Robert Skotland Liddell
Robert Skotland Liddell (1885, Lauder[d] – 1972, Birləşmiş Krallıq) AXC dövründə Bakıda və Tiflisdə fəaliyyət göstərmiş ingilis hərbi müxbiri .[1]
| Robert Skotland Liddell | |
|---|---|
 Robert Skotland Liddell 1916-cı ildə | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Böyük Britaniya |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Böyük Britaniya |
| Vətəndaşlığı | Böyük Britaniya, bir müddətlik Çarlıq Rusiyası |
| Milliyyəti | İngilis |
| İxtisası | Hərbi müxbir |
| Fəaliyyəti | I Dünya müharibəsində hərbi müxbirlik |
| Fəaliyyət illəri | 1914-1920 |
I Dünya Müharibəsi zamanı Rusiyanın müharibədəki iştirakından bəhs edən, ingilis qəzeti olan "The Sphere"-nin müxbiri və fotoqrafı olmuşdur. 1915-ci ildə Petroqrada gəlmiş və ordan Varşavaya getmişdir. Burada Rus ordusunun Polşalı Qızıl Xaç Könüllülərinin üzvü olmuşdur. Bu dövrlərdə başda "Sphere" olmaqla müxtəlif qəzetlərdə məqalələri çıxmışdır. Müharibənin sonlarından etibarən Cənubi Qafqazla sıx bağlı olmuşdur.[2]
Azərbaycan Respublikasının dövlət arxivində Cümhuriyyətə aid sənədlər arasında Skotland Liddelin ingilis və rus dillərində çoxlu məqalələrinin surətləri saxlanılır. Cənubi Qafqazda millətlərarası münasibətlərə həsr etdiyi məqalələrində daha çox Azərbaycanlılarla ermənilər arasındakı münasibətlərdən bəhs edir.[3] Skotland Liddell erməni psixologiyasını, ermənilərin regionda və ona qonşu ərazilərdə yetirdikləri şovinist millətçilik siyasətinin mahiyyətini çox gözəl başa düşmüşdür. Beləki, 1920-ci ilin yanvarında Paris Sülh Konfransı dövlətləri tərəfindən Cənubi Qafqaz respublikalarının müstəqilliyinin de-fakto tanındığı bir vaxtda daşnak Ermənistanı hökumət ordusunun silahlı erməni quldur dəstələri ilə birlikdə Qarabağda Şuşa istiqamətində hücumunu Skotland Liddell "təkcə cinayət deyil, həm də son dərəcə ağılsız hərəkət" adlandırmışdı. O yazırdı:[3]
|
Ermənilər ona görə bədbəxt xalqdır ki, orada daşnak partiyası hakimiyyətdədir. Bu terrorçu inqilabi təşkilat bir çox illər ərzində erməniləri ərazi idiası ilə məqsədyönlü şəkildə müsəlmanlara qarşı hücuma çağırır. Sonunculardan layiqli cavab aldıqda isə, onlar bu məsələni bilərəkdən şişirdərək, dünya ictimaiyyətinin rəğbətini yazıq ermənilərə tərəf yönəltmək isətiyirlər. | 
|
Skotlan Liddell məqalələrində Azərbaycan-erməni münasibətlərinə geniş yer verir və bu millətləri bir-biri ilə müqayisə edərək yazırdı:[4]
|
|
Nə Rusiyada, nə Qafqazda elə bir adam tapa bilməzsiniz ki, o, ermənilər haqqında hansısa yaxşı bir söz desin, ruslar, tatarlar (azərbaycanlılar), gürcülər onlara nifrət edir və görmək belə istəmirlər. Bunun belə olub-olmadığını mənim deməyimə lüzum yoxdur, çünki burada ermənilər nifrət edilən irqdir. Ancaq xaricdə onların təbliğatı elə qurulubdur ki, Avropa və bütün dünya onların tərəfindədir. |
|
Ermənilərin "Aşkatavor" qəzetində dərc edilmiş "Müstəqil Ermənistan", "Müttəfiqlərin mərhəməti lazım deyil" məqalələrinə münasibət bildirən Skotland Liddell yazırdı:[3]
