Sultan Murad arasında 2 yerə bölündü. 1501-ci ildə Əlvənd mirzəni və 1503-cü ildə Sultan Muradı məğlub edən I Şah İsmayıl tərəfindən 1508-ci ildə Ağqoyunluların hakimiyyətinə tamamilə son qoyuldu. Beləliklə, Ağqoyunluların süqutu ilə onun yerində Səfəvilər imperiyasının əsası qoyuldu.

Ağqoyunlularda hökmdar

 
Ağqoyunlu imperiyası ən qüdrətli dövrlərində (1478).

Ağqoyunlu hökmdarlarının titulları Uzun Həsənin dövrünə qədər bəy olmuşdur. Uzun Həsən Qaraqoyunluları və Teymuriləri məğlub edərək böyük imperiya qurduqdan sonra hökmdarlara bəydən başqa padşah və sultan da deyilməyə başlandı. Ağqoyunlu hökmdarı qeyri-məhdud hakimiyyətə malik idi. O, ordunun komandanı idi və qanunlarda, sosial, iqtisadi sahədə istədiyi qərarı qəbul edə və dövlət məmurlarının təyin edə və azad edə bilərdi. Hökmdarın verdiyi əmrlər fərman sayılırdı və katiblər tərəfindən yazılırdı. Fərmanların üzərində hökmdarın olurdu. Ağqoyunlu hakimiyyəti mütləq monarxiya ilə idarə edilirdi. Ağqoyunlu hökmdarlarının məşvərətçi orqanı "divan" mövcud idi. Ancaq son qərarı hökmdar verirdi.

Ən çox hakimiyyətdə olan Ağqoyunlu hökmdarı Osman bəy olmuşdur. Beləki, Osman bəy 32 il hakimiyyətdə olmuşdur. Ən az hakimiyyətdə olan hökmdar isə Sultan Xəlil olmuşdur. O, 1478-ci ilin qış və yay aylarında hakimiyyətdə olmuşdur.

Hökmdarların siyahısı

  •      — hökmdar taxtda olmasına baxmayaraq hakimiyəti əlində tam cəmləşdirə bilməyib.
  •      — müstəqilliyini hərhansı bir vilayətdə elan edib, bütün ölkə ərazisində hökmdar deyil.

Quruluş dövrü

Titul Ad Hakimiyyət illəri Qeydlər
Bəy Pəhləvan bəy ? — 1340
  • oğlu, Bayandur elinin başçısı.
  • 1340-cı ildə Diyarbəkirdə vəfat etmişdir.
Bəy Turəli bəy
طور علی پہلوان‎
Əl-əd-Din
علاء الدين‎
 1340–1362
Bəy
 Qutlu bəy
قتلغ بن طور علی‎
Fəxr-əd-Din
فخر الدین‎ 		1362–1389
  • Turəli bəyin oğlu.
  • 1389-cu ildə vəfat etmişdir. Məzarı Bayburtdadır.
Bəy Əhməd bəy
احمد بن قتلغ ‎ 		1389–1403
  • Qutlu bəyin oğlu.
  • 1396-cı ildə Osman bəy Qazi Bürhanəddinin də köməyi ilə Əhməd bəyi hakimiyyətdən saldı və faktiki olaraq Ağqoyunluların başçısı oldu.
  • Əhməd bəy 1403-cü ildə Paluda vəfat etdi.

