Süni intellekt
Bu məqalə insan məntiqinin maşınlarda tətbiqini nəzərdə tutan elm haqqındadır. Eyniadlı film üçün Süni intellekt (film) səhifəsinə baxın.

Süni intellekt (Sİ; ing. artificial intelligence, abr. AI) — insanların və ya heyvanların intellektindən fərqli olaraq maşın və ya proqram təminatının intellekti. Süni intellekt tətbiqlərinə qabaqcıl veb axtarış mühərrikləri (Quql axtarış sistemi), tövsiyə sistemləri ("YouTube", "Amazon" və "Netflix" tərəfindən istifadə olunur), virtual assistentlər ("Siri" və "Alexa" kimi), özügedən avtomobillər ("Waymo"), generativ və ya yaradıcı alətlər ("ChatGPT" və süni intellekt incəsənəti), strateji oyunlarda (şahmat və Qo kimi) ən yüksək səviyyədə yarışmaq daxildir.

Süni intellekt 1956-cı ildə akademik fənn kimi təsis edilmişdir. Bu sahə optimizm dövrlərindən keçmiş, sonradan məyusluq və maliyyə itkisi yaşamış, lakin 2012-ci ildən sonra dərin öyrənmə bütün əvvəlki süni intellekt üsullarını üstələmiş, beləliklə bu sahədə maliyyələşmə və maraqda böyük artım müşahidə edilmişdir.

Süni intellekt tədqiqatının müxtəlif alt sahələri xüsusi məqsədlər və xüsusi alətlərdən istifadə ətrafında cəmlənir. Süni intellekt tədqiqatının ənənəvi məqsədlərinə əsaslandırma, biliyin təqdim edilməsi, planlaşdırma, öyrənmə, təbii dilin emalı, qavrayış və robototexnikaya dəstək aiddir. Ümumi intellekt (ixtiyari problemi həll etmək bacarığı) sahənin uzunmüddətli hədəfləri arasındadır. Bu problemləri həll etmək üçün süni intellekt tədqiqatçıları axtarış və riyazi optimallaşdırma, formal məntiq, süni neyron şəbəkələri və statistika, ehtimal və iqtisadiyyata əsaslanan metodlar daxil olmaqla geniş spektrli problem həlli üsullarını uyğunlaşdırıb və inteqrasiya etmişdilər. Süni intellekt psixologiya, linqvistika, fəlsəfə, nevrologiya və bir çox başqa sahələrdən də istifadə edir.

Məqsədlər

Burada simulyasiyanın ümumi problemi alt problemlərə bölünmüşdür. Bu problemlərin həlli isə, tədqiqatçıların ağıllı sistemin gələcəkdə nümayiş etdirməsini gözlədikləri xüsusiyyətlərindən və ya qabiliyyətlərindən ibarətdir. Aşağıda təsvir edilən əlamətlər isə ən çox diqqət çəkən və süni intellekt üzrə tədqiqatların əhatə dairəsini əhatə etmişdir.

Əsaslandırma və problemin həlli

İlkin tədqiqatçılar insanların tapmacaları həll edərkən və ya məntiqi çıxarışlar edərkən istifadə etdikləri addım-addım düşünməni təqlid edən alqoritmlər hazırlayırdılar. 1980-ci illərin sonu və 1990-cı illərin sonunda isə, bu məsələnin həlli üçün, ehtimal və iqtisadiyyat anlayışlarından istifadə etməklə qeyri-müəyyən və ya natamam məlumatlarla işləmək üçün üsullar hazırlanmışdır.

Bu alqoritmlərin çoxu böyük düşüncə problemlərini həll etmək üçün kifayət deyildir, çünki onlar məsələnin həlli zamanı "kombinator partlayışı" yaşayır və problemlər böyüdükcə onlar tədricən yavaşlayırlar. Hətta insanlar bu problemlərin həllində ilkin tədqiqatlarının modelləşdirə biləcəyi addım-addım çıxarışdan nadir hallarda istifadə edirlər. Əvəzində problemlərin çoxunu sürətli, intuitiv mühakimələrdən istifadə edərək həll edirlər. Dəqiq və səmərəli əsaslandırma isə həll edilməmiş problem olaraq qalır.

Biliyin nümayişi

 
Ontologiya biliyi bir sahə daxilindəki anlayışlar toplusu və bu anlayışlar arasındakı əlaqələr kimi təmsil edir.

Biliyin təqdimatı və bilik mühəndisliyi süni intellekt proqramlarına suallara ağıllı cavab verməyə və real dünya faktları haqqında çıxarışlar etməyə imkan verir. Formal biliyin nümayişi isə, məzmuna əsaslanan indeksləşdirmə və axtarışda, səhnə şərhində, klinik qərarların qəbulunda, biliklərin kəşfində və digər sahələrdə istifadə olunur.

Bilik bazası proqram tərəfindən istifadə edilə bilən formada təmsil olunan biliklər toplusudur. Ontologiya isə, müəyyən bilik sahəsinin istifadə etdiyi obyektlərin, münasibətlərin, anlayışların və xassələrin məcmusudur. Bilik bazaları obyektlər, xassələr, kateqoriyalar və obyektlər arasındakı aşağıdakı əlaqələr kimi şeyləri təmsil etməlidir; vəziyyətlər, hadisələr, hal və zaman; səbəblər və nəticələr; bilik haqqında bilik (başqa insanların bildikləri haqqında bizim bildiklərimiz); defolt mülahizə (insanların fərz etdiyi şeylər fərqli deyilənə qədər doğrudur və hətta digər faktlar dəyişdikdə belə doğru qalacaq); və biliyin bir çox başqa aspektləri və sahələrini.

Biliyin təqdim edilməsində ən çətin problemlər arasında sağlam düşüncə biliklərinin genişliyi (adi insanın bildiyi atom faktları çox böyükdür) və ən ümumi mənalı biliyin alt-simvolik forması (insanların bildiklərinin çoxu onların şifahi şəkildə ifadə edə bildikləri "faktlar" və ya "bəyanatlar" kimi təqdim olunmur) hesab olunur. Biliklərin mənimsənilməsinin çətinliyi də, süni intellekt tətbiqləri üçün bilik əldə etmək problemlərindən biri hesab olunur.

Planlaşdırma və qərar vermə

"Agent" dünyada qavrayan və hərəkət edən hər şeydir. Rasional agentin isə məqsədləri və ya üstünlükləri vardır və agent daim onları həyata keçirmək üçün tədbirlər görür. Avtomatlaşdırılmış planlaşdırmada, agentin xüsusi məqsədi vardır. Avtomatlaşdırılmış qərarların qəbulunda isə agentin üstünlükləri var — agent bəzi vəziyyətlərdə olmağı üstün tutur və bəzi vəziyyətlərdən qaçmağa çalışır. Qərar verən agent, hər bir vəziyyətə agentin ona nə qədər üstünlük verdiyini ölçən bir nömrə təyin edir. Bu zaman agent, hər bir mümkün hərəkət üçün, " gözlənilən faydalılığı " hesablaya bilər: nəticənin baş vermə ehtimalı ilə ölçülən fəaliyyətin isə bütün mümkün nəticələrinin faydası vardır. Daha sonra isə agent, maksimum gözlənilən fayda ilə hərəkəti seçə bilər.

Klassik planlaşdırmada agent hər hansı bir hərəkətin təsirinin nə olacağını dəqiq bilir. Əksər real dünya problemlərində agent düşdüyü situasiyadan əmin olmaya bilər ("naməlum" və ya "müşahidə olunmaz") və hər bir mümkün hərəkətdən sonra nə baş verəcəyini dəqiq bilməyə bilər. O, ehtimala əsaslanan bir təxmin etməklə bir hərəkət seçməli və sonra hərəkətin işlədiyini görmək üçün vəziyyəti yenidən qiymətləndirməlidir.

