Türkman soyqırımıİŞİD tərəfindən İraqda yaşayan türkmanlara qarşı törədilən sistematik qətl, təcavüz, edam, qovulma və cinsi köləliyə cəlb olunma halları. Bu, İŞİD-in türkmanların yaşadıqları əraziləri ələ keçirməsi ilə başlamış, onların İraqdakı bütün torpaqlarını itirməsinə qədər davam etmişdir. 2017-ci ildə soyqırım kimi tanınıb, 2018-ci ildə isə İraq türkmən qız və qadınlarının cinsi köləliyi Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən tanınıb. Bəzi türkman milli azlıq və insan haqları təşkilatları repressiyanın türkofob xarakteri daşıdığını bildirmişdir.

Türkman soyqırımı
Əsas münaqişə:
Qaratəpədə İŞİD=ə qarşı şiə türkmanların müqaviməti. 2017-ci il.
Qaratəpədə İŞİD=ə qarşı şiə türkmanların müqaviməti. 2017-ci il.
Ümumi məlumatlar
Yeri İraq
Hücumun hədəfi türkmanlar
Tarix
  • avqust 2014 – 31 avqust 2017
Hücum metodu , , , , seksual köləlik
Ölü sayı Ən azı 3,500 ölü, 600,000-dən çox nəfər məcburi köçkün olmuş, təxminən 4,900 nəfər itkin düşüb
Törədən(lər) İŞİD

Zəmin

Türkmanlar İraqda üçüncü ən böyük etnik qrupdur. Onlar türk mənşəlidirlər və cənubdan ərəblər, şimaldan isə kürdlərlə əhatə olunmuş tarixi Türkməneli regionunda yaşayırlar. Onların əhalisi məzhəb baxımından sünnişiə arasında demək olar ki, bərabər bölünür və bu, repressiyada rol oynayan əsas amillərdəndir. Həm sünni türkmənlər, həm də şiə türkmənlər İŞİD-in hədəfinə çevrilib. Türkmanlar əvvəllər Altınkörpü qətliamı, Gavurbağı qətliamı, 1924-cü il Kərkük qətliamı1959-cü il Kərkük qətliamı kimi repressiv hadisələrin hədəfi olmuşdular.

İŞİD-in 2014-cü ilin iyununda Şimali İraqa hücumu zamanı əhalisinin mühüm bir qismi türkman olan Mosul, Təlafər, Tikrit şəhərləri, KərkükDiyalə mühafəzələrinin bir hissəsi kimi bir çox ərazini ələ keçirmişdir.

Soyqırım

İŞİD 2014-cü ilin iyununda Təlafərini ilk dəfə ələ keçirərkən 700-ə yaxın kişi, 470-i qadın və 130-u uşaq olmaqla 1300 İraq türkmanını qaçırmışdı. İTC qeyd edib ki, 1300 nəfərdən yalnız 42-si geri qayıdıb, qalanları isə bir daha görülməyib. Türkmənlərin evləri yandırıldı, türkmən fermerlərinin heyvanları oğurlandı, bir çoxları qaçmağa məcbur oldu. Ən azı 350 min türkmən 2014-cü ilin sentyabrında əsasən Təlafərdən didərgin düşüb. Onları acından ölmək təhlükəsi gözləyirdi. Sakinlərin və yerli fəalların sözlərinə görə, Təlafərdəki türkmənlərin təxminən 90 faizi hücumlardan sonra qaçıb. Türkmənləri Xilasetmə Fondunun sözçüsü Mehdi əl-Beyati 2017-ci ilin fevralında türkmən qaçqınlarının sayının 600 minə çatdığını iddia edib.

İslam Dövləti yaraqlılarının çoxu İraq türkmənlərini qırğın və təqib edən keçmişi olan Səddam Hüseyn dövründə İraq Ordusunun keçmiş əsgərləri olub.

İyunun 9-da Mosulda Təlafərdən olan 15 türkmən əsir İŞİD tərəfindən öldürülüb. Həmin qəsəbədə şiə məscidinin bombalanmasından sonra çoxlu sayda insan şəhəri tərk edib və 9 qaçqın həlak olub. Mosuldakı Yezidi və türkmən icmalarından olan 65 uşaq valideynlərinin öldürülməsinə şahid olduqdan sonra uşaq evində qalıb. Bu uşaqların bəziləri cinsi istismara məruz qalıb.

