Polisintetik dil — qrammatik quruluşu ilə fərqlənən dillərdir və müxtəlif morfemlərin birləşərək çox mürəkkəb sözlər yaratdığı dillərdir. Bu dillərdə, bir cümləni ifadə edəcək qədər məlumat tək bir mürəkkəb söz içində ifadə edilə bilər. Belə dillərdə, isim, fel, kök və şəkilçilər birləşərək geniş anlamı olan tək bir söz halına gəlir və bu sözlər çoxlu qrammatik məna daşıyan morfemləri özündə cəmləyə bilir.
.png)
Polisintetik dilin xüsusiyyətləri
Polisintetik dillər bir çox morfemin bir araya gəlməsi ilə mürəkkəb sözlər yaradan dillərdir və aşağıdakı xüsusiyyətlərə malikdir: Çoxsaylı Morfemlərin İstifadəsi: Polisintetik dillərdə tək bir söz içində çoxlu morfemlər birləşərək kompleks qrammatik mənalar ifadə edir. Bu dillərdə bir cümləni təşkil edəcək qədər geniş mənalar bir söz şəklində ifadə edilə bilir. Birləşmə və Fleksiya: Polisintetik dillərdə isim, fel, təsirli şəkilçilər və müxtəlif qrammatik elementlər birləşərək çoxsaylı qrammatik münasibətləri ifadə edə bilər. Hər bir əlavə edilmiş morfem fərqli qrammatik məna daşıyır və sözə fərqli funksiyalar qazandırır. Təsirli və geniş tərkib: Bu dillərdə sözlər çox genişlənə və bir neçə morfemlərlə zənginləşə bilir. Məsələn, bir obyektin hərəkət etdiyi istiqamət, zaman, subyektin kim olduğu və digər qrammatik məlumatlar bir araya gətirilərək eyni söz içində ifadə oluna bilər. Cümlə Qura Biləcək Komplekslik: Polisintetik dillərin ən böyük xüsusiyyəti ondadır ki, tək bir söz bəzən tam cümlənin mənasını daşıya bilər. Yəni bir neçə sözdən ibarət cümləni bir söz kimi ifadə etmək mümkündür. Bu cəhətdən polisintetik dillər öz ifadə tərzində digər dillərdən fərqlənir. Aqqlütinativ və ya Flektiv ola bilər: Polisintetik dillər bəzən aqqlütinativ ola bilər (morfemlər bir-birinə açıq şəkildə əlavə olunur), bəzən isə flektiv ola bilər (morfemlər bir-birinə qarışaraq dəyişikliklər yaradır).
Polisintetik ə Nümunələr
Polisintetik dillərə əsasən Amerika yerlilərinin dilləri və bəzi Sibir dilləri daxildir. İnuit dillərində bir söz çoxsaylı morfemlərdən təşkil edilərək kompleks mənaları ifadə edə bilir. Kri dili: Kanadada danışılan Kri dili də polisintetik quruluşu ilə tanınır. Çukçi dili: Sibir bölgəsində danışılan Çukçi dili də polisintetik dillərə nümunədir və çoxsaylı morfemlər vasitəsilə mürəkkəb mənalar ifadə edir. Polisintetik dillər, mürəkkəb strukturları və ifadə zənginlikləri ilə fərqlənir və hər bir morfemlə qrammatik münasibətlər yaratmaq xüsusiyyəti ilə digər dillərdən seçilir. Bu dillərin tədrisi mürəkkəb olsa da, özündə dərin mədəni və qrammatik strukturları cəmləşdirir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Mario Pei, Frank Gaynor, Dilçilik lüğəti, 1954, səh. 92
- Andronis, Məryəm; Çikaqo Dilçilik Cəmiyyəti #38; səh. 386. ISBN 0-914203-63-0
- Mattissenə baxın: "Polisintezin ontologiyası və Diaxronisi haqqında"; Vunderliçdə (redaktor): Leksika nəzəriyyəsində irəliləyişlər, səh. 337