Bəzi problemlərdə agentin üstünlükləri qeyri-müəyyən ola bilər. Bu hala isə, xüsusən də başqa agentlər və ya insanlar iştirak etdiyi halı misal göstərmək olar. Bu hallar da agent, öz seçimlərini təkmilləşdirmək üçün məlumat axtara bilər. İnformasiya dəyəri nəzəriyyəsi, bu hada kəşfiyyat və ya eksperimental hərəkətlərin dəyərini ölçmək üçün istifadə edilə bilər. Mümkün gələcək hərəkətlərin və vəziyyətlərin məkanı adətən həll edilməyəcək dərəcədə böyükdür, buna görə də agentlər nəticənin nə olacağına dair qeyri-müəyyən olaraq tədbirlər görməli və vəziyyətləri qiymətləndirməlidirlər.

Markov qərar prosesi, müəyyən bir hərəkətin vəziyyəti xüsusi şəkildə dəyişdirməsi ehtimalını təsvir edən keçid modelinə və hər bir vəziyyətin faydalılığını və hər bir fəaliyyətin dəyərini təmin edən mükafat funksiyasına malikdir. Siyasət qərarı hər bir mümkün vəziyyətlə əlaqələndirilir. Vəziyyət ya hesablana (məsələn, iterasiya ilə), ya da evristik ola bilər və ya öyrənilə bilər.

Oyun nəzəriyyəsi qarşılıqlı təsir göstərən çoxsaylı agentlərin rasional davranışını təsvir edir və digər agentləri cəlb edən qərarlar qəbul edən süni intellekt proqramlarında istifadə olunur.

Problemə yanaşmalar

Süni zəkanın yaradılması probleminə bir çox istiqamətdə yanaşmalar olmuşdur. Bunlardan bir neçəsi aşağıda qeyd olunmuşdur:

Turinq testi və intuitiv yanaşma

Modern kompüterlərin atası hesab edilən Alan Turinq, 1950-ci ildə "Mind" jurnalında nəşr olunan "Hesablama Maşınları və Zəka" adlı məqaləsində süni zəka ilə bağlı ilk düşüncələrini ortaya qoymuşdur. Bu məqalədə o, insan və kompüter arasında aparılan bir testdən bəhs edir. Bu testdə bir insan hakim rolunu oynayır və bir insanla bir kompüterlə sual-cavab aparır. Hakim, nə insanı, nə də kompüteri görə bilir. Turinq, bir kompüterin süni zəkaya sahib ola biləcəyini və hakimi çaşdıracaq qədər inandırıcı ola biləcəyini iddia edir. Hakim, insanla yoxsa kompüterlə danışdığını anlamayacaq. Bu testə Turinq testi deyilir.

Turinq testinin məqsədi və əhəmiyyəti

Turinq testi, bir maşının insan səviyyəsində zəkaya sahib olub olmadığını ölçmək üçün bir meyardır. Testin məqsədi, bir maşının davranışının insan davranışına o qədər bənzəyib-bənzəmədiyini müəyyən etməkdir ki, onu ayırd etmək mümkün olmasın. Turinq testi, süni zəka tədqiqatları sahəsində mühüm bir rol oynamış və bu sahədə bir çox müzakirəyə səbəb olmuşdur.

Turinq testinin tənqidləri

Turinq testi, süni zəkanın ölçülməsi üçün bir meyar olaraq tənqid edilmişdir. Bəzi tənqidçilər, testin yalnız bir maşının insan kimi davranma qabiliyyətini ölçdüyünü və həqiqi zəkanı ölçmədiyini iddia edir. Digər tənqidçilər isə testin subyektiv olduğunu və hakimin qərəzli ola biləcəyini iddia edir.

Turinq testinin təsiri

Turinq testi, süni zəka tədqiqatları sahəsində böyük təsirə malik olmuşdur. Test, bu sahədə bir çox tədqiqat və inkişafa ilham vermiş və süni zəkanın nə olduğu və necə ölçülməsi lazım olduğu barədə müzakirələrə səbəb olmuşdur.

Simvolik yanaşma

Süni zəka probleminə simvolik yanaşma ilk rəqəmsal maşınların yaranması dövründə yaranıb. Bu yanaşmada problemlərin həllinin tapılmasının uğur və səmərəliyi üçün informasiyanın abstraktlığı vacibdir.

Məntiqi yanaşma

Süni zəka sisteminin yaradılmasına məntiqi yanaşma modelləşdirilmiş mühakiməyə əsaslanır. Teorik əsas kimi məntiqə əsaslanır.

Orientasiyalı yanaşma

1990-cı illərdə yaranmış yanaşmadır, aqentli-orientasiyalı yanaşma və yaxud intellektual aqentlərdən istifadə edən yanaşma adlanır. Bu yanaşmaya görə zəka intellektual maşının qabağına qoyulmuş məqsədləri yerinə yetirilməsini hesablayan hissədir. Belə bir maşın ətraf aləmi sensorlarla qavrayan intellektual agent olacaq və onu əhatə edən obyektlərə icraedici mexanizmlərlə təsir edə biləcək.

Tarixi

Süni zəka ifadəsi ilk dəfə 1956-cı ildə Con Makkarti tərəfindən istifadə olunub. O, bu ifadəni işlədərkən süni zəkanı "maşınları intellektual etmək elmi və mühəndisliyi" adlandırıb.

Zəkaya malik olan maşınlar və digər süni aparatlar barəsində yazılı fikirlərə hələ qədim yunan miflərində rast gəlmək olar. Zəkaya malik avtomatlaşdırılmış maşınlar Heron, Əl Cəzirə, , Cabir ibn Həyyan, Parasels və digər ixtiraçılar tərəfindən qədim dövrlərdən bəri hazırlanmışdır. Artıq eramızdan əvvəl 4-cü əsrdə yaşamış Aristotel süni zəkanın düşüncəsinin əsasını təşkil edən sillogizm nəticələr nəzəriyyəsinin əsasını qoymuşdur. 1275-ci ildə özünün adlı məntiq aparatını ixtira etmişdir. Ars Maqnaya istifadəçi xristianlıq haqqında öz sualını daxil edir və aparat insanın köməyi olmadan dərhal avtomatik olaraq bu suala cavab tapırdı. Bu aparat müsəlmanları xristianlaşdırmaq məqsədilə yaradılmışdır.

Maşınların təlimi sərbəst şəkildə süni zəka biliklərinin və onun işləmə proseslərinin alınmasına aiddir. Bu süni zəka elminin ilk dövrlərindən mərkəzi olmuşdur. 1956-cı ildə Darmund yaz konferansında Rey Solomonoff öz-özünü öyrədə bilən maşının ola biləcəyi haqqında hesabat yazdı və onu "İntuitiv nəticə maşını" adlandırdı. Maşın təliminin iki növü vardır; müəllimsiz və müəllim ilə. Müəllimsiz öyrənmə cisimləri olduğu kimi qavramağa icazə verir. Müəllim ilə öyrənmə isə sinifləndirməyə və reqressiv analizə kömək edir. Sinifləndirmə onun üçün istifadə olunur ki, cismin hansı kateqoriyaya aid olduğu aydınlaşdırılsın. Reqressiv analiz isə ədədi sıralarda giriş ədədlərindən istifadə olunan funksiya tapılması ilə çıxış ədədinin proqnozlaşması üçün istifadə olunur. Təlim prosesi zamanı maşının düzgün cavabları mükafatlandırılır, yanlış cavabları isə cəzalandırılır.

Müasir dövrdəki süni zəkanın əsası 1956-cı ildə Dartmut Kollecində keçirilən konferensiyada qoyulmuşdur.