16 iyun 2014-cü ildə İŞİD Kərkük şəhəri yaxınlığında 4 fərqli yerdən (Çardağlı, Qaranaz, Beşir, Biravcili) ən azı 40 türkməni öldürüb. İŞİD növbəti dəfə türkmənləri etnik mənsubiyyətinə görə hədəfə almaqda ittiham edilib. Bir gün sonra Bəşirdə daha 52 türkmən öldürüldü və yerli əhalinin dediyinə görə, qətliam etnik səbəblərə görə həyata keçirilib. İyunun 18-də və 20-21 iyun tarixləri arasında eyni yer növbəti dəfə zərər çəkmiş, 5, sonra isə 17 mülki vətəndaş həlak olmuşdur. Beşirdən olan bir şahid şəhərdə daha 700 türkmənin qətlə yetirildiyini iddia etdi. 2014-cü ilin iyununda İŞİD Şəmsiyyə kəndindən 26 şiə türkməni qaçırmışdı. Həmin ay şiə türkmənləri İŞİD-in təhdidləri ilə Əl-Kibba və Şirixandan qaçıblar. Təlafər, Beşir, Biravcili və Qaranaz kəndlərində yaşayan bir çox türkmən də cihadçılardan daha çox məktub aldıqdan sonra qaçıb.

İyunun 18-də Əmirli və Tuzxurmatu qəzaları arasında İŞİD ilə İraq Ordusu arasında baş verən toqquşmalarda ən azı 20 türkmən həlak olub. Əmirlinin mühasirəsi zamanı ağır şəraitdən 50-si uşaq, 10-u yeni doğulmuş 150 nəfər həlak olub. 2014-cü ildə Əmirlinin yıxılmasından sonra qəsəbənin işığı, qidası və suyu kəsilib. Onlarla insan, o cümlədən hamilə qadınlar humanitar yardım çatdırılana qədər dünyasını dəyişib. Qaranaz, Çardağlı və Biravcilidə evlər, məktəblər, məscidlər yandırılıb.

İyunun 23-də İŞİD Quba, Şirixan və Təlafər bölgələrindən azı 75 türkməni qaçırıb. Qubanın şimalındakı vadidə cəmi 2 cəsəd tapılıb. Yəqin ki, edam olundunuz. İŞİD-in bölgəni tərk etmələrini tələb etməsindən sonra 950 türkmən ailəsi bölgəni tərk edib. Eyni kəndlərdə üç şiə ibadət yeri bombalanıb, hücumlarda 25 nəfər həlak olub. Avqustun 7-də Sincarda 100 türkmən edam edilib.

2014-cü ilin iyun-oktyabr ayları arasında Mosulda müxtəlif mənşəli, o cümlədən türkmənlərdən olan 30 min insan İŞİD tərəfindən həbs edilib.

Ümumilikdə təxminən 600 türkmən qadını İŞİD tərəfindən əsir götürülərək seks köləsi kimi istifadə edilib. Onlardan təxminən 400-500 nəfəri İŞİD-in Suriyadakı müvəqqəti həbsxanalarına göndərilib. 2018-ci ilin fevralında bir qrup qadın Kərkükdə BMT-nin İnsan Haqları Ofisi qarşısında etiraz aksiyası keçirib. Onlar əllərində pankartlar qaldıraraq İraq hökumətindən itkin düşmüş 450-yə yaxın türkmən qadınını xilas etmək üçün nəsə etməyi tələb ediblər, lakin etiraza məhəl qoyulmayıb. ITC rəhbəri Həsən Turan türkmən qadınlarının geri qayıtdıqları təqdirdə ailələri tərəfindən namus cinayətlərinin qurbanı olacaqlarından ehtiyat edirdi. "Bir çox qızlar geri qayıtmayacaq və gəlsələr, ailələrinin onları qəbul edəcəyinə ümid etməkdən başqa çarəm yoxdur. Onlar qurbanlardır" dedi. Daha sonra 2018-ci ildə BMT nəhayət türkmən qadınlarının cinsi köləliyini tanıdı. İŞİD-dən sağ çıxan Tikrit yaxınlığındakı Əl-Aləm qəsəbəsindən olan adı açıqlanmayan türkmən qadın BBC Türkcəyə deyib ki, İŞİD subay qızları evli qadınlardan ayırıb və ictimai yerlərdə subay qızları zorlamağa başlayıb. İŞİD qəsəbənin türkmən dili müəlliminə də təcavüz edib və nəticədə dünyasını dəyişib. Bəzi İraq türkmənləri və insan haqları təşkilatları İslam Dövlətinin İraq türkmənlərinə qarşı soyqırımını Türkofobiya əhval-ruhiyyəsi ilə izah ediblər.

Uşaqlar da tez-tez maarifləndirici səbəblərdən qaçırılmanın qurbanı olurlar. Martın 13-də yaşları 10-17 arasında olan 25 türkmən uşaq Baram uşaq evindən Neynəvənın Tel-Afar şəhərindəki uşaq təhsil düşərgələrinə qaçırılıb.

