Sümela monastırı — Trabzon ilinin Maçka ilçəsinin Altındərə kəndi sərhədləri içərisində yerləşən (Antik Yunanca adı: Panagia) dərənin qərb yamaclarında olan Qara (Antik Yunanca adı: Mela) təpəsi üzərində dəniz səviyyəsindən 1.150 metr yüksəklikdəki qədim Rum Pravoslav monastır və kilsə kompleksidir. Tam adı Panagia Sumela (Παναγία Σουμελά) və ya Theotokos Sumeladır.
| Sümela monastrı | |
|---|---|
| Παναγία Σουμελά | |
 | |
 | |
| 40°41′24″ şm. e. 39°39′30″ ş. u. | |
| Ölkə | |
| Yerləşir | Maçka |
| Tikilmə tarixi | 386 |
| Rəsmi sayt | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Kilsənin eramızın 365–395-ci illər arasında inşa edildiyi güman edilir. Anadoluda tez-tez təsadüf edilən Kappadokiya kilsələri üslubunda tikilibdir. Hətta Trabzonda Yəhudi məzarlığı ərazisində bənzər bir mağara kilsəsi də var. Kilsənin ilk təşkilatı ilə monastır halına çevrilmə arasındakı min illik dövr haqqında çox məlumat bilinmir. Qara dəniz Yunanları arasında danışılan bir əfsanəyə görə Afinalı Barnabas ilə Sophronios adlı iki rahib eyni yuxu görüblər. Yuxularında İsanın şagirdlərindən Aziz Lukaın düzəltdiyi üç Panagia ikonasında Məryəmin körpə İsanı qollarında tutduğu təsvirin olduğu yer olaraq Sümelanın yerini görmüşdülər. Beləliklə bir-birindən xəbərsiz olaraq dəniz yolu ilə Trabzona gəlib, orada qarşılaşıb gördükləri yuxuları bir-birilərinə danışmış və ilk kilsənin əsasını qoymuşdular. Bununla yanaşı monastırdakı fresk-lərdə tez-tez yer alıb, xüsusi əhəmiyyət verilən Trabzon İmperatoru III Aleksiosun (1349–1390) monastrın həqiqi qurucusu olduğu güman edilir.
XIV əsrdə Türkmən hücumlarına məruz qalan şəhərin müdafiəsində gələcək qarovulxana vəzifəsi olan monastrın statusunda Osmanlı fəthindən sonra bir dəyişiklik olmamışdır. Yavuz Sultan Səlimin Trabzondakı şahzadəliyi zamanı buraya iki böyük şamdan hədiyyə etdiyi məlumdur. Fateh Sultan Mehmet, II Murad, I Səlim, II Səlim, III Murad, İbrahim, IV Mehmed, II Süleyman və III Əhmədin də monastırla bağlı bir fərmanları var. Osmanlı dövründə monastıra təmin olunan imtiyazlar, Trabzon və Gümüşxana bölgəsinin İslamlaşması zamanı xüsusilə Maçka və Şimali Gümüşxanada xristian və gizli xristian kəndləri ilə əhatə olunan bir sahə yaratmışdır.
18 aprel 1916-cı ildən 24 fevral 1918-ci ilə qədər davam edən Rus işğalı zamanı Maçka ətrafındakı digər monastırlar kimi müstəqil bir Pontus dövləti qurmaq istəyən Rum milislərin qərargahı olmuş, əhali mübadiləsi ilə regionda xristianların Yunanıstana göndərilməsinin ardınca əhəmiyyətini itirərək Türkiyə Cümhuriyyəti Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən yaxın zamanda bərpa olunana qədər baxımsız qalmışdır.
Yunanıstana mübadilə ilə köçən Qara dənizli Yunanlar Veria şəhərində Sümela adını verdikləri yeni bir kilsə inşa etmişdilər. Hər il avqust ayında eynilə keçmişdə Trabzon Sümelasında etdikləri kimi yeni monastırı ətrafında geniş tərkibli şənliklər keçirirlər.
2010-cu ildə Türkiyə Cümhuriyyəti Hökumətinin icazəsi ilə Xristianlarla Məryəm Ananın göyə yüksəliş günü olaraq qəbul edilən və müqəddəs sayılan 15 avqust günü 88 ildən sonra ilk ayin təşkil olunmuş, ayinin keçirilməsinə Fənər Rum Patriarxı Dmitri Bartholomeos rəhbərlik etmişdir.
Xarici keçidlər
- 2015-05-19 at the Wayback Machine
- . Karadeniz ansiklopedisi. s. 1043
- . Karadeniz Ansiklopedisi s. 1043
- . Age. s. 1043