Süni zəkanın aşağıdakı tərifləri verilir:

  • Ənənəvi olaraq intellektual hesab olunan insan fəaliyyətinin növ və ya proqram təminatında modelləşdirmə vəzifələri qoyulur və həll olunur.
  • Ənənəvi olaraq insanın prerogativi sayılan funksiyaları (yaradıcı) yerinə yetirmək üçün ağıllı sistemlərin mülkiyyəti. Üstəlik, ağıllı bir sistem, bilikləri belə bir sistemin yaddaşında saxlanılan, müəyyən bir mövzu sahəsinə aid yaradıcı hesab olunan problemləri həll edə biləcək texniki və ya proqram sistemidir. Ağıllı bir sistemin quruluşuna üç əsas blok daxildir — məlumat bazası, həlledici və məlumatların daxil edilməsi üçün xüsusi proqramlar olmadan kompüterlərlə əlaqə yaratmağa imkan verən ağıllı interfeys.
  • Kompüter elmləri və informasiya texnologiyaları sahəsindəki vəzifəsi, kompüter sistemlərinin və digər süni cihazların köməyi ilə ağlabatan düşüncə və hərəkətin yaradılmasıdır.
  • sistemin xarici məlumatları düzgün şərh etmək, bu cür məlumatlardan öyrənmək və çevik uyğunlaşmadan istifadə edərək müəyyən məqsəd və vəzifələrə çatmaq üçün əldə olunan biliklərdən istifadə etmək bacarığıdır.
  • İnsanlar və "maşınlar" üçün ümumi olan xüsusi bir zəka təriflərindən birini aşağıdakı kimi tərtib etmək olar: "Zəka, müəyyən bir mürəkkəblik sinfinin problemlərini həll etmək və bu problemləri həll etmək üçün bir sistemin (ilk növbədə evristik) qabiliyyətidir"

Fəlsəfi mahiyyəti

Süni zəka nə ilə məşğul olur sualının cavabı tam mənada yoxdur. Hər bir yazıçı süni zəka haqqında kitab yazarkən bu elmə müəyyən bir aspektdən yaxınlaşır.

Fəlsəfi cəhətdən insan zəkasının təbiəti və mənşəyi sualının cavabı hələ yoxdur. Kompüter "şüurluluğunun" da hər hansı bir həddi yoxdur, lakin süni zəkanın yaradılmasına bir sıra hipofizlər verilib, bunlara da Turinq testini və Nyuel-Saymon hipofizini misal göstərmək olar. Ona görə də süni zəka probleminin qoyulmasına iki cür yaxınlaşmaq olar:

Yuxarıdan aşağıya, semiotik – ekspert sistemlər, biliklər və məntiqi qərarlar bazası, yüksəksəviyyəli psixi prosesləri təqlid edən sistemlərin yaradılması, məsələn, düşüncə, danışıq, incəsənət və s.

Aşağıdan yuxarıya, bioloji elementlərə əsaslanan intellektləri modelləşdirmək üçün neyron sistemlərinin öyrənilməsi, evolusiya hesablamalarının aparılması, həmçinin neyrokompüter və biokompüterlərin yaradılması. Con Mak-Kartni tərəfindən verilən bu yaxınlaşma süni zəka elminə daxil deyil, yalnızca məqsədləri birdir.

Əhəmiyyəti və problemləri

Müxtəlif çətin hesablamalarda və digər tapşırıqların həyata keçirilməsində süni zəkanın rolu böyükdür. Süni zəka çox yüksək səviyyədə ixtisaslaşmış sahədir, onun çoxlu sayda sahələri vardır. Çox zaman Sİ-nin bir sahəsi digər sahəsi ilə qarşılıqlı əlaqədə olmur. Onun bəzi sahələri isə o dərəcədə inkişafa nail olmuşdur ki, onlar artıq ayrıca bir ixtisas kimi fəaliyyət göstərirlər. İnsan zəkasından daha güclü bir zəkanın yaradılması Sİ-in əsas məqsədlərindəndir.

Süni zəkanı nəyə aid edilmasi sualina tək cavab yoxdur. Sİ haqqında bir kitab yazan hər bir müəllif, demək olar ki, o elmin nailiyyətlərini nəzərə alaraq, Sİ haqqinda hər hansı bir fikri müəyyən edir.

Fəlsəfə insanın zəkanın obrazı və statusu haqqinda məsələni həll etmir. Baxmayaraq ki, , yaxud Turinq testi kimi, bir sıra fərziyyələr irəli sürülmüşdü, kompüterin "ağlabatan" səvviyyəsinə qədər inkişaf etməsinin dəqiq sübutu yoxdur.

Robotexnika

Robotexnika sahəsi və süni zəka elmi bir-biri ilə sıx əlaqədardır. Robotexnikada süni zəkadan istifadə edib intellektual robotların yaradılması süni zəka elminin yeni bir sahəsini yaradır. İntellektuallıq üzərində cisimləri manipulyasıya etmək, olduğu yeri tapmaq, ətraf aləmi təhlil etmək və hərəkəti planlaşdırmaq üçün işləmək lazımdır. Süni zəkası olan robotlara misal olaraq oyuncaq-robot Pleo, Aibo, Qrio və s. göstərmək olar.

Elmi inkişaf istiqamətləri

Süni zəka elminin inkişafını iki istiqamətə ayırmaq olar:

İnsan qabiliyyətlərinə ixtisaslaşdırılmış süni zəka sistemlərinin yaxınlaşmasına əlaqədar olan problemlərin həlli və insan təbiətini reallaşdıran inteqrasiyalar; İnsanlıq problemlərini həll edə bilən artıq yaradılmış süni zəka sistemlərinə əsaslanan süni zəkanın yaradılması. Hal-hazırda süni zəka sahəsində daha çox fundamental deyil, praktik sahədə bir çox mövzuya maraq var. Süni zəkanın yaradılmasına bir çox yanaşmalar istifadə edildi, lakin hələ də mükəmməl süni zəkanı heç bir qrup yarada bilməyib.

Mövzuya dair əlavələr

Süni zəka intellektual maşın yaratmağı, xüsusən yalnız insanlara məxsul olduğu düşünülən yaradıcı fəaliyyətlə məşğul ola bilən intellektual proqram yaratmağı özünə məqsəd götürmüş elm və texnologiyadır. Bu elm həm də insan zəkasının araşdırılması kimi də başa düşülür.

Süni zəka bir elm kimi praktik və nəzəri hissələrdən ibarətdir. Praktik cəhətdən "Süni zəka" problemi bir tərəfdən informatikaya və hesablama riyaziyyatına, digər tərəfdən isə neyrofiziologiyaya və psixologiyaya aid edilir.

"Süni zəka" haqqında ilk fikirlər mexaniki materealizmin yaranması ilə, Dekartın "Metod haqqında mühakimələr" və Tomas Qobbsun "İnsan təbiəti" əsərlərində öz əksini tapdı.

1943-cü ildə U. Mak Kallok və U. Pitts öz məqalələrində süni neyron sistemi anlayışını təklif etdilər. D. Xebb 1949-cu ildə "Davranış oraqanizasiyası" əsərində neyronların öyrənilməsini əsaslarını göstərdi. Bu fikirlər bir neçə il sonra amerikan neyrofizioloq Frenk Rozenblattı inkişaf etdirdi. O, insan davranışlarını modelləşdirən mexanizm yaratmağı təklif etdi və onu "Perseptron" adlandırdı.