Mart ayında Kərkük yaxınlığındakı Beşirdə 16 türkmənin kütləvi məzarlığı tapılıb. Mart ayında da İŞİD Ninevanın Qaraquyan şəhərində ərləri milislər tərəfindən öldürülən 9 türkmən dul qadını edam edib. Onların edam edilməsinə səbəb İŞİD döyüşçüləri ilə evlənməkdən imtina etmələri olub. Biravcili kəndində İŞİD kənddə yaşayan 23 nəfəri öldürdükdən sonra iki türkməni qaçırıb. Quba və Şirixanda 60 türkmən kişi və oğlanı qaçırıldı. Həmin ay Erhan Camcı adlı türkmən gənci Kərkükdəki evindən qaçırıblar.

Bir il sonra, 2015-ci ilin avqustunda Mosulda İŞİD 700 iraq türkman nəfəri mürtədlikdə ittiham edərək açıq şəkildə edam etdi.

2015-ci ildə Səlahəddin mühafəzəsində İŞİD-in tək maşınını partlatması nəticəsində 40 türkmən həyatını itirmişdi. ITC bəyan edib ki, İŞİD-in İraq türkmənlərinə qarşı hücumları strateji etnik təmizləmə kampaniyası olub. Təlafərdən 125-i qadın olmaqla 540 mülki türkmən yenidən İŞİD-in əlində itkin düşüb, onlardan yalnız 22-si yenidən tapılıb.

2015-ci ilin yayında 3000 türkmən Amirli qəsəbəsini tərk edib. 2015-ci ilin sonlarında 1500 türkmən ailəsi (7500 nəfər) Kərbəlada sığınıb.

Martın 8-də Taza Xurmatu kimyəvi silahla hücuma məruz qalıb, 3 nəfər ölüb, 1500 nəfər yaralanıb. 25.000 insan şəhəri tərk etdi. Həmin il Beşir kəndi kimyəvi silahla hücuma məruz qaldı. 2016-cı ildə geri alınması zamanı Bəşirin 90%-i, o cümlədən 250 ev dağıdılıb. Türkmənelinin Beşir kəndində 9 qadın qaçırılıb, zorlanıb və ictimai elektrik dirəklərinə asılıb. Həmin kənddə 12 yaşlı qız qrup şəklində zorlanıb və işıq dirəyindən asılıb. Türkmən sakinləri onun cəsədini gətirmək istəyərkən İŞİD-in snayper atəşi nəticəsində 15 nəfər həlak olub. İyun ayında Tuzxurmatunun süqutundan sonra zorlama halları da qeydə alınıb.

İraq Silahlı Qüvvələri yanvarda Mosul yaxınlığındakı Rəşidiyyədə kütləvi məzarlıq aşkarlayıb. Qəbir öldürülmüş 27 türkmən kişi və uşağına məxsus olub. Onların bədənlərində işgəncə izləri var idi. 2017-ci ildə itkin düşən türkmən qadın, qız və uşaqlarının sayı 1200 nəfər olub. 2018-ci ildə 1300 türkmən itkin düşüb.

Türkmən irsinin məhv edilməsi

İŞİD əhəmiyyətli tarixi binaların dağıdılmasına görə məsuliyyət daşıyır. Bir çox əsrlik məscidlər, istər sünni, istər şiə, eləcə də kitabxanalar dağıdılıb. Təlafərdəki ən qədim kitabxana partladılıb, Diyalada 1500-dən çox tarixi kitabdan ibarət daha bir kitabxana dağıdılıb. Dağıdılan artefaktlar arasında Yəhya Əbül-Qasimin məqbərəsi (1293-cü ildə Zəngilər tərəfindən tikilib, 2014-cü ildə dağıdılıb), İmam Avnəddinin məqbərəsi (1248-ci ildə Zəngilər tərəfindən tikilib, 2014-cü ildə dağıdılıb), Məqbərə də var. Qadib Əl-Ban Mosuli (Mosul Atabəyləri tərəfindən tikilib, 2014-cü ildə dağıdılıb), Əl-İmam Muhsin məscidi (Səlcuqilər tərəfindən tikilib, 2015-ci ildə ciddi zədələnib), ən-Nuri Böyük Məscidi (1172-ci ildə Zəngilər tərəfindən tikilib) , 2017-ci ildə dağıdılıb), İmam əl-Baher məscidi (1259-cu ildə tikilib, 2014-cü ildə dağıdılıb) və Paşa məscidi (1881-ci ildə Osmanlılar tərəfindən tikilib, dağıdılıb).

