Türk Tarix Qurumu və yaxud TTK (türk. Türk Tarih Kurumu) — Mustafa Kamal Atatürkün göstərişi ilə 1931-ci il aprelin 12-də türk tarixini ilk mənbələrdən araşdırmaq məqsədilə yaradılmış araşdırma qurumudur. 664 saylı Qanun Fərmanı ilə Türk Tarix Qurumu ayrıca ictimai hüquqi şəxsə malikdir və 1983-cü ildə yaradılmış Atatürk Mədəniyyət, Dil və Tarix Yüksək Qurumunun tabeliyində elmi institut kimi fəaliyyət göstərir. Rəhbəri hazırda Birol Çətindir.
| Türk Tarix Qurumu TTQ | |
|---|---|
| türk. Türk Tarih Kurumu | |
 | |
| Fəaliyyəti | Türk tarixinin tənzimləyici institutu |
| Yaranma tarixi | 12 aprel 1931 |
| Rəsmi dili | Türk dili |
| Mərkəzi | Ankara, Türkiyə |
| Qurucusu | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Təşkilat tarixi
1930-cu il aprelin 28-də VI. Qurultayın son iclasında Qazi Mustafa Kamalın göstərişi ilə Afət İnan 40 imza ilə təklif irəli sürmüş və bu təklifdə Türk tarixini elmi cəhətdən araşdıracaq bir komissiyanın yaradılması istənilmişdi. Həmin gün Türk Ocaqları Qanununa bu mövzuda bir maddə əlavə edildi. 16 nəfərlik nümayəndə heyəti ilk iclasını 4 iyun 1930-cu ildə keçirərək idarə heyətini və üzvlərini müəyyənləşdirdi. Bu nümayəndə heyəti Türk Tarix Qurumunun əsasını təşkil edir.
Nümayəndə heyəti "Türk tarixinin konturları" adlı araşdırma dərc edib. Kitabda Orta Asiyada türk sivilizasiyasının olması və türklərin bu mərkəzdən başlayan köçlərlə Çinə, Hindistana, Mesopotamiyaya, Misirə, İrana və Anadoluya getməsi və həmin bölgələrin xalqlarını sivilizasiya etməsi tezisindən bəhs edilir. Məqsəd bu kitabın əsas ideyasına uyğun olaraq məktəb kitablarını hazırlamaq idi.
Türk Ocaqları 1931-ci il martın 29-da bağlanmağa qərar verdikdə, Türk Tarix Komitəsi 1931-ci il aprelin 12-də "Türk Tarixi Araşdırmalar Cəmiyyəti" adı ilə yenidən təşkil edilərək fəaliyyətini davam etdirdi. Qurumun adı 1935-ci ildə "Türkiyə Tarixi Araşdırmalar Qurumluğu", daha sonra isə "Türk Tarix Qurumu" olaraq dəyişdirilib.
Qurumun Türk Tarix Qurumu adı ilə fəaliyyət göstərdiyi dövrdə İsmail Haqqı Uzunçarşılının "Anadolu Beylikləri" adlı dörd cildlik lisey tarix kitabı, bəzi qazıntı hesabatları, "Kitab-ı Bahriye" və Piri xəritəsini nəşr etdirmişdir. Rəis və 1937-ci ildən bəri nəşr edən Belleten jurnalı nəşr etdi. 2–11 iyul 1932-ci il tarixləri arasında "Türk Tarixi Qurultayı" adı altında təşkil etdiyi birinci qurultaydan sonra mütəmadi olaraq qurultaylar təşkil etməyə davam etdi. 20–25 sentyabr 1937-ci il tarixlərində İkinci Beynəlxalq Türk Tarixi Konqresi keçirildi. 1935-ci ildə Alacahöyük Qazıntısına Qurumun öz resursları və işçiləri ilə başlanıldı.
Prezident Mustafa Kamal Atatürk qurumun işi ilə şəxsən maraqlanıb, iclaslarında iştirak edib. Mustafa Kamal Atatürkdən sonra gələn bütün prezidentlər ənənə olaraq Qurumun "qoruyucu prezidenti" oldular. Mustafa Kamal Atatürk 5 sentyabr 1938-ci il tarixli vəsiyyəti ilə Türkiyə İş Bankasıdakı səhmlərinin gəlirinin yarısını Türk Tarix Qurumuna bağışladı. Qurum Nazirlər Şurasının 21 sentyabr 1940-cı il tarixli 2/14556 saylı fərmanı ilə ictimai mənafeyə xidmət edən birliklər sırasına daxil edilib.
Qurum Ankaradakı Türk Ocağı İctimai Evləri binasında fəaliyyətə başlayıb. 1940-cı ilin sonunda , Tarix və Coğrafiya fakültəsinin binasına köçdü və 12 noyabr 1967-ci ildə Turqut Cansever və Ertur Yener tərəfindən layihələndirilən öz binasına köçdü. Binanın birinci mərtəbəsində konfrans zal, kitab anbarı, ikinci mərtəbədə kitabxana, oxu zalları ve iş otaqları yerləşir.
