Kur­qan ör­tük­lә­ri yay­ğın dai­rә­vi plan­lı olub dia­met­ri 10 m-dәn 20-25 m-ә qә­dәr, һündür­lü­yü 1,2-­2,5 m ara­sın­da­dır. Ör­tük iri öl­çü­lü çay daş­la­rın­dan vә qum qa­tı­şı­ğın­dan iba­rәt­dir.

Xa­ri­ci әla­mәt­lә­rin ox­şar­lı­ğı­na bax­ma­ya­raq kur­qa­nal­tı qә­bir­lә­rin qu­ru­lu­şu, dәfn mә­ra­si­mi vә bu­ra­da ta­pıl­mış mad­di-mә­dә­niy­yәt nü­mu­nә­lә­ri ara­sın­da fәrq­li xü­su­siy­yәt­lәr çox­dur. Hәr һalda dәfn mә­ra­si­mi­nә gö­rә kur­qan­la­rı iki ti­pә böl­mәk olar: a) ölü­nün ol­du­ğu ki­mi bas­dı­rıl­ma­sı (in­qu­ma­si­ya); b) ölü­yan­dır­ma adә­ti ilә dәfn (kre­ma­si­ya). Bi­rin­ci ti­pә 3 kur­qan (N1, 2, 3) aiddir. 1 say­lı kur­qa­nın ör­tük һissә­sin­dә üzü şәr­qә otur­dul­muş vә­ziy­yәt­dә dәfn olun­muş dörd in­san dәfn olun­muş­dur. Bu­ra­da һeç bir ma­te­ria­la tә­sa­düf edil­mә­miş­dir.

İkin­ci kur­qan­da, ör­tük al­tın­da aş­kar edil­miş dörd­künc qә­bir­dә ölü ar­xa­sı üs­tә, ba­şı cә­nub-qәrb is­ti­qa­mә­tin­dә dәfn olun­muş­dur. Qә­bir ava­dan­lı­ğı daş top­puz­dan, tunc yar­paq­va­ri ti­yә­li xәn­cәr­dәn, dә­vә­gö­zü vә çax­maq­da­şın­dan olan bı­çaq­va­ri lö­vһә­lәr, әr­sin, qa­şov vә ki­çik is­teһ­sal tul­lan­tı­la­rın­dan, һabe­lә sax­sı qab­lar­dan iba­rәt­dir. Ke­ra­mi­ka nü­mu­nә­lә­rin­dәn qa­ra rәng­li, çәһ­ra­yı as­tar­lı, sә­tһ­in­dә­ki me­dal­yon na­xı­şın әt­ra­fı qa­ba­rıq xәt­lәr­lә әһa­tә olun­muş, tәk qulp qab xü­su­si­lә diq­qә­ti cәlb edir. Qa­lan nü­mu­nә­lәr fraq­ment­lәr­dәn iba­rәt­dir vә tәs­vir olu­nan bü­töv sax­sı qab­la bir tip­li olub Kür-Araz mә­dә­niy­yә­ti­nin son döv­rü üçün xa­rak­te­rik әla­mәt­lә­rә ma­lik­dir. La­kin na­xış­lan­ma bir qә­dәr baş­qa olub qı­sa, müx­tә­lif is­ti­qa­mәt­li qa­ba­rıq xәt­lәr vә on­la­rın ara­sı­na çә­kil­miş "mir­va­ri na­xış­lar"dan iba­rәt­dir.

Ma­te­ri­al­lar içә­ri­sin­dә qı­zıl tә­bә­qә­dәn һazır­lan­mış si­lind­rik әş­ya ma­raq do­ğu­rur. Onun sә­tһi rel­yef­li-nöq­tә­li bә­zәk­lә ör­tül­müş­dür.

Üçün­cü kur­qan­da­kı qә­bir­dә ar­xa­sı üs­tә uza­dıl­mış qo­şa (2) in­san dәfn olun­muş­dur. Qә­bir ava­dan­lı­ğı 2 say­lı kur­qan­la mü­qa­yi­sә­dә çox az­dır. Ma­te­ri­al­lar tunc xәn­cәr, tunc mәf­ti­lin bu­rul­ma­sı ilә һazır­lan­mış, üzә­ri qı­zıl tә­bә­qә­li mun­cuq­dan, dә­vә­gö­zü qәl­pә­lә­rin­dәn vә boz rәng­li ke­ra­mi­ka nü­mu­nә­lә­rin­dәn iba­rәt ol­muş­dur. Ke­ra­mi­ka 2 say­lı kur­qan ma­te­ri­al­la­rı ilә ox­şar­dır. Sә­tһi müx­tә­lif is­ti­qa­mәt­li rel­yef xәt­lәr, һabe­lә dai­rә­vi vә ki­çik qa­ba­rıq nöq­tә­lәr­lә na­xış­lan­mış­dır.

İkin­ci tip abi­dә­lә­rә 4 vә 5 say­lı kur­qan­lar da­xil­dir. On­lar xa­ri­ci gö­rü­nü­şü ilә bi­rin­ci tip kur­qan­lar­dan fәrq­lәn­mir. La­kin bi­rin­ci tip­dәn fәrq­li ola­raq bu­ra­da ölü­yan­dır­ma adә­ti­nin qa­lı­ğı mü­әy­yәn edil­miş­dir. Mә­sә­lәn, 4 say­lı kur­qan­da kü­lә qa­rış­mış yan­mış in­san sü­mük­lә­ri qa­lıq­la­rı ilә ya­na­şı, һeyvan (at, bi­zon, qun­duz) sü­mük­lә­ri­nә dә tә­sa­düf olun­muş­dur. Ar­xeo­lo­ji ma­te­ri­al­lar daş (tuf­fit) top­puz vә na­zik di­var­lı, qır­mı­zı vә boz rәng­li qab fraq­ment­lә­rin­dәn iba­rәt­dir.

Be­şin­ci kur­qan­da çay daş­la­rı vә kül tә­bә­qә­si­nә qa­rış­mış sax­sı qab fraq­ment­lә­ri ta­pıl­mış­dır. Hәr iki kur­qa­nın ke­ra­mi­ka­sı әv­vәl­ki kur­qan ma­te­ri­al­la­rı ilә bir tip­li­dir.

Tәd­qi­qat­çı­lar gös­tә­ri­lәn kur­qan qrup­la­rı­nın özü­nә mәx­sus­lu­ğu­nu qә­bul et­mәk­lә ya­na­şı, on­la­rın Kür-Araz mә­dә­niy­yә­ti­nә mәn­sub­lu­ğu­nu in­kar et­mә­miş vә bu mә­dә­niy­yә­tin fi­nal mә­rһә­lә­si üçün xa­rak­te­rik ol­ma­sı­nı qeyd et­miş­lәr. La­kin son dә­qiq­lәş­dir­mә­lәr on­la­rın әs­lin­dә or­ta tunc döv­rü­nә ke­çid pil­lә­sin­dә dayn­ma­sı fik­ri­nin da­һa re­al ol­ma­sı­nı gös­tә­rir.

• Borsunlu kurqanları