[[XIX əsr]] rus mənbələrinə əsaslansaq İlisu sultanlığının meydana gəlməsi haqqında müxtəlif fikirlər mövcuddur. Bu fikirlər həm də bir- birini təkzib edir. Siyasi vəziyyətindən asılı olaraq İlisu sultanları öz müstəqilliklərini saxlamaq üçün müxtəlif dövrlərdə regionda siyasi nüfuzu böyük olan dövlətə sığınmalı olmuşlar. Bu dövlətlər [[Rusiya imperiyası|Rusiya]], İran və Türkiyə idi. Rusiyanın regiona maraqlarının artdığı bir dövrdə İlisu sultanları İran və Türkiyəyə meyl etmişlər. Onların hakimiyyətlərini təsdiqliyən sənədlər - [[İran]] şahlarının və [[Osmanlı imperiyası|Türkiyə]] sultanlarının fərmanları qalmışdır.<ref>{{Cite book |title=АКАК |year=1868 |edition=II |location=Тифлис |pages=1085-1093 |language=ru}}</ref>

 

 

[[Fayl:Map of the former Sultanate of Elisu.jpg|205x205px|thumb|left|İlisu sultanlığının xəritəsi]]

Səfəvi hökmdarı [[I Abbas Səfəvi|Şah I Abbas]]ın [[Gürcüstan]]a hücumu ərəfəsində [[Qax]]ın gürcü canişini eristav Quram Vaxvaxışvili şahın hüzuruna gələrək islamı qəbul etmiş və Kaxetiyaya qarşı hərbi əməliyyatlarda İran ordusunun tərkibində öz dəstəsi ilə fəal ıştirak etmışdır. Dağıstan, Azərbaycan və digər bir qism rus tədqiqatçıları sultanlığın yaradıcıları kimi Dağıstan xalqlarından olan [[saxurlar]]ın<ref>'''Əhməd İsayev.''' ''İlisu Sultanı Daniyal bəy. Bakı: 2005''</ref><ref>'''Elvira Lətifova.''''' Şimal-Qərbi Azərbaycan: İlisu sultanlığı (rus dilində). Bakı: 1999''</ref> və hətta [[avarlar]]ın<ref>'''Sevda Süleymanova.''' ''Car salnaməsi. Bakı: 1990.''</ref><ref>'''Timur Aytberov.''''' Zaqafqaziya avarları. Mahaçqala: 1990 (rus dilində)''</ref> xüsusi rolunu qeyd etmışlər. Bölgənin epiqrafik abidələrini tədqiq etmiş alim [[Məşədixanım Nemətova]] isə İlisu hakimlərinin sələflərinin türkləşmiş ərəblər olduğu fikrini irəli sürmüşdür.