 
RoboCup turniri

Tətbiqi

Bəzi ən məşhur Sİ sistemləri:

Pepper-Yapon şirkəti olan Aldebaran Robotics və Softbank Mobile tərəfindən 2015-ci ildən satışa çıxarılmışdır. Bu humanoid robotun digər robotlardan fərqi odur ki, onun emosiyaları var. Pepper ətraf aləmi 3D kameralar vasitəsilə təhlil edə bilir, boyu 1.2 metr, kilosu isə 28 kilodur. O, insanların mimikaları ilə onların əhval-ruhiyyəsini başa düşə bilir. Həmçinin o, öz-özünü öyrədə bilən robotdur və lazım olan cavabları axtarmaq üçün internetə çıxışı var. Pepper hətta onu itələdikdə belə öz müvazinətini saxlaya bilir, insan toxunuşlarını hiss etmək üçün onda sensor qurğuları vardır.

  • — insanın danışığını dərk edən və çoxsaylı alqoritmlər sahəsində ehtimal axtarış aparmaq kimi, bacarığına malik olan, IBM şirkətinin qabaqcıl inkişaf sistemidir. Öz bacarığını nümayiş etdirmək üçün Watson ABŞ-nin "Jeopardy!" oyununda iştirak etmişdir, harada sistem hər iki oyunda qələbə çalmağı bacarmışdı.
  • İllik RoboCup turnirində, robotların, futbolun sadələşdirilmiş formasında rəqabətin aparılması.
  • Virtual söhbət proqramları. ChatMaster- Virtual söhbət proqramları insan danışığını təqlid edən, bir və daha çox insanla söhbət edən kompüter proqramıdır. İlk belə proqramlardan biri 1969-cu ildə Cozef Beyzenbaum tərəfindən yaradılan Eliza proqramı olmuşdur. Belə düşünülür ki, ideal virtual söhbət proqramı Turinq testini keçə biləcək. Chatmaster özü-özünü öyrədə bilən, insanla dialoq apara bilən proqramdır. Dialoq klaviatura ilə aparılır və ekranda əks etdirilir. Dialoq bütün dillərdə və hətta heroqriflərlə də aparıla bilir. Proqram yalnız yazılmış sözə deyil, həm də mətnin özünə reaksiya verə bilir. Proqramın cavabını nəinki düzəltmək, həm də öz istədiyin cavab ilə dəyişdirmək olur.

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. . 2022-05-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-03-07.
  3. :
    • . səh. 18)
    • . səh. 111–136)
    • . səh. 200–201)The proposal:
  4. Successful programs the 60s:
    • . səh. 243–252)
    • . səh. 52–107)
    • . səh. 9)
    • . səh. 19–21)
  5. Funding initiatives in the early 80s: (Japan), (UK), (US), (US):
    • . səh. 426–441)
    • . səh. 161–162, 197–203, 211, 240)
    • . səh. 23)
    • . səh. 210–211)
    • . səh. 235–248)
  6. First , ,
    • . səh. 115–117)
    • . səh. 21–22)
    • . səh. 212–213)
    • . səh. 189–201)
  7. Second :
    • . səh. 24)
    • . səh. 430–435)
    • . səh. 209–210)
    • . səh. 214–216)
    • . səh. 301–318)
  8. Deep learning revolution, :
    • . səh. 26)
  9. , §1.2)
  10. Problem-solving, puzzle solving, game playing, and deduction:
  11. Uncertain reasoning:
  12. and the :
  13. Psychological evidence of the prevalence of sub-symbolic reasoning and knowledge:
  14. and :
  20. ↑
  21. Representing categories and relations: , , (including , and ):
  22. Representing events and time:, , (including solving the ):
  23. :
  24. Representing knowledge about knowledge: Belief calculus, :
  25. , , , , , , :
  26. Breadth of commonsense knowledge:
  27. Psychological evidence of the prevalence of sub-symbolic reasoning and knowledge:
  28. :
  29. , :
  30. :
  31. Sensorless or "conformant" planning, contingent planning, replanning (a.k.a online planning):
  32. Uncertain preferences:
  33. :
  34. :
  35. and multi-agent decision theory:
  36. ↑ 2010-05-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-06-08.
  37. . 2018-11-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-06-08.

