Uyğur soyqırımı — Çin hökuməti tərəfindən Çin Xalq Respublikasının Sintszyan-Uyğur Muxtar Rayonu (SUMR, həmçinin Sincan) daxilində və ətrafında yaşayan etnik uyğurlara, o cümlədən digər etnik və dini azlıqlara qarşı törədilən insan hüquqları pozuntuları. Çin hökuməti 2014-cü ildən bəriÇin Kommunist Partiyasının baş katibi Si Tsinpin rəhbərliyi dövründə əksəriyyəti uyğur olan bir milyondan çox müsəlmanın heç bir qanuni proses olmadan həbs düşərgələrində saxlanılmasına gətirib çıxaran siyasət yürütmüşdür. Bu, İkinci Dünya müharibəsindən bəri etnik və dini azlıqların ən böyük miqyaslı həbsdə saxlama halına çevrilmişdir. Bu dövrdə minlərlə məscid dağıdılmış və ya zərər görmüş, yüz minlərlə uşaq zorla valideynlərindən ayrılmış və internat məktəblərinə göndərilmişdir.

Uyğur soyqırımı
Sincandakı bir həbs düşərgəsində nitqlərə qulaq asan uyğur məhkumlar. 2017-ci ilin apreli.[1]
Sincandakı bir həbs düşərgəsində nitqlərə qulaq asan uyğur məhkumlar. 2017-ci ilin apreli.
Ümumi məlumatlar
Yeri Sintszyan-Uyğur Muxtar Rayonu, Çin
Hücumun hədəfi Uyğurlar, qazaxlar, qırğızlar və digər müsəlman türklər
Tarix
  • 2014 – hal-hazırda
Hücum metodu Məcburi abort, məcburi sterilizasiya, məcburi doğum nəzarəti, təcavüz, məcburi əmək, işgəncə, döyülmə, həbs düşərgələrində saxlama, beyinyuma
Ölü sayı Naməlum
təqribən 2 milyon məhkum
Törədən(lər) Çin Xalq Respublikası
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bu hərəkətlər Sincanda yaşayan xalqların zorakı yolla assimilyasiyası, eyni zamanda etnosid və ya mədəni soyqırım kimi izah edilmişdir. Bəzi hökumətlər, aktivistlər, müstəqil QHT-lər, insan hüquqları ekspertləri, alimlər və mühacirətdə olan Şərqi Türkistan höküməti bunu Soyqırım cinayətinin qarşısının alınması və cəzalandırılması haqqında Konvensiyada qanuni tərifə cavab verdiyindən soyqırım olaraq qəbul etmişdir.

Çin hökumətinin siyasətinə uyğurların dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən həbs düşərgələrində saxlanılması,məcburi əmək, uyğur dini tətbiqlərinin təzyiq altında saxlanılması, siyasi təlqin, kəskin qəddarlıq, zorla sterilizasiya, məcburi kontrasepsiya və məcburi abort daxildir. Çin dövlət statistikalarında 2015-ci ildən 2018-ci ilə qədər ən çox uyğur əhaliyə malik olan Xotan və bölgələrində doğum nisbətlərində 60%-dən çox azalma müşahidə edilmişdir. Eyni dövrdə bütün ölkənin doğum nisbəti 9,69% azalmış, 1000 nəfərə 12,07 nəfərdən 10,9 nəfərə düşmüşdür. Çinli rəsmilər Sincanda 2018-ci ildə doğum nisbətlərinin təxminən üçdə biri qədər azaldığını qəbul etmiş, lakin məcburi sterilizasiya və soyqırımı xəbərlərini təkzib etmişdir. Sincanda doğum nisbətləri 2019-cu ildə 24% daha da azalmışdır, ölkə daxilində isə 4.2% azalma müşahidə olunmuşdu.

