Udaqava Yoan (宇田川 榕菴?, 9 mart 1798, Edo[d] – 22 iyun 1846 və ya 1846, Edo[d]) – Yaponiya alimi və həkimi. Qərb elmlərini öyrənmişdir. O, "Yaponiya botanikasının atası" hesab olunur.
Udaqava Yoan | |
---|---|
yap. 宇田川榕菴 | |
Doğum tarixi | 9 mart 1798 |
Doğum yeri | |
Vəfat tarixi | 22 iyun 1846 (48 yaşında) və ya 1846 |
Vəfat yeri | |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Həyatı və karyerası
Udaqava Yoan 1798-ci ildə Yaponiyanın doğulmuşdur. Atası həkim idi. O, kiçik yaşlardan etibarən təbiətşünaslığa maraq göstərməyə başlamışdır. Atasının etirazlarına baxmayaraq,Tokuqava şoqunluğunun tərcüməçisi Baba Sacurodan holland dili dərsləri almışdır. 1811-ci ildə Qərb tibbi üzrə həkim tərəfindən övladlığa götürülmüşdür. Babanın ölümündən sonra holland dili dərslərinə Yoşio Çuciro ilə davam etmişdir.
Udaqava 1817-ci ildə rəsmi həkimi postunu qəbul etmişdir. 1822-ci ildə həkim qızı olan Adaçi Seyo ilə evlənmişdir. 1826-cı ildə şoqunluğun astronomiya şöbəsinin tərcüməçisi olmuş və holland ensiklopediyalarından birinin tərcüməsində iştirak etmişdir. Holland dili ilə yanaşı alman, yunan, rus, ingilis və latın dillərində də oxumuşdur. O, ingilis dilini təkmilləşdirmək üçün 1822-ci ildə icazə alaraq Britaniyaya məxsus "Saracen" gəmisində üç gecə keçirmişdir.
Elmi töhfələri
Udaqava xarici dilləri, xüsusilə də, holland dilini öyrəndikdən sonra Qərb dünyasının əsərlərini yapon dilinə tərcümə etməyə başlamışdır. Babanın təsiri altında "Roşioci on ko" (azərb. "Rus hərfləri və səsləri haqqında traktat") əsərini yazmışdır. Holland dilində ustalaşdıqdan sonra 1816-cı ildə "Kohi ne setsu" (azərb. "Kofe haqqında məqalə"), 1819-cu ildə isə "Engerisu şarien ko" (azərb. "İngiltərədə Epsom duzu haqqında araşdırma") məqalələrini yazmışdır. Naqasakidə xolera epidemiyası başlayanda və heç kim bunun qarşısını almağın yolunu bilməyəndə o, 1822-ci ildə xoleraya qarşı mübarizədən bəhs edən "Korea morubusu setsu" məqaləsini yayımlamışdır.
Udaqava Niderlandla elmi mübadilələr apararaq Yaponiyanı Qərb dünyasının botanika elmi ilə tanış etmişdir. 1822-ci ildə yazdığı "Botanika kyo" (azərb. "Botanika sutrası") Yaponiyada Qərb botanikasına dair ilk əsərdir. O, və kimi botaniklərdən təsirlənərək bütün bitkiləri bitki-heyvan modeli ilə başa düşməyin mümkünlüyünü müdafiə etmişdir. Alman botanik Filip Frans fon Ziboldun rəhbərliyi altında 1834-cü ildə üç cildlik "Şokuqaku keyqen" (azərb. "Botanikanın prinsipləri") əsərini yayımlamışdır. Bu əsərdə sadə botanika terminlərini yapon dilinə tərcümə etmiş və bitki fiziologiyasından danışmışdır. Udaqava botanika rəssamı da olmuşdur. 1825-ci ildə yayımlanmış "Şokubutsu şasey zufu" (azərb. "Bitki rəsmlərinin albomu") əsərinə onun tərəfindən çəkilmiş 82 bitki rəsmi daxildir.
Udaqava farmakologiya, kimya, zoologiya, tarix, dilçilik, coğrafiya, texnologiya, musiqi və riyaziyyat sahələrinə də maraq göstərmişdir. 1828-ci ildə "Konçu tsuron" (azərb. "Entomologiya haqqında traktat") əsərini yayımlayaraq Yaponiyanı müasir entomologiya ilə tanış edən ilk şəxs olmuşdur. "Təcrübi kimyanın elementləri" əsərini holland dilindən tərcümə edərək "Seymi kayso" (1837) adı ilə yayımlamışdır. Bu kitab Yaponiyada sistematik kimyaya dair ilk kitabı olmuşdur. Yaponiyada hələ də istifadə olunan kimyəvi terminlərin çoxu bu kitabdan qaynaqlanır.
İstinadlar
- ↑
- ↑ (ingiliscə). Kew Gardens. 9 dekabr 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 9 dekabr 2022.
- ↑ Doke, Tatsumasa. (PDF). Japanese Studies in the History of Science (ingiliscə). 12. 1973: 99–120. 2021-10-17 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2022-12-10.
- ↑
Ədəbiyyat
- (ingiliscə). VIII cild (Temp–Z). Tokio: Kodansha. 1983. səh. 125. ISBN 0-87011-628-2. İstifadə tarixi: 9 dekabr 2022.
- (ingiliscə) (II). Tokio: Rengo Press. 1961. səh. 1775. İstifadə tarixi: 9 dekabr 2022.