|
|
Azərbaycan və Gürcüstan Cənubi Qafqaz respublikalarının müstəqilliyinin tanınmasını sevinclə qarşılayaraq, müttəfiqlərə öz səmimi minnətdarlıqlarını bildirdikləri bir vaxtda, Ermənistanın hakim partiyası “Daşnaksütyun” nə öz razılığını və nə də öz təşəkkürünü bildirməmişdir. |
|
1920-ci ilin fevralında, öz "Qarabağ erməniləri" məqaləsində erməni jurnalist Tiqran Nazaryanın "Qrafik" qəzetində çıxan və Antanta rəhbərlərinə ünvanlanan yazısına cavab verdi. Skotland bu yazıda Tiqran Nazaryanın guya Qarabağda 198 min nəfər erməni yaşadığı halda, 80 min nəfər Türkün yaşadığını bildirməsinə cavab olaraq, professor Şepotyevə istinad edərək, Qarabağda 415 min müsəlmanın və 170 min erməninin yaşadığını bildirdi. 1920-ci ilin, Novruz bayramı günlərində ermənilərin üsyan qaldırmasına cavab olaraq Skotland bunu xəyanətin bariz sübutu adlandırmışdı. Skotland Liddelin 1920-ci ilin, martın 21-də "Müsəlman respublikası de-yure tanındı" adlı məqaləsində bildirirdi ki, iki dövlətin Bakıdakı rəsmi mərasimində İranın Bakıdakı səfiri Təbatəbai ağa bəyan etmişdirdi ki, İran AXC-ni rəsmən de-yure səviyyəsində tanıyır. Həmçinin yazılarında bolşeviklərin Qafqazdakı təxribatları barədə xeyli məlumatlar vardır.[4]
- Erməni-Tatar razılaşması- Qafqazda sülhün bərpası
- Qarabağ erməniləri
- Müsəlmanlarla müharibə. Ermənilər yenə də hücum edir
- Tiflisdə bolşevik bombaları
- Bakıda faciə
- Siyasət lazımdır
- The Track of the War: With Special Notes by Albert De Keersmaecker. Simpkin, Marshall, Hamilton, Kent & Co., 1915[5]
- On the Russian front. Simpkin, Marshall, Hamilton, Kent & co., limited, 1916[6]
- "Sestra": Sketches from the Russian Front. Hodder and Stoughton, 1917
- Actions and Reactions in Russia. Chapman & Hall, 1917, BiblioBazaar, LLC, 2008, ISBN 0-559-27132-8, ISBN 978-0-559-27132-8
- Big brother Bob. Simpkin, Marshall, 1923
- Fifty Thousand Miles of Sun. Cassell and co., ltd., 1925
- The gilded sign. 1927
- The key of content. Cassell, 1928
- Moulded in sand. McCutchan, 1930
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası, Robert Skotland Liddell maddəsi.
- ↑ "TALK: SCOTLAND AT THE RUSSIAN FRONT IN WWI: ROBERT SCOTLAND LIDDELL". 2019-05-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-04-04.
- ↑ Anthony Cross. In the Land of the Romanovs: An Annotated Bibliography of First-hand English-language Accounts of the Russian Empire (1613–1917), Cambridge, UK: Open Book Publishers, 2014. ISBN 978-1-78374-060-4, p. 390
- ↑ 1 2 3 Azərbaycan Demokratik Respublikası, (sənədlər və materiallar) (1918–1920)
- ↑ 1 2 Azərbaycan tarixi sənədlər və nəşrlər üzrə (Z. M. Bünyadovun si ilə Bakı, 1990.)
- ↑ Scotland at the Russian Front in the First World War: Robert Scotland Liddell, War Correspondent and Photographer, Red Cross Worker and Russian Officer
- ↑ On the Russian front