Beynəlxalq reaksiyalar birmənalı olmamışdır. Birləşmiş Millətlər Təşkilatına (BM) üzv olan bəzi dövlətlər Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnsan Hüquqları Şurasına Çinin Sincandakı siyasətini pisləyən açıqlamalar vermiş, digərləri isə Çinin siyasətini dəstəkləyən əks fikirləri dəstəkləmişdir. 2020-ci ilin dekabr ayında Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi Çin üzərində yurisdiksiyası olmaması səbəbi ilə iddia edilən cinayətlərin əksəriyyəti üçün Çinə qarşı istintaq tədbirləri görməyi rədd etmişdir.ABŞ Dövlət Departamentinin Hüquq Məsləhətçisi Ofisinin soyqırımı sübut etmək üçün kifayət qədər dəlil olmadığı qənaətinə gəlməsinə baxmayaraq, 19 yanvar 2021-ci il tarixində qətiyyətli olduğunu elan edərək Çinin insan haqlarının pozduğunu elan edən ilk ölkə olmuşdur.Kanadanın İcmalar palatası,Niderland Parlamenti,Böyük Britaniyanın İcmalar palatasıLitva Seymi də daxil olmaqla bir çox ölkədəki qanunverici orqanlar Çinin hərəkətlərini soyqırım kimi tanıyan qeyri-məcburi vəsatətlər qəbul etmişdir. Digər ölkələrdəki parlamentlər, məsələn, Yeni Zelandiya,BelçikaÇex Respublikası, Çin hökumətinin uyğurlara münasibətini "ağır insan haqları pozuntusu" ya da insanlığa qarşı cinayət kimi təsvir edərək qınamışdır.

