Lətifə Bəkir Çeyrəkbaşı
Lətifə Bəkir Çeyrəkbaşı və ya Mustafa Kamal Atatürkün verdiyi soyadla Lətifə İşıkdoğdu (türk. Latife Bekir Çeyrekbaşı; Latife Işıkdoğdu; 1901, İstanbul – 23 sentyabr 1952, İstanbul) — Osmanlı-Türkiyə maarifçisi, siyasətçi və qadın hüquqları müdafiəçisi.
| Lətifə Bəkir Çeyrəkbaşı | |
|---|---|
| türk. Latife Bekir Çeyrekbaşı; Latife Işıkdoğdu | |
 | |
| 5 avqust 1946 – 20 may 1950 | |
 | |
| 1928 – 1935 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1901 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 23 sentyabr 1952 |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | Ədirnəqapı şəhidliyi |
| Milliyyəti | türk |
| Vətəndaşlığı |
 Osmanlı imperiyası Türkiyə |
| Partiya | |
| Fəaliyyəti | maarifçi, siyasətçi, aktivist |
| Atası | Yusuf Kamil Süphi |
| Anası | Nəsimə Süphi |
| Həyat yoldaşı | Bəkir Vefa Çəyrəkbaşı |
| Uşağı | 3 |
| Ailəsi |
Əbdüllətif Süphi Paşa (babası) Sema Çəyrəkbaşıoğlu (nəvəsi) |
| Dini | İslam |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
.svg){kind=small}
XX əsrin birinci yarısında Türkiyədə feminist hərəkatın aparıcı simalarından biri olan Lətifə Bəkir 1923-cü ildə qurulan Xalq Partiyasının və onun davamçısı Türk Qadınlar Birliyinin qurucu və idarə heyətinin üzvü idi. (TKB). O, 1946-cı il Ümumi Seçkilərində Cümhuriyyət Xalq Partiyasından (CHP) İzmir millət vəkili olaraq Türkiyə Böyük Millət Məclisinə daxil olub.
Babası Osmanlı imperiyası Xalq Maarif Nazirlərindən Əbdüllatif Sufi Paşa, əmisi isə Cümhuriyyət dövrünün Milli Maarif Nazirlərindən biri, yazıçı və ədəbiyyat adamı Həmdullah Sübhi Tanrıövərdir. Nəvəsi Səma Çeyrekbaşıoğlu teatr və kino aktrisasıdır.
Lətifə Xanım 1901-ci ildə Osmanlı imperiyasının paytaxtı İstanbulda anadan olub. Atası, keçmiş Maarif Nazirlərində, Meşə və Mədən Müdiri Əbdüllatif Sufi Paşanın oğlu, Kocamemi ailəsinin üzvü Yusuf Kamil bəy, anası isə İkinci Məşrutiyyət dövründə Saloniki və İstanbulda qadın dərnəklərində fəallıq göstərən Nəsimə xanımdır.
Lətifə xanım evlərində ərəb və fars ədəbiyyatı, elm və dil kursları, eləcə də klassik Osmanlı-türk ədəbiyyatı dərsləri alaraq böyüyüb. O, malikanədə dayə və mürəbiyyəsindən fransız dilini, atası isə İzmirdə Kənd Təsərrüfatı Nazirliyində müfəttiş işləyərkən yunan dilini öyrənib.[1]
Lətifə Xanım iki il Konya Qız Müəllimlər Məktəbində fransız dili müəllimi işlədikdən sonra on il fransız və yunan məktəblərində çalışıb.[2] Lətifə Bəkir, o cümlədən Feriköydəki fransız orta məktəbi olan "Sainte-Jeanne d'Are" Kollecində türk dilindən dərs deyib.
