Sukxotay krallığı (tay อาณาจักรสุโขทัย) — 1238–1583-cü illərdə indiki Tailand ərazisində hökmranlıq etmiş orta əsr feodal buddist dövləti. Paytaxt indiki qəsəbəsindən 12 kilometr uzaqlıqda yerləşir. Hal-hazırda xarabalıqdır və 1991-ci ildə YUNESKO-nun Ümumdünya irsinə daxil edilmişdir.
| Tarixi krallıq | |
| Sukxotay krallığı | |
|---|---|
| อาณาจักรสุโขทัย | |
 Sukxotayın təsir sferası və qonşu dövlətlərinin xəritəsi ( təx. XIII). Sukxotay krallığı tünd göy rənglə verilib. |
|
|
|
|
| Rəsmi dilləri | Supxanburi dialekti |
| Dövlət dini | buddizmi |
| İdarəetmə forması | Mütləq monarxiya |
| Kral | |
| • 1238–1257 | |
| • 1279–1299 | |
| • 1347–1368 | |
| • 1419–1438 | |
| Tarixi | |
| • 1238 | ndan ayrılma |
| • 1279–1298 | in səfərləri |
| • 1378 | Ayutiya krallığından asılılıq |
| • 1438 | Ayutiya krallığı ilə şəxsi birlik |
| • 1569 | dan asılılıq |
| • 1583 | Ayutiya krallığı ilə birləşmə |
| Davamiyyət | |
| → | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Etimologiya
Sukxotay sanskrit dilindəki (hind. सुख – "xoşbəxtlik") və udaya (hind. उदय – "qalxmaq, əmələgəlmə") sözlərindən yaranmışdır. Mənası – "xoşbəxtliyin peyda olduğu yer".
Tarix
Müstəqillik
XIII əsrdən əvvəl krallıqları şimalda yerləşən yaylalarda hakimiyyət sürürdü. Bu dövlətlərə ın sələfi və müasir Çin Xalq Respublikası ərazisində yerləşən daxil idi. Sukxotay uzun müddət Kxmer imperiyasının təsiri altında olmuş nın (indiki ) tərkibində ikən ticarət mərkəzinə çevrilmişdi. Tayların Yuxarı vadisinə miqrasiyası uzunmüddətli bir proses idi.
Müasir tarixşünasların Sukxotayın Kxmer imperiyasından ayrılmasının 1180-ci ildə başladığını irəli sürürlər. Sukxotay təxminən 1180-ci ildə rəhbərliyindəki monlar tərəfindən yenidən işğal olunana qədər yüksək muxtariyyət yaşayırdı.
İki yaxın dost olan pxokxun (1238–1270) və pxokxun Kxmer imperiyasına qarşı üsyan qaldırmışdı.:195–196 Tay feodal tituluna çevrilməzdən əvvəl Kxun möhkəmləşdirilmiş qəsəbə və onun ətrafındakı kəndlərə hökmranlıq edən şəxsə verilən bir titul idi. Banqklanqxao Sukxotayı adı ilə hökm etmiş və ni (1238–1438) başlatmışdır. O, kortəbii krallığın təsirini qonşu şəhərlərə genişləndirmişdir. Hakimiyyətinin sonunda 1257-ci ildə Sukxotay krallığı Yuxarı vadisinin (o vaxtlar sadəcə Menam – azərb. Sular anası olaraq bilinirdi) hamısına hökmranlıq edirdi.
Ənənəvi tay tarixşünasları Sukxotay krallığının əsasının qoyulması tay millətinin yaranması kimi hesab edirlər, çünki Sukxotaydan əvvəlki krallıqlar barədə çox az məlumat var. Müasir tarixi tədqiqatlar tay tarixinin tay tarixinin Sukxotaydan daha əvvəl başladığını iddia edirlər. Buna baxmayaraq, Sukxotay krallığının yaranması Tailandda hələ də qeyd edilir.
Ram Kamhanqın səfərləri
(?–1279/80) və onun qardaşı (1279–1298) Sukxotay krallığının ərazisini genişləndirmişdir. Ramakxamxaenq cənubdakı Supannabxum krallığını və krallığını fəth etmiş, nı dövlət dini olaraq qəbul etmişdir. Bununla yanaşı, bu dövrdə krallıq şimaldakı və şəhərlərini ona xərac verməyə məcbur etmişdir.
Ramakxamxaenq daha sonra qərbdəki monlara özləri bütpərəstlərdən azad etmək üçün kömək etmişdir. Bu monlar daha sonra nı yaratdılar. Buna görə də tay tarixşünasları Martaban krallığının Sukxotaydan asılı olduğunu irəli sürürlər.
