Borsunlu kurqanları — Tərtər rayonu, Borsunlu kəndi ətrafında, İncəçayın orta axarlarına yaxın yerləşmiş arxeoloji abidə. Bu kurqanlar eramızdan əvvəl III minilliyə aid edilərək, İlk Tunc dövrü mədəniyyətinin mühüm nümunəsi hesab olunur.
| Borsunlu kurqanları | |
|---|---|
 Borsunlu kurqanından aşkar edilmiş gil qab, Gəncə Dövlət Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi | |
| Ölkə |
 Azərbaycan |
| Şəhər | Tərtər |
| Yerləşir | Borsunlu |
| Kateqoriya | Arxeoloji abidə |
| Əhəmiyyəti | Dünya əhəmiyyətli[1] |
Borsunlu nekropolundakı kurqanlarının bir qrupu H.F.Cəfərov tərəfindən tədqiq edilmişdir. H.F.Cəfərov ayrı-ayrı qruplar halında cəmləşən kurqanları beş tipə bölünmüşdür. Kurqanların bəzisi kromlexlərlə əhatələnmişdir. Alim müəyyən etmişdir ki, kurqanların altında yerləşən qəbir kameraları dördkünc formaya malik olub gəc məhlulu ilə bərkidilən daş lövhələrdən inşa olunub. Bəzi qəbir kameralarının giriş yolu vardır. Borsunlu kurqanları üçün inqumasiya, kremasiya, həmçinin kollektiv dəfnlər xarakterikdir.[2] Borsunlu kurqanları 1981-ci ildə aparılmış arxeoloji qazıntılar zamanı aşkarlanmışdır. Ərazidə tapılan kurqanların sahəsi və memarlıq xüsusiyyətləri onların dövrün ictimai-siyasi və dini təsəvvürləri haqqında mühüm məlumatlar əldə etməyə imkan vermişdir. Borsunlu nekropolunda tədqiq olunan 1 №-li kurqanın qəbir kamerası dairəvi, 30 №-li kurqanın qəbir kamerası isə dördkünc formalıdır. Qəbirlərdən insan skeletinə aid qalıqlar, qara cilalı gil qablar və digər maddi-mədəniyyət qalıqları aşkar olunmuşdur.[3] Arxeoloji materiallar göstərir ki, Borsunlu ərazisində yaşamış insanlar əsasən üzümçülük və maldarlıqla məşğul olmuşdur. Bu, İlk Tunc dövrü Azərbaycanında iqtisadi fəaliyyətin inkişafını və əhalinin yaşayış səviyyəsini əks etdirir. Borsunlu kurqanları dünya arxeoloji irsində nadir tapıntılardan biri hesab olunur. Tabutun qızıl mismarlarla bəzədilməsi bu bölgənin mədəniyyət tarixində mühüm yer tutduğunu göstərir. Borsunlu kurqanları Azərbaycan Respublikasının dünya əhəmiyyətli arxeoloji abidələri siyahısına daxil edilmişdir və dövlət tərəfindən qorunur.[4]
Kurqanlardan biri 15 kvadratmetrlik sahədə gil daşlardan kvadrat şəklində hörülmüş və üç mərtəbədən ibarət bir qəbirdir. Qəbrin müxtəlif mərtəbələrində aşkar olunan insan skeletlərinin sayı aşağıdakı kimidir:
- Üst təbəqədə: 1 skelet,
- İkinci mərtəbədə: 8 skelet,
- Üçüncü mərtəbədə: 10 skelet.
Ərazidə, həmçinin "Çar kurqan" adlandırılan tayfa başçısının basdırıldığı ehtimal edilən böyük bir qəbir də aşkar edilmişdir. Bu qəbrin ölçüləri 32 metr uzunluq, 8 metr en və 4 metr dərinliyə malikdir.[5]
"Çar kurqan" adlandırılan qəbrin xüsusiyyətləri dövrün yüksək sənətkarlığını və dəfn adətlərini əks etdirir. Qızıl və tuncla mismarlanmış, üzəri arqan ağacları ilə örtülmüş tabutlar, döyüş silahları, saxsı qablar, bəzək əşyaları kimi tapıntılar,
Qul və kənizlərin skeletləri, həmçinin atların basdırıldığı qəbrin digər hissələri kimi sahələr aşkar edilmişdir.
- ↑ "Borsunlu kurqanları". agdjabedy.mct.az. 2023-09-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 yan 2025.
- ↑ Baxşəliyev, Vəli. Azərbaycan arxeologiyası, I cild. Bakı: Azərbaycan Мilli Elmlər Akademiyasının Naxçıvan Bölməsi, Naxçıvan Dövlət Universiteti. 2006. 83.
- ↑ Baxşəliyev, Vəli. Azərbaycan arxeologiyası, I cild. Bakı: Azərbaycan Мilli Elmlər Akademiyasının Naxçıvan Bölməsi, Naxçıvan Dövlət Universiteti. 2006. 148.
- ↑ "Borsunlu tarixinə işıq salacaq qədim məzarlıq". azertag.az. 2024-06-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 yan 2025.
- ↑ "Azərbaycan abidələrinə qarşı ERMƏNİ VANDALİZMİ". armenianvandalism.preslib.az. İstifadə tarixi: 11 yan 2025.