Bəylik dövrü

Titul Ad Hakimiyyət illəri Qeydlər
Bəy Osman bəy
قرا یولک عثمان‎
Baha-əd-Din
بھا الدین‎ 		1403–1435
  • Fəxrəddin Qutlu bəyin və Trabzon şahzadəsi Maria Komnenosun oğlu.
  • 1399-cu ildən Əmir Teymur ilə müttəfiq oldu və Əmir Teymur tərəfindən Diyarbəkir mərkəz olmaqla bir çox əraziyə hakim təyin edildi.
  • Onun dövründə Ağqoyunlular geniş ərazilər ələ keçirərək bəyliyə çevrildilər.
  • 1402-ci ildə Ankara döyüşündə öz qüvvələri ilə Əmir Teymurunun tərəfində döyüşmüşdü.
  • 1435-ci ilin avqustunda Ərzurum yaxınlığında Qaraqoyunlular döyüşdə 80 yaşlı Osman bəy atdan yıxılaraq vəfat etdi. O, Ərzurumda dəfn edildi.
Bəy Əli bəy
علی بن قرا یولک عثمان‎
Cəlal-əd-Din
جلال الدین‎ 		1435–1438
Bəy Həmzə bəy
حمزہ بن قرا یولک عثمان ‎
Nur-əd-Din
نور الدین‎ 		1438–1444
  • Qara Yuluq Osmanın oğlu.
  • Hərbi uğurlarına görə ona "Ulu Bəy" adı verilmişdi.
  • Həmzə bəy 1444-cü ildə Əli bəyin ölümündən biraz sonra xəstələnərək öldü.
Bəy Cahangir mirzə
جهانگیر بن علی‎
Mu'izz-əd-Din
معز الدین ‎ 		1444–1453
  • Cəlaləddin Əli bəyin və Sara xatunun oğlu.
  • 1450–1451-ci illərdə Qaraqoyunlularla müharibədə məğlub olması Ağqoyunlular arasında nüfuzuna böyük zərbə vurdu.
  • 1452-ci ildə Qaraqoyunlu hökmdarı Cahan şah ilə sülhə razılaşması isə kiçik qardaş Uzun Həsən və onun ətrafında birləşən əyanlar tərəfindən narazılıqla qarşılandı və 1453-cü ildə Uzun Həsən tərəfindən taxtdan salındı.
Bəy Qılınc Arslan
قلچ ارسلان بن احمد‎ 		1453–1457