Əlavə ədəbiyyat

  • ; (4th). Hoboken: Pearson. 2021. ISBN 978-0134610993. LCCN .
  • ; Knight, Kevin; Nair, Shivashankar B. (ingilis) (3rd). New Delhi: Tata McGraw Hill India. 2010. ISBN 978-0070087705.
  • ; . (5th). Benjamin/Cummings. 2004. ISBN 978-0-8053-4780-7. 26 July 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 17 December 2019.
  • . . Morgan Kaufmann. 1998. ISBN 978-1-55860-467-4. 26 July 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 18 November 2019.
  • ; ; . . New York: Oxford University Press. 1998. ISBN 978-0-19-510270-3. 26 July 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 22 August 2020.
  • ; . (2nd). Cambridge University Press. 2017. ISBN 978-1-107-19539-4. 7 December 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 6 December 2017.
  • . . New York: Macmillan/SAMS. 1994. ISBN 978-0-672-30412-5.
  • . . New York: Cambridge University Press. 2009. ISBN 978-0-521-12293-1.
  • . . 2022. 2023-08-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-08-22.
  • Chen, Stephen. . 25 March 2023. 25 March 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 26 March 2023.
  • Vogels, Emily A. . Pew Research Center. 24 May 2023. 8 June 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 15 June 2023.
  • Kobielus, James. . InformationWeek (ingilis). 27 November 2019. 19 October 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 11 June 2020.
  • . . The New York Times. 18 July 2023. Archived from the original on 18 July 2023. İstifadə tarixi: 19 July 2023.
  • Hornik, Kurt; Stinchcombe, Maxwell; White, Halbert. (PDF). Neural Networks. 2. Pergamon Press. 1989. 359–366. 2023-04-21 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-08-22.
  • Continuous valued neural networks with two hidden layers are sufficient (Hesabat). Department of Computer Science, Tufts University. 1988.
  • , , 1965, 2023-07-10 tarixində , İstifadə tarixi: 2023-08-22
  • Wong, Matteo, , The Atlantic, 19 May 2023, 15 July 2023 tarixində , İstifadə tarixi: 22 August 2023
  • . : Machine learning and human values. W. W. Norton & Company. 2020. ISBN 978-0-393-86833-3. OCLC .
  • DiFeliciantonio, Chase. . San Francisco Chronicle. 3 April 2023. 19 June 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 19 June 2023.
  • Goswami, Rohan. . CNBC (ingilis). 5 April 2023. 19 June 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 19 June 2023.
  • , "Eyes on the Prize", AI Magazine, 16 cild, 1995, 9–17
  • , "From Here to Human-Level AI", Artificial Intelligence, 2007: 171
  • Beal, J.; , "The New Frontier of Human-Level Artificial Intelligence", IEEE Intelligent Systems, 24, 2009: 21–24, doi:, :, ISSN 
  • Bushwick, Sophie, , Scientific American, 16 March 2023, 22 August 2023 tarixində , İstifadə tarixi: 22 August 2023
  • , Machine Learning, McGraw Hill, 1997, ISBN 0070428077
  • McGaughey, E, , 2022, səh. 51(3) Industrial Law Journal 511–559, doi:, SSRN , 31 January 2021 tarixində , İstifadə tarixi: 27 May 2023
  • , , 1999, 4 December 2022 tarixində , İstifadə tarixi: 4 December 2022
  • , , Neural Networks, 1 (4), 1988: 339–356, doi:, 29 October 2021 tarixində , İstifadə tarixi: 29 September 2021
  • Gers, Felix A.; Schraudolph, Nicol N.; Schraudolph, Jürgen. (PDF). Journal of Machine Learning Research. 3. 2002: 115–143. 9 October 2022 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 13 June 2017.
  • Deng, L.; Yu, D. (PDF). Foundations and Trends in Signal Processing. 7 (3–4). 2014: 1–199. doi:. 14 March 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 18 October 2014.
  • Schulz, Hannes; Behnke, Sven. . KI – Künstliche Intelligenz (ingilis). 26 (4). 1 November 2012: 357–363. doi:. ISSN .
  • Fukushima, K. "Neocognitron". Scholarpedia. 2 (1). 2007: 1717. Bibcode:. doi:. was introduced by in 1980.
  • Habibi, Aghdam, Hamed. Guide to convolutional neural networks : a practical application to traffic-sign detection and classification. Heravi, Elnaz Jahani. Cham, Switzerland. 2017. ISBN 978-3319575490. OCLC .
  • Ciresan, D.; Meier, U.; Schmidhuber, J. Multi-column deep neural networks for image classification // 2012 IEEE Conference on Computer Vision and Pattern Recognition. 2012. 3642–3649. arXiv:. doi:. ISBN 978-1-4673-1228-8.
  • . The Economist. 2016. 31 December 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 26 April 2018.
  • Thompson, Derek. . The Atlantic. 23 January 2014. 24 April 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 24 April 2018.
  • Scassellati, Brian. "Theory of mind for a humanoid robot". Autonomous Robots. 12 (1). 2002: 13–24. doi:.
  • Sample, Ian. . The Guardian. 14 March 2017. 26 April 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 26 April 2018.
  • Heath, Nick. . ZDNet (ingilis). 11 December 2020. 2 March 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 1 March 2021.
  • Bowling, Michael; Burch, Neil; Johanson, Michael; Tammelin, Oskari. . Science (ingilis). 347 (6218). 9 January 2015: 145–149. Bibcode:. doi:. ISSN . PMID . 1 August 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 30 June 2022.
  • Solly, Meilan. . Smithsonian. 15 July 2019. 26 September 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 1 October 2021.
  • . BBC News. 12 March 2016. 26 August 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 1 October 2016.
  • Rowinski, Dan. . ReadWrite. 15 January 2013. 22 December 2015 tarixində .
  • Manyika, James. . Daedalus. 151 (2). 2022: 5–27. doi:. 5 May 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 5 May 2022.
  • Markoff, John. . The New York Times. 16 February 2011. 22 October 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 25 October 2014.
  • Anadiotis, George. . ZDNet (ingilis). 1 October 2020. 15 March 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 1 March 2021.
  • Goertzel, Ben; Lian, Ruiting; Arel, Itamar; de Garis, Hugo; Chen, Shuo. "A world survey of artificial brain projects, Part II: Biologically inspired cognitive architectures". Neurocomputing. 74 (1–3). December 2010: 30–49. doi:.
  • Robinson, A. J.; Fallside, F., "The utility driven dynamic error propagation network.", Technical Report CUED/F-INFENG/TR.1, Cambridge University Engineering Department, 1987
  • . (PDF) (Tezis). Munich: Institut f. Informatik, Technische Univ. 1991. 6 March 2015 tarixində (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 April 2016.
  • Williams, R. J.; Zipser, D., "Gradient-based learning algorithms for recurrent networks and their computational complexity", Back-propagation: Theory, Architectures and Applications, Hillsdale, NJ: Erlbaum, 1994
  • ; , "Long Short-Term Memory", Neural Computation, 9 (8), 1997: 1735–1780, doi:, PMID 
  • Goodfellow, Ian; Bengio, Yoshua; Courville, Aaron, , MIT Press., 2016, 16 April 2016 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 12 November 2017
  • Hinton, G.; Deng, L.; Yu, D.; Dahl, G.; Mohamed, A.; Jaitly, N.; Senior, A.; Vanhoucke, V.; Nguyen, P.; ; Kingsbury, B. "Deep Neural Networks for Acoustic Modeling in Speech Recognition – The shared views of four research groups". IEEE Signal Processing Magazine. 29 (6). 2012: 82–97. Bibcode:. doi:.
  • "Deep Learning in Neural Networks: An Overview". Neural Networks. 61. 2015: 85–117. arXiv:. doi:. PMID .
  • . The representation of the cumulative rounding error of an algorithm as a Taylor expansion of the local rounding errors (Tezis) (Finnish). Univ. Helsinki, 6–7. 1970.|
  • Griewank, Andreas. "Who Invented the Reverse Mode of Differentiation? Optimization Stories". Documenta Matematica, Extra Volume ISMP. 2012: 389–400.
  • . Beyond Regression: New Tools for Prediction and Analysis in the Behavioral Sciences (Tezis). . 1974.
  • . (PDF). System Modeling and Optimization. Applications of advances in nonlinear sensitivity analysis. Berlin, Heidelberg: Springer. 1982. 14 April 2016 tarixində (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 April 2016.
  • . Scientific American (ingilis). 21 October 1999. 6 May 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 5 May 2018.