Səfərlərinə son qoyduqdan sonra Ramakxamxaenq Sri Txamnakorndan olan rahiblərin Txeravada inancını Sukxotayda təbliğ etməyə çağırmışdır. 1283-cü ildə tay əlifbasını yaratmışdır. Onun hazırladığı 600 il sonra tərəfindən kəşf olunmuşdur.
Bu dövrdə krallıq Çinin Yuan sülaləsi ilə siyasi əlaqələr qurmağa başlamışdır. Sukxotay və Çin arasındakı ticari əlaqələr qat-qat inkişaf etmişdir. Sukxotayın ixrac etdiyi məhsullardan biri Sanqkalok idi. Bu Tailandın Çin üslubunda keramikanı hazırladığı yeganə dövrdür. Bu, XIV əsrdə dəbdən düşmüşdür.
Tənəzzül
XIV əsrin başlarında Sukxotay indiki Tailandın əksəriyyətini idarə edirdi. Sadəcə şərqi vilayətlər kxmer hakimiyyəti altında idi.:223 Ramakxamxaenqin ölümündən sonra Sukxotaydan asılı olan dövlətlər müstəqillik əldə etdilər. Ramakxamxaenqin xələfi onun oğlu olmuşdu. Sukxotayın vassal krallıqları – şimaldakı və bir qədər sonra indiki Laos ərazisində hökmranlıq etmiş ilə Vyentyan öz azadlıqlarını elan etdilər. 1319-cu ildə qərbdəki monların dövləti öz azadlıqlarını elan etdilər və 1321-ci ildə Lanna öz himayəsinə aldı. Cənubdakı şəhəri kral Lertxayın hakimiyyət dövrünün ilk illərində öz azadlığını elan etmişdi. Beləliklə, krallıq qısa bir müddət ərzində olduqca zəifləmişdi.
1349-cu ildə Ayutiya krallığının orduları Sukxotaya hücum etmiş və oranı özlərinə asılı vəziyyətə salmışdı.:222 Daha sonra 1378-ci ildə kral Lertxay Sukxotayın vassal dövlətə çevrilməsini qəbul etmişdir.:29–30
.jpg)
1419-cu ildə kral nın (1400–1419) ölümündən sonra onun oğulları – Pxaya Ram və Pxaya Ban Muanq (, 1419–1438) taxt-tac uğrunda bir-birləriylə vuruşmuşdular. (1408–1424) bu münaqişəyə müdaxilə etmiş və krallığı ikisi arasında bölmüşdür. Kral IV Maxa Tammaraça 1438-ci ildə vəfat etdikdən sonra Ayutiya kralı öz oğlunu – Ramesuanı (gələcək Ayutiya kralı , 1431–1488) Sukxotay canişini təyin edir. Bu, müstəqil Sukxotayın sonu olur.
Ayutiya ilə birləşmə
Krallıq Ayutiya imperiyasının tərkibinə daxil edilməmişdi. Bu uzunmüddətli proses XVI əsrdə sona çatmışdır. Sukxotayın hərbiyyə, idarə, memarlıq, din və dil kimi sahələri Ayutiyanın təsirinə məruz qalmışdır. Ayutiya krallığının mərkəzləşmiş bir idarəetmə üsuluna sahib olmadığından keçmiş Sukxotay ərazisi (yeni adı – "şimali şəhərlər" və ya "Muanq Nua") hələ də yerli əsilzadələr tərəfindən idarə edilirdi. Müasir dövrdə bu dövlət bir cür "federasiya" adlana bilər. Ən əhəmiyyətli şimali şəhər Pxitsanulok idi. Şimallı zadəganlar özlərini Ayutiya elitası ilə əlaqələndirmək istəyirdilər. Buna görə də onlar arasında çoxlu ittifaqlar yaranmış, evliliklər gerçəkləşmişdir.
Keçmiş Sukxotay torpaqları 1441–1474-cü illərdə reallaşan də döyüş meydanına çevrilmişdi. 1462-ci ildə Sukxotay şəhər dövləti Ayutiya hakimiyyətinə qarşı üsyan qaldırmış və Lannatayla ittifaq qurmuşdur. Bu dövrdə Pxitsanulok Ayutiyanın II dərəcəli paytaxtı olmuşdur. Hətta 1463-cü ildə kral Borommatraylokkanat sarayını oraya köçürmüşdür. Portuqaliya tüccarları Ayutiya və Pxitsanuloku "əkiz şəhərlər" olaraq qələmə vermişdir. Keçmiş Sukxotay krallıq sülaləsindən olan şimallı zadəganlar Ayutiya vərəsəlik münaqişələrində böyük rol oynayırdılar. Pxitsanulok qubernatoru və şimali şəhərlərin canişini olan 1569-cu ildə Ayutiya taxt-tacına sahib olmuşdur.