İmperiya dövrü

Şəkil Titul Ad Hakimiyyət illəri Qeydlər
Bəy
padşah
sultan 		Uzun Həsən
اوزون حسن بن علی‎
Əbül-Nasr
ابو النصر‎ 		1453–1478
  Bəy
padşah
sultan 		Sultan Xəlil
سلطان خلیل بن اوزون حسن ‎
Əbül-Fəth
ابو الفتح‎ 		1478
  • Uzun Həsənin və Səlcuqşah bəyimin oğlu.
  • Hakimiyyətə gəlməzdən öncə Fars vilayətinin hakimi idi
  • Uzun Həsəndən sonra Ağqoyunlu taxtına keçmişdir və atasının mərkəzləşdirmə siyasətini davam etdirmişdir.
  • Mərkəzləşdirmə siyasətini bəyənməyən əyanlar bundan narazılıq etdilər. Bu səbəbdən əyanlar Sultan Xəlilin qardaşı Yaqub bəyə (gələcəkdə Sultan Yaqub) dəstək verərək qiyam qaldırdılar. 1478-ci ilin iyulunda Xoy döyüşündə Yaqub bəy və dəstəkçiləri tərəfindən məğlub edildi və öldürüldü.
  Bəy
padşah
sultan 		Sultan Yaqub
یعقوب بن اوزون حسن ‎
Əbül-Müzəffər
ابو المظفر‎ 		1478–1490
  • Uzun Həsənin və Səlcuqşah bəyimin oğlu.
  • Böyük qardaşı Sultan Xəlili devirərək hakimiyyətə gəlmişdir.
  • 24 dekabr 1490-cı ildə Qarabağda vəfat etmişdir.
  • Ölkə daxilində sabitliyi təmin etməyi bacaran son hökmdar olmuşdur. Ölümündən sonra şahzadələr arasındakı taxt-tac mübarizəsi Ağqoyunluların süqutuna qədər davam etmişdir.
  Bəy
padşah
sultan 		Sultan Baysunqur
بایسنقر بن یعقوب ‎
Əbül-Fəth
ابو الفتح‎ 		1490–1492
  Bəy
padşah
sultan 		Sultan Rüstəm
رستم بن مقصود بن اوزون حسن‎
Əbül-Müzəffər
ابو المظفر‎ 		1493–1497
  • Uzun Həsənin nəvəsi və Maqsud mirzənin oğludur.
  • 1490-cı ildə Sultan Baysunqur tərəfindən həbsə atılmışdır.
  • 1492-ci ildə Eybə Sultanın dəstəyi ilə həbsdən çıxaraq Baysunquru taxtdan salmışdır.
  • 1497-ci ildə əmisi oğlu Gödək Əhməd və onun tərəfinə keçən Eybə Sultan başda olmaqla sərkərdələrinin bir qismini tərəfindən məğlub edildi və Gürcüstana qaçdı. Orada öldürüldü.
  Bəy
padşah
sultan 		Gödək Əhməd
احمد گوده بن اغورلو محمد بن اوزون حسن‎
Əbül-Nəsr
ابو النصر‎ 		1497
Ağqoyunluların parçalanması
  Bəy
padşah
sultan 		Əlvənd mirzə
الوند بن یوسف بن اوزون حسن‎
Əbül-Müzəffər
ابو المظفر‎ 		1498–1501
  • Uzun Həsənin nəvəsi və oğludur.
  • 1498-ci ildə Eybə Sultan başda və bir neçə sərkədənin də dəstəyi ilə Təbrizdə sultan elan edildi.
  • Hakimiyyət iddiaçısı olan qardaşı Məhəmməd mirzə ilə mübarizədə Eybə Sultan öldürülməsindən sonra Diyarbəkirə çəkilsə də, Mosullu tayfasının dəstəyi ilə yenidən hakimiyyəti ələ keçirdi.
  • Ancaq digər rəqibi Murad mirzə (sonradan Sultan Murad) mübarizədə hər iki tərəfin üstünlük əldə edə bilməməsindən sonra Əbhər sülh müqaviləsi imzalandı və Ağqoyunlu imperiyası iki şahzadə arasında bölüşdürüldü.
  • 1501-ci ildə Şərur döyüşündə Şeyx İsmayıla (sonradan I Şah İsmayıl) məğlub oldu və Ərzincana qaçdı.
  • Azərbaycandakı hakimiyyətini itirdikdən sonra Diyarbəkirdəki Qasım bəy ilə mübarizə apardı və onu məğlub etdi. Sonrakı hakimiyyətini Diyarbəkir və ətraf ərazilərdə sürdürdü.
  • 1505-ci ildə Mardində vəfat etdi.
  Bəy
padşah
sultan 		Məhəmməd mirzə
محمد بن یوسف بن اوزون حسن‎
Əbül-Mükərrəm
ابو المکرم‎ 		1497–1499
  • Uzun Həsənin nəvəsi və Yusif bəy Bayandurun oğludur.
  • Eybə Sultanın qardaşları Nurəli və Əşrəf tərəfindən dəstəklənərək 1498-ci ildə Fars vilayətində sultan elan edildi.
  • 1499-cu ildə Eybə Sultanın başçılığı etdiyi Əlvənd mirzənin ordusunu məğlub etdi və döyüşdə Eybə Sultan öldürüldü. Beləliklə, Təbrizə daxil olmağı bacardı.
  • Lakin sonradan Əlvənd mirzə yeni qüvvə toplayaraq onu məğlub etdi və Məhəmməd mirzə yenidən Fars vilayətinə çəkildi.
  • 1500-cü ildə Sultan Murad və tərəfdarları tərəfindən məğlub edildi və öldürüldü.
  Bəy
padşah
sultan 		Sultan Murad
سلطان مراد بن یعقوب بن اوزون حسن‎
Əbül-Müzəffər
ابو المظفر‎ 		1500–1508