  • Merkle, Daniel; Middendorf, Martin. Swarm Intelligence // Burke, Edmund K.; Kendall, Graham (redaktorlar ). Search Methodologies: Introductory Tutorials in Optimization and Decision Support Techniques (ingilis). Springer Science & Business Media. 2013. ISBN 978-1-4614-6940-7.
  • van der Walt, Christiaan; Bernard, Etienne. (PDF). 2006. 25 March 2009 tarixində (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 August 2009.
  • . . Berlin: Springer. 2005. ISBN 978-3-540-22139-5.
  • Howe, J. . November 1994. 15 May 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 30 August 2007.
  • Galvan, Jill. "Entering the Posthuman Collective in Philip K. Dick's "Do Androids Dream of Electric Sheep?"". Science Fiction Studies. 24 (3). 1 January 1997: 413–429. JSTOR .
  • McCauley, Lee. "AI armageddon and the three laws of robotics". Ethics and Information Technology. 9 (2). 2007: 153–164. CiteSeerX . doi:.
  • Buttazzo, G. "Artificial consciousness: Utopia or real possibility?". . 34 (7). July 2001: 24–30. doi:.
  • Anderson, Susan Leigh. "Asimov's "three laws of robotics" and machine metaethics". AI & Society. 22 (4). 2008: 477–493. doi:.
  • Yudkowsky, E, (PDF), Global Catastrophic Risks, Oxford University Press, 2008, 2008, Bibcode:, 19 October 2013 tarixində (PDF), İstifadə tarixi: 24 September 2021
  • IGM Chicago. . www.igmchicago.org. 30 June 2017. 1 May 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 3 July 2019.
  • Lohr, Steve. . The New York Times. 2017. 14 January 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 13 January 2018.
  • Frey, Carl Benedikt; Osborne, Michael A. "The future of employment: How susceptible are jobs to computerisation?". Technological Forecasting and Social Change. 114. 1 January 2017: 254–280. CiteSeerX . doi:. ISSN .
  • Arntz, Melanie; Gregory, Terry; Zierahn, Ulrich, "The risk of automation for jobs in OECD countries: A comparative analysis", OECD Social, Employment, and Migration Working Papers 189, 2016
  • Morgenstern, Michael. . The Economist. 9 May 2015. 12 January 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 13 January 2018.
  • Mahdawi, Arwa. . The Guardian. 26 June 2017. 14 January 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 13 January 2018.
  • . . The New Atlantis. 1. Spring 2003: 88–100. 11 June 2012 tarixində arxivləşdirilib.
  • . . Oxford University Press. 2014.
  • Brooks, Rodney. . 10 November 2014. 12 November 2014 tarixində arxivləşdirilib.
  • Sainato, Michael. . Observer. 19 August 2015. 30 October 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 30 October 2015.
  • . . . October 2018. 25 September 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 23 September 2021.
  • Robitzski, Dan. . 5 September 2018. 8 December 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 8 December 2019.
  • Goffrey, Andrew. Algorithm // Fuller, Matthew (redaktor). . Cambridge, Mass.: MIT Press. 2008. –20. ISBN 978-1-4356-4787-9.
  • Lipartito, Kenneth, (PDF) (Unpublished manuscript), 6 January 2011, doi:, 9 October 2022 tarixində (PDF)
  • Goodman, Bryce; Flaxman, Seth. "EU regulations on algorithmic decision-making and a 'right to explanation'". AI Magazine. 38 (3). 2017: 50. arXiv:. doi:.
  • CNA. . CNA (ingilis). 12 January 2019. 12 January 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 19 June 2020.
  • Larson, Jeff; . . ProPublica (ingilis). 23 May 2016. 29 April 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 19 June 2020.
  • Müller, Vincent C.; Bostrom, Nick. (PDF). AI Matters. 1 (1). 2014: 9–11. doi:. 15 January 2016 tarixində (PDF).
  • Cellan-Jones, Rory. . BBC News. 2 December 2014. 30 October 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 30 October 2015.
  • Rawlinson, Kevin. . BBC News. 29 January 2015. 29 January 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 30 January 2015.
  • Holley, Peter. . The Washington Post. 28 January 2015. ISSN . 30 October 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 30 October 2015.
  • Gibbs, Samuel. . The Guardian. 27 October 2014. 30 October 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 30 October 2015.
  • Bostrom, Nick. . . 2015. 25 July 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 30 January 2020.
  • Thibodeau, Patrick. . SearchERP (ingilis). 25 March 2019. 6 May 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 6 May 2019.
  • Bhardwaj, Prachi. . Business Insider. 24 May 2018. 6 May 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 6 May 2019.
  • Geist, Edward Moore. . Bulletin of the Atomic Scientists. 9 August 2015. 30 October 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 30 October 2015.
  • Madrigal, Alexis C. . Fusion.net. 27 February 2015. 4 February 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 31 January 2016.
  • Lee, Timothy B. . Vox. 22 August 2014. 30 October 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 30 October 2015.
  • Law Library of Congress (U.S.). Global Legal Research Directorate, issuing body. Regulation of artificial intelligence in selected jurisdictions. 2019. LCCN . OCLC .
  • Berryhill, Jamie; Heang, Kévin Kok; Clogher, Rob; McBride, Keegan. (PDF). Paris: OECD Observatory of Public Sector Innovation. 2019. 20 December 2019 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 9 August 2020.
  • Barfield, Woodrow; Pagallo, Ugo. Research handbook on the law of artificial intelligence. Cheltenham, UK. 2018. ISBN 978-1-78643-904-8. OCLC .
  • Iphofen, Ron; Kritikos, Mihalis. "Regulating artificial intelligence and robotics: ethics by design in a digital society". Contemporary Social Science. 16 (2). 3 January 2019: 170–184. doi:. ISSN .
  • Wirtz, Bernd W.; Weyerer, Jan C.; Geyer, Carolin. . International Journal of Public Administration. 42 (7). 24 July 2018: 596–615. doi:. ISSN . 18 August 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 22 August 2020.
  • Buiten, Miriam C. "Towards Intelligent Regulation of Artificial Intelligence". European Journal of Risk Regulation. 10 (1). 2019: 41–59. doi:. ISSN .
  • Wallach, Wendell. Moral Machines. Oxford University Press. 2010.
  • Brown, Eileen. . ZDNet (ingilis). 5 November 2019. 6 November 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 3 December 2019.
  • Frangoul, Anmar. . CNBC (ingilis). 14 June 2019. 25 July 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 5 November 2019.
  • . The Economist. 31 March 2016. 8 May 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 19 May 2016.
  • Lohr, Steve. . The New York Times. 28 February 2016. 29 February 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 29 February 2016.
  • Smith, Mark. . BBC News. 22 July 2016. 25 July 2016 tarixində .
  • Aletras, N.; Tsarapatsanis, D.; Preotiuc-Pietro, D.; Lampos, V. "Predicting judicial decisions of the European Court of Human Rights: a Natural Language Processing perspective". PeerJ Computer Science. 2. 2016: e93. doi:.
  • Cadena, Cesar; Carlone, Luca; Carrillo, Henry; Latif, Yasir; Scaramuzza, Davide; Neira, Jose; Reid, Ian; Leonard, John J. "Past, Present, and Future of Simultaneous Localization and Mapping: Toward the Robust-Perception Age". IEEE Transactions on Robotics. 32 (6). December 2016: 1309–1332. arXiv:. doi:.
  • Cambria, Erik; White, Bebo. "Jumping NLP Curves: A Review of Natural Language Processing Research [Review Article]". IEEE Computational Intelligence Magazine. 9 (2). May 2014: 48–57. doi:.
  • Vincent, James. . The Verge (ingilis). 7 November 2019. 11 June 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 11 June 2020.
  • Jordan, M. I.; Mitchell, T. M. "Machine learning: Trends, perspectives, and prospects". Science. 349 (6245). 16 July 2015: 255–260. Bibcode:. doi:. PMID .
  • Maschafilm. . plugandpray-film.de. 2010. 12 February 2016 tarixində .
  • . "Posthuman Rights: Dimensions of Transhuman Worlds". Teknokultura. 12 (2). 2015. doi:.
  • Waddell, Kaveh. . The Atlantic. 2018. 24 April 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 24 April 2018.
  • Poria, Soujanya; Cambria, Erik; Bajpai, Rajiv; Hussain, Amir. . Information Fusion. 37. September 2017: 98–125. doi:. :. 23 March 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 27 April 2021.