Süqut
1583-cü ildə sahilində gerçəkləşən döyüşdən sonra Pxitsanulok kralı, həmçinin Ayutiya taxtının vəliəhdi xalqı birmalılardan qorumaq üçün, eləcə də baş vermiş zəlzələ səbəbiylə , , Pxiçay, Savankxlok, Kampxanq Pxet, və Prabanq şəhərlərinin əhalisini Tailandın mərkəzi vilayətlərinə köçürmüşdür.
Kralların siyahısı
| № | Portret | Ad | Doğum | Hak. başlama | Hak. bitmə | Vəfat | Qeydlər |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| I |
|
(Pxo Kxun Banq Klanq Tao) Pho Khun Sri Indraditya | 1188 | 1238 | 1270 (30 il) (82 yaş) | • Birinci Sukxotay kralı | |
| II |
|
Pho Khun Ban Muang | ? | 1270–1271 (1 il) (42 yaş) | • Si İndradityanın oğlu | ||
| III |
|
Pho Khun Ram Khamhaeng | təx. 1237–1247 | 1279 | 1298 (19 il) (51–61 yaş) | • Ban Muanqın kiçik qardaşı • Si İndradityanın oğlu |
|
| IV |
|
Phaya Lerthai | ? | 1298 | 1323 (25 il) (61 yaş) | • Ramakxamxaenqın oğlu | |
| V |
|
Phaya Nguanamthom | ? | 1323 | 1347 (24 il) (81 yaş) | • Lertxayın əmisi oğlu • Ban Muanqın oğlu |
|
| VI |
|
Phra Maha Thammaracha I | ? | 1347 | 1368 (21 il) (68 yaş) | • Nquanamtxomın əmisi oğlu • Lertxayın oğlu |
|
| Ayutiya krallığı süzerenliyi altında | |||||||
| VII |
|
Phra Maha Thammaracha II | ? | 1368 | 1399 (31 il) | • I Maxa Tammaraçanın oğlu | |
| VIII |
|
Phra Maha Thammaracha II | ? | 1400 | 1419 (19 il) | • II Maxa Tammaraçanın oğlu | |
| IX |
|
Phra Maha Thammaracha IV | ? | 1419 | 1438 (19 il) | • III Maxa Tammaraçanın oğlu | |
İstinadlar
- . . 2012-12-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-11-14.
-
. (PDF). . Siam Heritage Trust. JSS Vol. 14.1b (digital). 1921: 1. 2016-10-20 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 13 noyabr 2018.
The dynasty which reigned during a part of the 13th and the first half of the 14th centuries at Sukhodaya and at Sri Sajjannlaya, on the upper Menam Yom, is the first historical Siamese dynasty. It has a double claim to this title, both because it cradle was precisely in the country designated by foreigners as "Siam" (Khmer: Syam; Chinese Sien, etc.), and because it is this dynasty which, by freeing the Thai principalities from the Cambodian yoke and by gradually extendinig its conquests as far as the Malay Peninsula, paved the way for the formation of the Kingdom of Siam properly so called.
- ↑ . Ualter F. Vella (redaktor ). The Indianized States of Southeast Asia. tərcümə Suzan Braun Kouinq. University of Hawaii Press. 1968. ISBN 978-0-8248-0368-1.
-
Terviel, Barend Jan. (PDF). . Siamese Heritage Trust. JSS Vol. 71.0 (digital). 1983: image 4. 2013-11-03 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 14 noyabr 2018.
khun : ruler of a fortified town and its surroundinig villages, together called a mu'ang. In older sources the prefix ph'o ("father") is sometimes used as well.
- Çakrabonqse, Ç. Lords of Life. London: Alvin Redman Limited. 1960.
- Uyatt, Deyvid K. Thailand: A Short History (2nd). Silkworm Books. 2004. səh. 59.
- ↑ Kris Beyker; Pasuk Pxonqpaiçit. A History of Thailand (3rd). Cambridge University Press. 2014. səh. 10.
- Phisēt Čhīačhanphong. . Tailand: สำนักพิมพ์มติชน. 2003. səh. 57. ISBN 974-322-818-7. 2022-04-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-11-14.
Ədəbiyyat
- Kozlova, M. Q. (VI). Moskva. 2002. səh. 578-588.
- Sukxotay krallığı // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] (3-е изд.). М.: Советская энциклопедия. гл. ред.: А. М. Прохоров. 1969–1978.
Xarici keçidlər
- 2017-05-04 at the Wayback Machine barədə — Thaikingdom.ru (rus.)