İstinadlar

  1. . Baidu Baijiahao. 20 August 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 14 April 2017.
  2. Davidson, Helen. . The Guardian. 18 September 2020. 6 March 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 8 July 2021.
  3. . Al Jazeera. 10 August 2018. 28 October 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 8 July 2021.
  4. Welch, Dylan; Hui, Echo; Hutcheon, Stephen. . . 24 November 2019. 2021-04-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-08.
  5. Stroup, David R. . The Washington Post. 19 November 2019. 20 November 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 24 November 2019.
  6. . Human Rights Watch. 10 July 2019. 17 December 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 18 December 2020.
  7. Finley, Joanne. "Why Scholars and Activists Increasingly Fear a Uyghur Genocide in Xinjiang". . 2020: 1–23. doi:.
  8. Kirby, Jen. . . 25 September 2020. 6 December 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 July 2021. It is the largest mass internment of an ethnic-religious minority group since World War II.
  9. Khatchadourian, Raffi. . The New Yorker. 5 April 2021. 10 April 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 16 April 2021.
  10. Feng, Emily. . The Financial Times. 9 July 2018. 10 July 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 8 July 2021.
  11. . . The Journal of Political Risk. 7 (7). July 2019. 2021-05-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-08.
  12. . The Independent. 5 July 2019. 22 April 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 27 April 2020.
  13. Finnegan, Ciara. "The Uyghur Minority in China: A Case Study of Cultural Genocide, Minority Rights and the Insufficiency of the International Legal Framework in Preventing State-Imposed Extinction". Laws. 9. 2020: 1. doi:.
  14. Fallon, J. E. . Fourth World Journal. 18 (1). 2019: 76–88. doi:.
  15. . BBC News. 8 February 2021. 8 February 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 8 February 2021.
  16. . . 27 October 2020. 26 December 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 18 December 2020.
  17. Alecci, Scilla. . . 14 October 2020. 5 December 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 18 December 2020.
  18. Waller, James; Albornoz, Mariana Salazar. . Georgetown Journal of International Affairs (ingilis). 22 (1). 2021: 100–111. doi:. ISSN . 2022-04-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-08.
  19. Danilova, Maria. . Associated Press. 27 November 2018. 13 December 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 2 December 2019.
  20. Stewart, Phil. . Reuters. 4 May 2019. 2019-12-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2 December 2019.
  21. Turdush, Rukiye; Fiskesjö, Magnus. "Dossier: Uyghur Women in China's Genocide". Genocide Studies and Prevention: An International Journal. 15 (1). 28 May 2021: 22–43. doi:.
  22. Sudworth, John. . BBC News. December 2020. 2021-03-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-08.
  23. Congressional Research Service. (PDF). Congressional Research Service. 18 June 2019. 18 December 2020 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2 December 2019.
  24. Blackwell, Tom. . . 25 September 2019. 26 September 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 2 December 2019.
  25. . Reuters. 9 September 2018. 9 November 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 18 December 2020.
  26. (PDF). Bar Human Rights Committee. 21 September 2020 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 18 December 2020.
  27. Falconer, Rebecca. . . 9 March 2021. 9 March 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 8 July 2021.
  28. . Associated Press. 28 June 2020. 16 December 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 18 December 2020.
  29. . Voice of America. 2021-05-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-08.
  30. Samuel, Sigal. . . 10 March 2021. 10 March 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 8 July 2021.
  31. . Deutsche Welle. 1 July 2020. 8 January 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 14 March 2021.
  32. . BBC News. 29 June 2020. 29 June 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 7 July 2020.
  33. . . 3 April 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 2 January 2021.
  34. CNN, Ivan Watson, Rebecca Wright and Ben Westcott. . CNN. 21 September 2020. 27 September 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 26 September 2020.
  35. Basu, Zachary. . . 8 October 2020. 1 November 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 18 December 2020.
  36. Griffiths, James. . CNN. 3 December 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 19 December 2020.
  37. (PDF). The Office of the Prosecutor. . 14 December 2020. 10 April 2021 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 19 December 2020.
  38. Gordon, Michael R. . The Wall Street Journal. 19 January 2021. 19 January 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 19 January 2021.
  39. Lynch, Colum. . . 2022-09-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-02-20.
  40. Ryan Patrick Jones. . Canadian Broadcasting Corporation. 22 February 2021. 23 February 2021 tarixində . İstifadə tarixi: February 25, 2021. A substantial majority of MPs — including most Liberals who participated — voted in favour of a Conservative motion that says China's actions in its western Xinjiang region meet the definition of genocide set out in the 1948 United Nations Genocide Convention. ... The final tally was 266 in favour and zero opposed. Two MPs formally abstained.
  41. . Reuters. February 25, 2021. March 4, 2021 tarixində . İstifadə tarixi: February 25, 2021.
  42. Hefffer, Greg. . Sky News. 22 April 2021. 2021-04-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-04-22.
  43. Basu, Zachary. . . 20 May 2021. 20 May 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 8 July 2021.
  44. Manch, Thomas. . . 5 May 2021. 19 May 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 5 May 2021.
  45. . . . 15 June 2021. 8 March 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 8 July 2021.
  46. Gerlin, Roseanne. . . 15 June 2021. 17 January 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 8 July 2021.

Ədəbiyyat

  • Clarke, Michael. "China's "War on Terror" in Xinjiang: Human Security and the Causes of Violent Uighur Separatism". Terrorism and Political Violence. Informa UK Limited. 20 (2). 9 April 2008. doi:. ISSN .
  • Clarke, Michael E. (1st). London: Taylor & Francis. 2011. doi:. ISBN 978-1-1368-2706-8. 2020-06-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-08.
  • Dwyer, Arienne M. (PDF). Washington, D.C.: East-West Center Washington. 2005. :. ISBN 1-932728-29-5. ISSN . 2020-12-18 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2021-07-08.
  • , redaktor . Studies of Central Asia and the Caucasus. Armonk, N.Y.: M.E. Sharpe. 2004. ISBN 978-0-7656-1318-9.
  • Hayes, Anna; Clarke, Michael. Inside Xinjiang: Space, Place and Power in China's Muslim Far Northwest (1st). London: Routledge. 2015. doi:. ISBN 9781315770475.
Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023