Türk Tarix Qurumu hüquqi şəxs olaraq 7 noyabr 1982-ci ildə qəbul edilmiş Türkiyə Respublikasının Konstitusiyasının 134-cü maddəsi ilə yaradılmış Atatürk Mədəniyyət, Dil və Tarix Yüksək Şurasının tərkibinə daxil edilib.
İnstitusional təşkilati struktur
Qurumun rəhbəri Prezidentin qərarı ilə təyin edilən qurumun prezidentidir. Prezidentin 3 saylı fərmanı ilə onun səlahiyyət müddəti ləğv edilib. Mədəniyyət və Turizm Nazirinin razılığı ilə təyin olunan vitse-prezident birbaşa Türk Tarix Qurumunun sədrinə tabedir. 664 nömrəli Fərmana əsasən; Türk Tarix Qurumunun Elmi Komitəsi; TTK sədri, sədr müavini və üzvlərdən ibarətdir. Qurumun üç növü var: ilkin, fəxri və ünsiyyət.
Türk Tarix Qurumunun ilk rəhbəri Tefik Bıyıklıoğlu olub. 1932–1936-cı illərdə türkçülük ideyasının öndə gedən təmsilçilərindən olan tatar əsilli siyasətçi, alim və yazıçı Yusif Akçura Türk Tarix Qurumunun sədri vəzifəsini yerinə yetirib.
2008-ci ilin iyun ayında Yusuf Halaçoğlu TTQ rəhbərliyindən azad edildi.
Türk Tarixi Konfransı
Elmi araşdırma və nəşrlərlə yanaşı, birincisi 2–11 iyul 1932-ci il tarixləri arasında toplanan Türk Tarix Qurumu ilə XVI. İlk dəfə keçirdiyi beynəlxalq xarakterli "Türk Tarixi Qurultayları"nı təşkil edir. 20–25 sentyabr 1937-ci il tarixləri arasında Dolmabahçe sarayında keçirilən II Konfrans beynəlxalq xarakter almışdır. Bu konfransda xarici alimlər də iştirak etmişlər. Bu konfrans türk tarixini təbliğ etmək və sənədləşdirmək məqsədi daşıyırdı. Bundan əlavə, ölkədə və Yaxın Şərqdə tarixdən əvvəlki dövrdən Cümhuriyyət dövrünə qədər inkişaf etmiş böyük sivilizasiyaları canlandıran Konfrans səbəbiylə maket, moulaj, şəkil və qrafika ilə sərgi təşkil edilmiş və bu sərgi Mustafa Kamal Atatürkün ölümünə qədər Dolmabahçe sarayında qalmışdır.
| Ad | Statusu | Tarixi |
|---|---|---|
| I Türk Tarixi Konfransı | Beynəlxalq | 2–11 iyul 1932 |
| II Türk Tarixi Konfransı | Beynəlxalq | 20–25 sentyabr 1937 |
| III Türk Tarixi Konfransı | Beynəlxalq | 15–20 noyabr 1943 |
| IV Türk Tarixi Konfransı | Beynəlxalq | 10–14 noyabr 1948 |
| V Türk Tarixi Konfransı | Beynəlxalq | 12–17 aprel 1956 |
| VI Türk Tarixi Konfransı | Beynəlxalq | 20–26 oktyabr 1961 |
| VII Türk Tarixi Konfransı | Beynəlxalq | 25–29 sentyabr 1970 |
| VIII Türk Tarixi Konfransı | Beynəlxalq | 11–15 oktyabr 1976 |
| IX Türk Tarixi Konfransı | Beynəlxalq | 21–25 sentyabr 1981 |
| X Türk Tarixi Konfransı | Beynəlxalq | 22–26 sentyabr 1986 |
| XI Türk Tarixi Konfransı | Beynəlxalq | 5–9 sentyabr 1990 |
| XII Türk Tarixi Konfransı | Beynəlxalq | 12–16 sentyabr 1994 |
| XIII Türk Tarixi Konfransı | Beynəlxalq | 4–8 oktyabr 1999 |
| XIV Türk Tarixi Konfransı | Beynəlxalq | 9–13 sentyabr 2002 |
| XV Türk Tarixi Konfransı | Beynəlxalq | 11–15 sentyabr 2006 |
| XVI Türk Tarixi Konfransı | Beynəlxalq | 20–24 sentyabr 2010 |
| XVII Türk Tarixi Konfransı | Beynəlxalq | 15–17 sentyabr 2014 |
| XVIII Türk Tarixi Konfransı | Beynəlxalq | 1–5 oktyabr 2018 |
| XIX Türk Tarixi Konfransı | Beynəlxalq | 3–7 oktyabr 2022 |
Beynəlxalq XVIII Türk Tarix Konfransı 1–5 oktyabr 2018-ci il tarixində Ankarada keçirilib. Dörd gün ərzində 22 seansda 164 bölümün baş tutduğu konfransda, 29 ölkədən 800-ə yaxın alimin 750 məqaləsinin təqdimatı keçirilmişdir. 2018-ci ildə baş tutan Türk Tarix Konfransı Türk Tarix Qurumunun buna qədər təşkil etdiyi ən çox alimin qatıldığı və ən çox təqdimat olan konfrans olub.