  • . BBC News. 21 December 2006. 15 October 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 3 February 2011.
  • Horst, Steven. . The Stanford Encyclopedia of Philosophy. 2005. 6 March 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 7 March 2016.
  • . The Nature of Self-Improving Artificial Intelligence. presented and distributed at the 2007 Singularity Summit, San Francisco, CA. 2008.
  • Ford, Martin; Colvin, Geoff. . The Guardian. 6 September 2015. 16 June 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 13 January 2018.
  • (PDF). Brussels: European Commission. 2020. 20 February 2020 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 20 February 2020.
  • Anderson, Michael; Anderson, Susan Leigh. Machine Ethics. Cambridge University Press. 2011.
  • . aaai.org. 29 November 2014 tarixində arxivləşdirilib.
  • . . United States: Viking. 2019. ISBN 978-0-525-55861-3. OCLC .
  • . CNN. 9 August 2006. 19 February 2008 tarixində .
  • . BBC News. 21 December 2006. 15 October 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 3 February 2011.
  • . MIT Artificial Intelligence Laboratory, Humanoid Robotics Group. 17 October 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 25 October 2014.
  • Smoliar, Stephen W.; Zhang, HongJiang. "Content based video indexing and retrieval". IEEE MultiMedia. 1 (2). 1994: 62–72. doi:.
  • Neumann, Bernd; Möller, Ralf. "On scene interpretation with description logics". Image and Vision Computing. 26 (1). January 2008: 82–101. doi:.
  • Kuperman, G. J.; Reichley, R. M.; Bailey, T. C. . Journal of the American Medical Informatics Association. 13 (4). 1 July 2006: 369–371. doi:. PMC . PMID .
  • McGarry, Ken. "A survey of interestingness measures for knowledge discovery". The Knowledge Engineering Review. 20 (1). 1 December 2005: 39–61. doi:.
  • Bertini, M; Del Bimbo, A; Torniai, C. Automatic annotation and semantic retrieval of video sequences using multimedia ontologies // MM '06 Proceedings of the 14th ACM international conference on Multimedia. 14th ACM international conference on Multimedia. Santa Barbara: ACM. 2006. 679–682.
  • . . Macmillan. 2011. ISBN 978-1-4299-6935-2. 15 March 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 8 April 2012.
  • , Machine Intelligence // Copeland, B. Jack (redaktor), The Essential Turing: The ideas that gave birth to the computer age, Oxford: Oxford University Press, 1948, səh. 412, ISBN 978-0-19-825080-7
  • . . . 2015. ISBN 978-0465065707.
  • , , Simon and Schuster, 1986
  • , , Perennial Modern Classics, Harper, 2007 [1994], ISBN 978-0-06-133646-1
  • . . . 2 (3). 1995: 200–219. 8 March 2005 tarixində . İstifadə tarixi: 11 October 2018.
  • Roberts, Jacob. . Distillations. 2 cild no. 2. 2016. 14–23. 19 August 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 March 2018.
  • Pennachin, C.; Goertzel, B. Contemporary Approaches to Artificial General Intelligence // . Cognitive Technologies. Berlin, Heidelberg: Springer. 2007. doi:. ISBN 978-3-540-23733-4.
  • . McKinsey & Company. 13 April 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 13 April 2018.
  • Ransbotham, Sam; Kiron, David; Gerbert, Philipp; Reeves, Martin. . MIT Sloan Management Review. 6 September 2017. 19 May 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 2 May 2018.
  • Lorica, Ben. . O'Reilly Media. 18 December 2017. 2 May 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 2 May 2018.
  • . 10 March 2016 tarixində .
  • Asada, M.; Hosoda, K.; Kuniyoshi, Y.; Ishiguro, H.; Inui, T.; Yoshikawa, Y.; Ogino, M.; Yoshida, C. "Cognitive developmental robotics: a survey". IEEE Transactions on Autonomous Mental Development. 1 (1). 2009: 12–34. doi:.
  • . . Harcourt Books. 2000. ISBN 978-0-15-601391-8. OCLC . 26 July 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 22 August 2020.
  • . (PDF). Robotics and Autonomous Systems. 6 (1–2). 1990: 3–15. CiteSeerX . doi:. 9 August 2007 tarixində (PDF).
  • . . Letters to the Editor. . Christchurch, New Zealand. 13 June 1863. 19 September 2008 tarixində . İstifadə tarixi: 16 October 2014 – Victoria University of Wellington vasitəsilə.
  • Clark, Jack. . Bloomberg.com. 2015b. 23 November 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 23 November 2016.
  • . . The Penguin Press. 1991. ISBN 978-0-7139-9037-9.
  • . . New York: MIT Press. 1972. ISBN 978-0-06-011082-6.
  • ; Dreyfus, Stuart. . Oxford: Blackwell. 1986. ISBN 978-0-02-908060-3. 26 July 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 22 August 2020.
  • . . Allan Lane Science. 1998. ISBN 978-0-7382-0030-9. 26 July 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 22 August 2020.
  • Edelson, Edward. . New York: Chelsea House. 1991. ISBN 978-0-7910-0464-7. 26 July 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 18 November 2019.
  • Fearn, Nicholas. The Latest Answers to the Oldest Questions: A Philosophical Adventure with the World's Greatest Thinkers. New York: Grove Press. 2007. ISBN 978-0-8021-1839-4.
  • . . Cambridge, Mass.: MIT Press. 1985. ISBN 978-0-262-08153-5.
  • ; Blakeslee, Sandra. . New York: Owl Books. 2005. ISBN 978-0-8050-7853-4.
  • Henderson, Mark. . The Times Online. London. 24 April 2007. 31 May 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 31 May 2014.
  • ; Slovic, D.; . Judgment under uncertainty: Heuristics and biases. Science. 185. New York: Cambridge University Press. 1982. 1124–1131. Bibcode:. doi:. ISBN 978-0-521-28414-1. PMID .
  • Katz, Yarden. . The Atlantic. 1 November 2012. 28 February 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 26 October 2014.
  • . . Penguin Books. 2005. ISBN 978-0-670-03384-3.
  • Langley, Pat. "The changing science of machine learning". . 82 (3). 2011: 275–279. doi:.
  • Legg, Shane; Hutter, Marcus. "A Collection of Definitions of Intelligence". 15 June 2007. arXiv: [].
  • ; Guha, R. V. . Addison-Wesley. 1989. ISBN 978-0-201-51752-1.
  • . Artificial Intelligence: A General Survey // Artificial Intelligence: a paper symposium. Science Research Council. 1973.
  • Lombardo, P; Boehm, I; Nairz, K. "RadioComics – Santa Claus and the future of radiology". Eur J Radiol. 122 (1). 2020: 108771. doi:. PMID .
  • Lungarella, M.; Metta, G.; Pfeifer, R.; Sandini, G. "Developmental robotics: a survey". Connection Science. 15 (4). 2003: 151–190. CiteSeerX . doi:.
  • Maker, Meg Houston. . Dartmouth College. 2006. 3 January 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 October 2008.
  • ; ; ; . . 1955. 26 August 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 August 2007.
  • . . Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall. 1967. ISBN 978-0-13-165449-5. 26 July 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 18 November 2019.
  • . . Harvard University Press. 1988. ISBN 978-0-674-57616-2. 26 July 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 18 November 2019.
  • . Developments in Artificial Intelligence // Funding a Revolution: Government Support for Computing Research. National Academy Press. 1999.
  • ; "Computer Science as Empirical Inquiry: Symbols and Search". Communications of the ACM. 19 (3). 1976: 113–126. doi:..
  • . (PDF). AI Magazine. 1 (1). 1983. 17 August 2020 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 22 August 2020. Presidential Address to the .
  • Oudeyer, P-Y. (PDF). IEEE Transactions on Autonomous Mental Development. 2 (1). 2010: 2–16. doi:. 3 October 2018 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 4 June 2013.
  • Schank, Roger C. . AI magazine. 12 cild no. 4. 1991. 2023-07-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-08-22.
  • . (PDF). Behavioral and Brain Sciences. 3 (3). 1980: 417–457. doi:. 17 March 2019 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 22 August 2020.
  • . . New York: Basic Books. 1999. ISBN 978-0-465-04521-1. OCLC . 26 July 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 22 August 2020.
  • . New York: Harper & Row. 1965. 26 July 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 18 November 2019.