O, gənc yaşlarından qadın hüquqları və sosial məsələlərlə maraqlanıb. Cəmi on yeddi yaşında ikən İttihad və Tərəqqi Komitəsinin köməkliyi ilə anası Nesime Xanım tərəfindən qurulan "Teali-i Vətən Osmanlı Xanımları" Cəmiyyətinin katibi olub.[3]
Qadın hüquqları ilə bağlı fəaliyyəti ilə yanaşı o, yoxsullar, uşaqlar, imkansız qruplar və əlillər üçün bir çox yardım və xeyriyyə cəmiyyətlərinin yaradılmasında öncülük edibdir. Lətifə Bəkir şəxsən özü bu birlik və fondlarda çalışıb. "Hilal-i Ahmer", "Hilal-i Ahdar", "Himaye-i Etfal Dərnəyi", sonradan Uşaqları Müdafiə Təşkilatına çevrilən Türk Maarif Cəmiyyəti (TED), Darüşşafaka, İzmir Xeyriyyə Dərnəyi, Analar Birliyi, Qadınların Müdafiəsi Agentliyi və bir çox dərnək və təşkilatlarda aktiv fəaliyyət göstərib. O, bu fondların idarə heyətində təmsil olunub.[2][3]
Lətifə Bəkir Çeyrəkbaşı ilk siyasi fəaliyyətini əmisi Həmdullah Sübhi Tanrıövərlə İstanbulun Fatih səmtindəki Horhor küçəsindəki Əbdüllətif Süphi Paşa malikanəsində həyata keçirib. Qadınlar 1930-cu ildə bələdiyyə seçkilərində iştirak etmək hüququ aldıqdan sonra 1930-cu il yerli seçkilərdə İstanbul Cəmiyyət-i Bələdiyə (Bələdiyyə Şurası) üzvü seçilib.
1946-cı il ümumi seçkilərdən əvvəl Lətifə Bəkir İzmir Şəhər Şurasının üzvü və Xeyriyyə Dərnəyinin sədri idi.[2] 1946-cı il seçkilərində 115.714 səs aldı və Cümhuriyyət Xalq Partiyası (CHP) siyahısından 8-ci çağırış İzmir millət vəkili olaraq Türkiyə Böyük Millət Məclisinə daxil oldu.[2][3] 12 avqust 1946-1950-ci illər arasında Türkiyə Böyük Millət Məclisinin İqtisadiyyat Komissiyasının üzvü olub.
1934-cü ildə Türkiyə Böyük Millət Məclisində Soyad Qanunu qəbul edildikdən sonra Mustafa Kamal Atatürk Lətifə Bəkirə türk qadınlarının üzərinə nur kimi doğulduğunu deyərək ona "İşıkdoğdu" soyadını verib.[4]
Lətifə Bəkir 1915-ci ildə İzmirdə Poçt və Teleqraf Nazirliyinin müdir müavini Bəkir Vəfa bəylə nigaha daxil olub. Bu evlilikdən Sirət, Fikrət, Nasır və Necmi adlı övladları dünyaya gəlib.
İstanbulda, İzmirdə və Ankarada müvafiq olaraq Posçt İdarələrinin Baş Müdiri vəzifəsində çalışan həyat yoldaşı Osmanlı dövründə rüblüu vergi toplayan şəxs olduğu üçün "Çeyrekbaşı" soyadını götürüb. Lətifə xanım ərinin siyasi incikliyi və Soyadı Qanununun 4-cü maddəsinə əsasən, “Soyadı ailə başçısı olan kişilər təyin edə bilər” deyə evləndikdən sonra “Çeyrekbaşı” soyadını istifadə etməyə üstünlük verib.[3]
Lətifə Bəkir Çeyrəkbaşı 23 sentyabr 1952-ci ildə 51 yaşında xərçəng xəstəliyindən İstanbulda vəfat edib.[2][4][5] Onun cənazəsi 24 sentyabr 1952-ci ildə evindən götürülərək Ədirnəqapı şəhidliyində dəfn edilib.[6]
- ↑ "Türk kadın devriminde Latife Bekir Işıkdoğdu Çeyrekbaşı" (Türkçe). 2022-06-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-29.
- ↑ 1 2 3 4 5 TÜRK PARLAMENTO TARİHİ VIII. DÖNEM (1946–1950) (PDF). ISBN 978975 6226988. Arxivləşdirilib 2022-01-01 at the Wayback Machine
- ↑ 1 2 3 4 Toplumsal Tarih: Sayı: 328.
- ↑ 1 2 "SÜFRAJİST HAREKETTE BİR CUMHURİYET KADINI: LATİFE BEKİR ÇEYREKBAŞI". 2022-06-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-30.
- ↑ Türk Parlamentosundaki Kadın Milletvekilleri (1935-2007) (PDF). tr:Erzurum. Arxivləşdirilib 2021-03-15 at the Wayback Machine
- ↑ "Latife Bekir Çeyrekbaşı'nın Hayatı ve Faaliyetleri". İzmir. 2024-02-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-30.