Diyarbəkir hökmdarları

Titul Ad Hakimiyyət illəri Qeydlər
Bəy
sultan
padşah 		Sultan Qasım 1496–1501
  • Uzun Həsənin qardaşı Cahangir mirzənin oğlu.
  • 1496-cı ildə Diyarbəkir və ətraf ərazilərə hakim təyin olunmuş və müstəqil hakimiyyət sürmüşdür. Qasım bəy öz adına pul kəsdirmiş və Mardini paytaxt etmişdir.
  • 1501-ci ildə Şərur döyüşündə məğlub olan Əlvənd mirzə Sultan Qasımdan torpaq tələb etmişdir. Bunu qəbul etməyən Sultan Qasım Əlvənd mirzə tərəfindən Mardin yaxınlığında məğlub edilmiş və öldürülmüşdür. Əlindəki torpaqlarda isə Əlvənd mirzə hökm sürməyə başlamışdır.
Bəy
sultan
padşah 		Zeynalabidin bəy
زین العابدین بن احمد بن اغورلو محمد‎ 		1505–1508
  • Gödək Əhmədin oğlu.
  • 1505-ci ildə Əlvənd mirzənin ölümündən sonra Diyarbəkir ətrafında hakimiyyətə gəlmişdir.
  • Zeynalabidin bəy hakimiyyətini möhkəmləndirmək üçün bəzi tədbirlər görməyə başladı. Uzun müddət Diyarbəkir hakimi olan Əmir bəy Mosullunu həbs etdirdi və ətraf ərazilərə yürüşlərə başladı. Lakin Əmir bəy həbsdən çıxdı və Zeynalabidin bəyi məğlub edərək əsir aldı.
  • Əmir bəy Mosullu isə I Şah İsmayıla tabeliyini bildirdi. 1508-ci ildə Diyarbəkir ətrafı bölgələr tamamilə Səfəvilərin hakimiyyətinə keçdi.