  • . (PDF). Dartmouth Summer Research Conference on Artificial Intelligence. 1956. 26 April 2011 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 22 March 2011 – std.com, pdf scanned copy of the original vasitəsilə. Later published as
    Solomonoff, Ray. An Inductive Inference Machine // IRE Convention Record. Section on Information Theory, part 2. 1957. 56–62.
  • Spadafora, Anthony. . BetaNews. 21 October 2016. 28 August 2017 tarixində .
  • Tao, Jianhua; Tan, Tieniu. Affective Computing and Intelligent Interaction. Affective Computing: A Review. Lecture Notes in Computer Science. 3784. Springer. 2005. 981–995. doi:. ISBN 978-3-540-29621-8.
  • Tecuci, Gheorghe. "Artificial Intelligence". Wiley Interdisciplinary Reviews: Computational Statistics. 4 (2). March–April 2012: 168–180. doi:.
  • Thro, Ellen. . New York: Facts on File. 1993. ISBN 978-0-8160-2628-9. 26 July 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 22 August 2020.
  • . Paris: UNESCO. 2021. ISBN 978-92-3-100450-6. 18 June 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 18 September 2021.
  • . . Vision 21: Interdisciplinary Science and Engineering in the Era of Cyberspace. 1993: 11. Bibcode:. 1 January 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 November 2011.
  • ; Shapiro, D. // Foss, B. M. (redaktor). New horizons in psychology. Harmondsworth: Penguin. 1966. 26 July 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 18 November 2019.
  • Weng, J.; McClelland; Pentland, A.; Sporns, O.; Stockman, I.; Sur, M.; Thelen, E. (PDF). Science. 291 (5504). 2001: 599–600. doi:. PMID . 4 September 2013 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 4 June 2013 – msu.edu vasitəsilə.
  • 2 iyul 2023 tarixindən Wayback Machine saytında 2 iyul 2023 at the Wayback Machine
  • , "Why Are There Still So Many Jobs? The History and Future of Workplace Automation" (2015) 29(3) Journal of Economic Perspectives 3.
  • , Mind As Machine, Oxford University Press, 2006.
  • , "Ready for Robots? How to Think about the Future of AI", Foreign Affairs, vol. 98, no. 4 (July/August 2019), pp. 192–98. , historian of computing, writes (in what might be called "Dyson's Law") that "Any system simple enough to be understandable will not be complicated enough to behave intelligently, while any system complicated enough to behave intelligently will be too complicated to understand." (p. 197.) Computer scientist writes: "Current AI machine-learning are, at their core, dead simple stupid. They work, but they work by brute force." (p. 198.)
  • , "Our Digital Doubles: AI will serve our species, not control it", , vol. 319, no. 3 (September 2018), pp. 88–93.
  • Gertner, Jon. (2023) "Wikipedia's Moment of Truth: Can the online encyclopedia help teach A. I. chatbots to get their facts right — without destroying itself in the process?" New York Times Magazine (July 18, 2023) 2023-07-19 at ghostarchive.org [Error: unknown archive URL]
  • Johnston, John (2008) The Allure of Machinic Life: Cybernetics, Artificial Life, and the New AI, MIT Press.
  • Jumper, John; Evans, Richard; Pritzel, Alexander; və b. . Nature. 596 (7873). 26 August 2021: 583–589. Bibcode:. doi:. PMC  (). PMID  ().
  • LeCun, Yann; Bengio, Yoshua; Hinton, Geoffrey. . Nature. 521 (7553). 28 May 2015: 436–444. Bibcode:. doi:. PMID . 5 June 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 19 June 2023.
  • , "Artificial Confidence: Even the newest, buzziest systems of artificial general intelligence are stymmied by the same old problems", , vol. 327, no. 4 (October 2022), pp. 42–45.
  • Mitchell, Melanie. . New York: Farrar, Straus and Giroux. 2019. ISBN 9780374257835.
  • Mnih, Volodymyr; Kavukcuoglu, Koray; Silver, David; və b. . Nature. 518 (7540). 26 February 2015: 529–533. Bibcode:. doi:. PMID . 19 June 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 19 June 2023. Introduced , which produced human-level performance on some Atari games.
  • Eka Roivainen, "AI's IQ: ChatGPT aced a [standard intelligence] test but showed that cannot be measured by IQ alone", , vol. 329, no. 1 (July/August 2023), p. 7. "Despite its high IQ, ChatGPT fails at tasks that require real humanlike reasoning or an understanding of the physical and social world…. ChatGPT seemed unable to reason logically and tried to rely on its vast database of… facts derived from online texts."
  • Serenko, Alexander; Michael Dohan. (PDF). Journal of Informetrics. 5 (4). 2011: 629–49. doi:. 4 October 2013 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 12 September 2013.
  • Silver, David; Huang, Aja; Maddison, Chris J.; və b. . Nature. 529 (7587). 28 January 2016: 484–489. Bibcode:. doi:. PMID . 18 June 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 19 June 2023.
  • Ashish Vaswani, Noam Shazeer, Niki Parmar et al. "Attention is all you need." Advances in neural information processing systems 30 (2017). Seminal paper on .
  • Компьютер учится и рассуждает (ч. 1) // Компьютер обретает разум (100 000 nüs.). Москва: . под ред. В. Л. Стефанюка. 1990 [Artificial Intelligence Computer Images]. ISBN 5-03-001277-X (рус.); ISBN 0705409155 (англ.).
  • Девятков В. В. Системы искусственного интеллекта. Информатика в техническом университете (3000 nüs.). М.: Изд-во МГТУ им. Н. Э. Баумана. Гл. ред. И. Б. Фёдоров. 2001. ISBN 5-7038-1727-7.
  • Корсаков С.Н. (200 nüs.). М.: МИФИ. Под ред. А.С. Михайлова. 2009. ISBN 978-5-7262-1108-4.
  • Автономный искусственный интеллект (20 000 nüs.). М.: БИНОМ. Лаборатория знаний. 2009.
  • Лорьер Ж.-Л. Системы искусственного интеллекта (20 000 nüs.). М.: Мир. 1991. ISBN 5-03-001408-X.
  • Искусственный интеллект: стратегии и методы решения сложных проблем (4-е изд 2000 nüs.). М.: . Под ред. Н. Н. Куссуль. 2005 [Artificial Intelligence: Structures and Strategies for Complex Problem Solving]. ISBN 5-8459-0437-4.
  • Нильсон Н. Искусственный интеллект. — М.: Мир, 1973. — 273 с.
  • Петрунин Ю. Ю., Рязанов М. А., Савельев А. В. Философия искусственного интеллекта в концепциях нейронаук. (Научная монография). — М.: МАКС Пресс, 2010. — ISBN 978-5-317-03251-7.
  • ; , (2nd), Upper Saddle River, New Jersey: Prentice Hall, 2003, ISBN 0-13-790395-2, 2011-02-28 tarixində , İstifadə tarixi: 2020-06-08
  • , Искусственный интеллект: современный подход (2-е изд 3000 nüs.). М.: . Пер. с англ. и ред. К. А. Птицына. 2006 [Artificial Intelligence: a Modern Approach]. ISBN 5-8459-0887-6.
  • Смолин Д. В. Введение в искусственный интеллект: конспект лекций. М.: ФИЗМАТЛИТ. ISBN 5-9221-0513-2.
  • Хант Э. (17 700 nüs.). М.: Мир. Под ред. В. Л. Стефанюка. 1978 [Artificial intelligence].
  • Luger, George; Stubblefield, William, (5th), The Benjamin/Cummings Publishing Company, Inc., 2004, səh. 720, ISBN 0-8053-4780-1, 2021-01-15 tarixində , İstifadə tarixi: 2020-06-08
  • , Artificial Intelligence: A New Synthesis, Morgan Kaufmann Publishers, 1998, ISBN 978-1-55860-467-4
  • ; , (2nd), Prentice Hall, 2003, ISBN 0-13-790395-2, 2011-02-28 tarixində , İstifadə tarixi: 2020-06-08
  • ; Mackworth, Alan; Goebel, Randy, , New York: Oxford University Press, 1998, 2009-07-25 tarixində , İstifadə tarixi: 2020-06-08
  • , , , LIX (236), October 1950: 433–460, doi:, ISSN , 2008-07-02 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2008-08-18
  • Мередит Бруссард. Искусственный интеллект. Пределы возможного. М.: Альпина нон-фикшн. 2020. ISBN 978-5-00139-080-0.

Xarici keçidlər

  • . BBC Radio 4 discussion with John Agar, Alison Adam & Igor Aleksander (In Our Time, 8 December 2005).
  • 2020-05-17 at the Wayback Machine — информация обо всех направлениях искусственного интеллекта
  • 2020-06-17 at the Wayback Machine — биографии, история исследований, популярные объяснения
  •  — материалы и форум по темам, непосредственно связанным с изучением и созданием искусственного интеллекта
  • Forum
  • 2020-06-08 at the Wayback Machine
  • статьи и файлы по нейронным сетям, экспертным системам, генетическим алгоритмам и другим направлениям ИИ
  • Савельев А. В.
  • . (ingilis). 2019-04-08. İstifadə tarixi: 2019-05-09.
  • (1113 пунктов)
  • Р. В. Шамин. . НОЦ
  • 2019-09-07 at the Wayback Machine
Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023