Çin ənənəvi xalq dekorativ-tətbiqi sənət növlərindən biri olan Tszyançji YUNESCO tərəfindən dünya mədəni irsi sırasına daxil edilmişdir. Kağızda naxış açma sənətinin tarixi qədimdir, o, Şan və ya Çjou sülalələri dövründə meydana gəlmiş və nəsildən-nəslə ötürülərək bizim günlərə qədər gəlib çatmışdır. Bu sadə və təbii kağız əsərlərin əsas süjeti sadə xalqın əmək və həyatıdır.

Şansi əyalətinin Ansay qəzasında yaradılan kağız naxışlar bütün dünyada şöhrət qazanıb. Kağızda naxış açma – Çində ən məşhur xalq yaradıcılığı növlərindəndir. Arxeoloqların məlumatlarına görə, o, öz başlanğıcını VI əsrdə götürmüşdür, lakin bir çoxları hesab edir ki, əslində onun tarixi daha bir neçə yüz il əvvələ gedib çıxır. İlk vaxtlar kəsilmiş naxışlardan dini mərasimlər zamanı və interyerin bəzədilməsi üçün istifadə olunurdu.

Qədim zamanlarda çinlilər adətən kağızdan müxtəlif əşyaların təsvirini və insan fiqurlarını kəsib onu ölənlə bir yerdə tabuta qoyur, ya da dəfndə yandırırdılar. Oxşar adətə indiyə qədər də Çinin hüdudlarından kənarda bəzi yerlərdə rast gəlinir. Kağızdan kəsilmiş təsvirlər adətən simvolik mənaya malikdir, buna görə də onlar dini mərasimlərin bir hissəsinə çevrilmişdir. Bundan başqa, bu orijinal naxışlar allahlara və əcdadlara pərəstiş mərasimlərində qurbanlıq sovqatların bəzəyi kimi də aşkar olunmuşdur.

Hal-hazırda kağız naxışlardan hər şeydən öncə interyerin bəzədilməsi üçün istifadə edilir, divar, qapı, pəncərə, evin sütunları, güzgü, lampa və fənərlər onunla bəzədilir. Onlardan, həmçinin hədiyyələrin bəzədilməsi üçün istifadə olunur, bəzən isə özü hədiyyə rolunu oynayır. Əvvəllər xalq arasında bu cür kağızdan kəsilmiş naxışlar əl işi və lak məmulatları ornamentləri üçün nümunə idi.

Kağızdan naxış açma yalnız əl ilə görülür. Naxış açma iki növdə olur: birincisi – qayçının köməyi ilə naxış açma: eyni vaxtda bir neçə kağız vərəqindən istifadə olunur (adətən bir dəfəyə 8-dən çox olmayaraq), ustalar onları kağıza yapışdırır və iti bıçağın köməyi ilə naxışı ideal vəziyyətə gətirib çıxarır; ikinci üsul – bıçağın köməyi ilə naxış açmadır: əvvəlcə kağızı bir neçə yerə qatlayırlar, onu heyvan külü və yağından hazırlanmış yumşaq yapışqanın üstünə qoyur, sonra bıçağı şaquli vəziyyətdə tutaraq diqqətlə kağızda naxış açırlar, və onu tədarük görülmüş nümunəyə əsasən hazır şəklə salırlar. İkinci üsulun üstünlüyü ondadır ki, o, eyni zamanda bir neçə naxış kəsməyə imkan verir. Kəndlərdə naxış açma ilə adətən qız və qadınlar məşğul olurlar. Əvvəlllər bu bacarığa bütün qızlar malik olmalı idi, bundan başqa bu nişanlı seçimində mühüm kriteriyalardan biri idi. Lakin o zaman peşəkar ustalar əsasən kişilər idi, belə ki, əvvəllər yalnız kişilər bu sənətlə xüsusi emalatxanalarda məşğul olmaq imkanına malik idilər.

• Çin mədəniyyəti

1. Həbibzadə Еlcan. Salam, Çin. Bakı: Azərnəşr, 2007, s. 95-96