İstinadlar

  1. ↑ Muʾayyid S̲ābitī, ʻAlī. Asnad va Namahha-yi Tarikhi (Historical documents and letters from early Islamic period towards the end of Shah Ismaʻil Safavi's reign.). Iranian culture & literature. Kitābkhānah-ʾi Ṭahūrī. 1967., pp. 193, 274, 315, 330, 332, 422 and 430. See also: Abdul Hussein Navai, Asnaad o Mokatebaat Tarikhi Iran (Historical sources and letters of Iran), Tehran, Bongaah Tarjomeh and Nashr-e-Ketab, 2536, pages 578,657, 701–702 and 707
  2. ↑ H. R. Roemer, "The Safavid Period", in ''Cambridge History of Iran'', Vol. VI, Cambridge University Press 1986, p. 339.
  3. Nuriyeva İradə Tofiq qızı. (PDF). Bakı: Mütərcim. 2015. səh. səh.115. 2020-05-01 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2019-02-05.
  4. Qasımov Xeyirbəy Sabir oğlu. (PDF). Bakı. 2008. səh. səh.228. 2021-08-30 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2019-02-06.
  5. H. J. Kissling, Bertold Spuler, N. Barbour, J. S. Trimingham, H. Braun, H. Hartel. . 1969. səh. p.78. 2023-07-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-06.
  6. 1905.az. (az.). Gündüz Nəsibov. 11.01.2019. 2019-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-06.
  7. ↑ 1905.az. (az.). 27.07.2016. 2019-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-06.
  8. ↑ Nuriyeva İradə Tofiq qızı. (PDF). Bakı: Mütərcim. 2015. səh. səh.111. 2020-05-01 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2019-02-05.
  9. anl.az. (az.). Süleyman Məmmədov. 2013, 23 yanvar. 2019-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-06.
  10. Nəcəfli T.H. . Bakı: Çaşıoğlu. 2000. səh. səh.31-33. 2021-10-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-06.
  11. Zekiye Tunç. (PDF). Elazığ: Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi. 23-25 Mayıs 2013. səh. səh.578. 2020-10-10 tarixində (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-02-03.
  12. John E. Woods, 2021-10-25 at the Wayback Machine, Aşiret, Konfederasyon, İmparatorluk, çev. Sibel Özbudun, Milliyet yay., İstanbul, 1993. s.79.
  13. forum.azeri.net. (az.). 02-05-2013. 2019-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-06.
  14. ↑ İlhan Erdem. (PDF). səh. səh.100. 2018-06-01 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2019-02-03.
  15. Toksoy, A., "Akkoyunlular ve Erzincan (Uzun Hasan Devrine Kadar)", Türklük Bilimi Araştırmaları, Sayı:35, Yıl:2014.
  16. tarihiolaylar.com. (türk). 2019-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-06.
  17. enfal.de. (türk). 2019-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-06.
  18. Nəcəfli T. H. Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətlərinin tarixi müasir türk tarixşünaslığında. Bakı: Çaşıoğlu, 2000, səh 40.
  19. tarihtarih.com. (türk). İlhan Erdem, Mustafa Uyar. 2019-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-06.
  20. Ahmet Toksoy. . Bahar. 2014. səh. səh.258. 2019-02-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-02-03.
  21. Alexander Mikaberidze. . ABC-CLIO. 2011. səh. 907. ISBN 9781598843361. 2020-10-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-02-13.
  22. Peter Jackson, Lawrence Lockhart. . Cambridge University Press. 1986. səh. 173. ISBN 9780521200943. 2020-10-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-02-13.
  23. Peter Jackson, Lawrence Lockhart (1986). The Cambridge History of Iran, Volume 6. Cambridge University Press, 173. ISBN 9780521200943.
  24. Həsən bəy Rumlu. (PDF). Kastamonu: Uzanlar. 2017. səh. səh.258. 2023-06-29 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2019-02-04.
  25. Həsən bəy Rumlu. (PDF). Kastamonu: Uzanlar. 2017. səh. səh.263-264. 2023-06-29 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2019-02-04.
  26. . . Manas Publications. 2002. 1716. ISBN 9788175362284. 2014-02-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-02-04.
  27. Həsən bəy Rumlu. (PDF). Kastamonu: Uzanlar. 2017. səh. səh.309. 2023-06-29 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2019-02-04.
  28. Faruk Söylemez. (PDF). Kahramanmaraş: Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergi Sayı:17. 2004. səh. səh.75. 2019-02-14 tarixində (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-02-04.
  29. avrasyad.com. (türk). Ayşe Atıcı Arayancan. 2018. 2019-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-06.
  30. Şahin Fərzəliyev. . Bakı: Elm. 1938. səh. səh.33. 2020-02-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-05.
  31. Həsən bəy Rumlu. (PDF). Kastamonu: Uzanlar. 2017. səh. səh.349. 2023-06-29 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2019-02-04.
  32. ↑ Şahin Fərzəliyev. . Bakı: Elm. 1938. səh. səh.33-34. 2020-02-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-05.
  33. Minorsky V. La Perse au XV-e siècle entre La Turque et Venise, Paris, 1933, səh. 60–61
  34. e-tarih.org. (türk). 06 Kasım 2007 20:52. 2019-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-06.
  35. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 1-ci cild: A – Argelander (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2009. səh. 343. ISBN 978-9952-441-02-4.
  36. Kâzım Paydaş. (PDF). Güz, sayı 39. 2006. səh. səh.204. 2021-08-30 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2019-02-05.
  37. Həsən bəy Rumlu. (PDF). Kastamonu: Uzanlar. 2017. səh. səh.391. 2023-06-29 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2019-02-04.
  38. marasanahaber.com. (türk). 26 Eylül 2018. 2019-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-06.
  39. elbistankaynarca.com. (türk). Adnan Güllü. 24.01.2013. 2019-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-06.

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

Vikianbarda Ağqoyunlu hökmdarlarının siyahısı ilə əlaqəli mediafayllar var.
  • islamilimleri.com. (türk). İstifadə tarixi: 2019-02-06.
  • diyadinnet.com. (türk). 19 avqust 2008. İstifadə tarixi: 2019-02-06.
Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023