İstinadlar

  1. . 2023-02-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-15.
  2. Shams, Alex. . www.aljazeera.com (ingilis). 2020-12-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-28.
  3. . 21yyte.org. 2023-10-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-10-11.
  4. McKay, Hollie. . New Lines Magazine (ingilis). 2021-03-05. 2023-02-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-14.
  5. . Kirkuknow (ingilis). 2023-02-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-14.
  6. . Daily Sabah. 2015-07-28. 2023-02-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-14.
  7. . us.gov.krd (ingilis). 2023-01-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-14.
  8. Urban, Mark. . BBC News. 23 June 2014. 28 March 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 15 February 2023.
  9. . Kirkuknow (ingilis). 2023-02-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-14.
  10. . unpo.org. 2014-08-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-08-02.
  11. AA. . Daily Sabah (ingilis). 2014-09-21. 2015-09-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-28.
  12. . Human Rights Watch (ingilis). 2014-06-27. 2023-02-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-14.
  13. Shams, Alex. . www.aljazeera.com (ingilis). 2020-12-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-28.
  14. . 2018-05-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-03-30.
  15. Bruno, Alessandro. . Geopolitical Monitor (ingilis). 2015-08-31. 2023-10-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-03-30.
  16. . 2024-03-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-03-30.
  17. (PDF). 2023-01-26 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-08-11.
  18. (PDF). 2023-08-13 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-08-11.
  19. . The Washington Post. June 16, 2014. August 8, 2019 tarixində . İstifadə tarixi: February 15, 2023.
  20. . us.gov.krd (ingilis). 2023-01-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-14.
  21. . BBC News (ingilis). 2014-09-02. 2014-10-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-14.
  22. Institute (GPPi), Global Public Policy. . www.gppi.net (ingilis). 2020-08-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-08-02.
  23. (PDF). UNAMI Human Rights Office/OHCHR. 2014. 2022-11-30 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-08-11.
  24. . www.aa.com.tr. 2023-08-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-08-02.
  25. (PDF). 2023-01-26 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-08-11.
  26. . unpo.org. 2014-07-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-28.
  27. . unpo.org. 2019-04-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-28.
  28. (PDF). 2015. 2015-09-24 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-08-11.
  29. . webcache.googleusercontent.com. İstifadə tarixi: 2023-07-28.
  30. . Human Rights Watch (ingilis). 2014-07-19. 2019-02-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-14.
  31. Between the Millstones: The State of Iraq's Minorities Since the Fall of Mosul (English) (1st). Brussels, Belgium: IILHR, MRG, NPWJ and UNPO. 2015. ISBN 978-1-907919-58-9.
  32. . Human Rights Watch (ingilis). 2014-06-27. 2023-02-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-14.
  33. (PDF). Report on the Protection of Civilians in the Non International Armed Conflict in Iraq: 5 June – 5 July 2014. 19. 2 August 2023 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 11 August 2023.
  34. (PDF). 2023-08-13 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-08-11.
  35. . www.aa.com.tr. 2023-02-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-14.
  36. McKay, Hollie. . New Lines Magazine (ingilis). 2021-03-05. 2023-02-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-14.
  37. . Kirkuknow (ingilis). 2023-02-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-14.
  38. . BBC News (ingilis). 2017-10-15. 2023-02-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-14.
  39. . Daily Sabah. 2015-07-28. 2023-02-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-14.
  40. . us.gov.krd (ingilis). 2023-01-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-14.
  41. Refugees, United Nations High Commissioner for. . Refworld (ingilis). 27 January 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-28.
  42. Agency, Anadolu. . Daily Sabah (ingilis). 2015-03-15. 2015-07-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-28.
  43. . www.iraqbodycount.org. 2016-05-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-08-02.
  44. . unpo.org. 2019-04-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-28.
  45. . unpo.org. 2022-09-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-14.
  46. . Daily Sabah. 2015-07-28. 2023-02-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-14.
  47. . Middle East Eye (ingilis). 2023-02-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-14.
  48. . The Washington Institute (ingilis). 2021-03-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-28.
  49. . www.aa.com.tr. 2021-07-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-28.
  50. . unpo.org. 2016-03-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-28.
  51. . www.aa.com.tr. 2016-05-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-28.
  52. Puttick, Miriam. (PDF). CESAFIRE center for civilian rights. 2015. 2022-09-01 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-08-11 – Minority Rights Group International vasitəsilə.
  53. . Iraqi News (ingilis). 2017-01-29. 2017-01-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-28.
  54. . unpo.org. 2017-02-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-28.
  55. (PDF). 2023-08-13 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-08-11.
Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023