Türk Tarix Qurumunun rəhbərləri
Türk Tarix Qurumunun hazırkı prezidenti Prof. Dr. Birol Çetindir. Qurumun baş direktoru olmuş şəxslərin siyahısı aşağıdakı kimidir:
| Adı | Vəzifəyə keçdiyi vaxt | Vəzifəsinin bitdiyi vaxt |
|---|---|---|
|
Mustafa Kamal Atatürk Qurucu və fəxri baş direktor |
14 aprel 1931 | 10 noyabr 1938 |
| Tefik Bıyıklıoğlu | 14 aprel 1931 | 8 aprel 1932 |
| Prof. Dr. Yusif Akçura | 8 aprel 1932 | 11 mart 1935 |
| Həsın Cəmil Çambel | 23 mart 1935 | 17 dekabr 1941 |
| Ord. Prof. Dr. Şəmsəddin Günaltay | 17 dekabr 1941 | 19 oktyabr 1961 |
| Ord. Prof. Dr. Şevket Əziz Qansu | 28 aprel 1962 | 21 aprel 1973 |
| Ord. Prof. Dr. Ənvər Ziya Karal | 21 aprel 1973 | 18 yanvar 1982 |
| Ord. Prof. Dr. Sedat Alp | 16 aprel 1982 | 17 oktyabr 1983 |
| Prof. Dr. Yaşar Yücel | 17 oktyabr 1983 | 16 mart 1992 |
| Prof. Dr. Neşet Çağatay | 16 mart 1992 | 21 yanvar 1993 |
| Prof. Dr. İbrahim Agah Çubukçu | 21 yanvar 1993 | 23 sentyabr 1993 |
| Prof. Dr. Yusuf Halaçoğlu | 27 sentyabr 1993 | 23 iyul 2008 |
| Prof. Dr. Əli Birinci | 1 avqust 2008 | 13 sentyabr 2011 |
| Prof. Dr. Bahəddin Yediyıldız | 14 sentyabr 2011 | 25 iyun 2012 |
| Prof. Dr. Mehmet Metin Hülagü | 26 iyun 2012 | 23 iyun 2014 |
| Prof. Dr. Mehmet Əli Beyhan | 24 iyun 2014 | 5 mart 2015 |
| Prof. Dr. Rəfiq Turan | 6 mart 2015 | 20 aprel 2020 |
| Prof. Dr. Əhməd Yaramış | 20 aprel 2020 | 22 iyun 2020 |
| Prof. Dr. Birol Çetin | 23 iyun 2020 | hal-hazırda |
Türk Tarix Qurumuna ən uzun müddət Şəmsəddin Günaltay rəhbərlik edib. O, iyirmi il fasiləsiz qurumun başçısı vəzifəsini yerinə yetirib. Qurumun təşkilindən bu günə qədər ona 13 nəfər rəhbərlik edib.
1982-ci ildə qəbul edilmiş Türkiyə Respublikasının Konstitusiyasının 104-cü maddəsinə görə ve 3 sayılı Prezident Qərarının 2-ci maddəsinə görə Türk Tarix Qurumu rəhbərini ölkə prezidenti vəzifəyə təyin edə və onu vəzifədən azad etmək səlahiyyətinə malikdir.
İstinadlar
- English Wikipedia community Wikipedia (ing.). 2001.
- . Turkish Historical Society. 2008-07-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-07-25.
- ↑ (PDF). resmigazete.gov.tr. 2020-07-23 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-01-10.
- Galip, Özlem Belçim. New Social Movements and the Armenian Question in Turkey: Civil Society vs. the State. Springer International Publishing. 2020. səh. 153. ISBN 978-3-030-59400-8.
- White, Jenny. . Princeton University Press. 2014. . ISBN 978-0691161921.
- Bayir, Derya. Minorities and Nationalism in Turkish Law (ingilis). Routledge. 2016-04-22. 110. ISBN 978-1-317-09580-4.
- Uzer, Umut. . The University of Utah Press. 2016. . ISBN 9781607814658.
- Landau, Jacob M. Pan-Turkism in Turkey. London: C. Hurst & Company. 1981. 76. ISBN 0905838572.
- . 2012-01-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-01-06.
- . 2011-03-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-01-06.
- ↑ (PDF). Mevzuat. 2011-07-25 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-01-06.
- ↑ (PDF). Mevzuat. 2019-12-10 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-01-06.
- (türk). Turkish Historical Society. 2008-07-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-07-25.
- Özerkan, Fulya. . . 2008-07-24. İstifadə tarixi: 2008-07-25. [ölü keçid]
- . Türk Tarih Kurumu. 10 August 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 10 January 2023.
- (PDF). Türk Tarih Kurumu. 2020-02-23 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-01-10.
- . Türk Tarih Kurumu. 2019-08-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-01-10.
- . Türk Tarih Kurumu. 2019-08-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-01-10.