De-fakto (lat. de facto; hərf. faktiki olaraq) — faktiki tanınma. Qanuni müddəalarla dəstəklənməyən, baş verənlərin reallığını ifadə etmək üçün istifadə edilən termin.
Reallıqda baş verənlər (əslində), lakin qanunda təsbit edilməyən mənasında işlənir.[1] Çox vaxt hadisələrin rəsmi təsviri ( de-yure ) ilə arasındakı fərqi vurğulamaq üçün istifadə olunur. Faktiki tanınma hüquqi tanınmaya nisbətən məhdud, natamam məzmunlu olmaqla yanaşı, bəzi hallarda hüquqi tanınmadan əvvəl olur və onun üçün keçid sayılır.
Hüquq elmində "de-fakto" ümumiyyətlə, təcrübə edilən, lakin qanunla mütləq müəyyən edilməmiş və ya təcrübədə və ya reallıqda tətbiq edilən, lakin rəsmi olaraq müəyyən edilməmiş deməkdir.[2] Bu ifadə de-yure (qanunla müəyyən etmək mənasını verir) anlayışına qarşıdır, lakin təcrübəyə uyğundur. Hüquqi situasiyaları müzakirə edərkən de-yure qanunla müəyyən edilmiş tərəfdən yanaşılır, "de-fakto" isə əslində olan vəziyyət və ya təcrübə deməkdir.
Siyasətdə bir ölkənin və ya bölgənin faktiki lideri konstitusiya və ya qanuni yollardan asılı olmayaraq hakimiyyəti öz üzərinə götürmüş şəxsdir. Belə olduğu halda "de-fakto" termini hakimiyyət tərəfindən onlara qarşı olan və hakimiyyəti qeyri-qanuni, konstitusiyaya zidd və ya başqa qeyri-qanuni yollarla tutulduğunu düşünənlərə qarşı qorunur. Həmin halda de-yure çox vaxt əvvəlki devrilmiş və ya indiki hakimiyyəti sarsılmış lider hesab olunur. "De-fakto" liderlər bəzən konstitusion vəzifə tutmurlar və hakimiyyəti qeyri-rəsmi şəkildə həyata keçirərək idarə edirlər.[3]
- ↑ "de fakto". dzen.ru. İstifadə tarixi: 2025-02-26.
- ↑ "В чем разница между статусом де-факто и де-юре в современном мире? - Библиотека Нейро" (rus). İstifadə tarixi: 2025-02-26.
- ↑ Markedonov, Sergey. De-facto States: the Post-Soviet Political Phenomenon (rus). Moskva: Russian State University for the Humanities. 2018.