Karmaskalı rayonu
Karmaskalı rayonu (başq. Ҡырмыҫҡалы районы) — Başqırdıstan Respublikasının ərazisinə daxil olan inzibati rayon.
| Rayon | |||||
| Karmaskalı rayonu | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Ҡырмыҫҡалы районы | |||||
_-_panoramio.jpg) | |||||
|
|||||
|
54°22′10″ şm. e. 56°10′40″ ş. u.HGYO |
|||||
| Ölkə | |||||
| Tarixi və coğrafiyası | |||||
| Yaradılıb | 20 avqust 1930 | ||||
| Sahəsi | 1750,88[1] km² | ||||
| Saat qurşağı | |||||
| Əhalisi | |||||
| Əhalisi |
|
||||
| Rəqəmsal identifikatorlar | |||||
| Telefon kodu | 34765 | ||||
| Poçt indeksi | 4530ХХ | ||||
| Rəsmi sayt | |||||
.svg) |
|||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
![Bayraq[d]](/?q=Fayl:Flag_of_Karmaskalinsky_rayon.svg)
.png)
Rayonun inzibati mərkəzi Karmaskalı kəndidir. Ufadan 50 km cənubda yerləşir.
Başqırdıstanın mərkəzi hissəsində, Ağidel çayının sahili boyunca sahildə yerləşir. Rayonun ərazisi 1751 km² təşkil edir. Sərhədlərinin ümumi uzunluğu 903 km-dir. İqlimi kontinental, bir az qurudur. r. Orta illik temperatur: +2,5 °C, yanvar: -16 °C, iyul: +19 °C. Maksimal temperatur: +40 °C, minimal: −48 °C. Orta illik yağıntı 500 mm., quraq illərdə 350 mm. Ərazisindən Urşak, Aurqazı, Belıy KLuç, Uzen, Kuzelka çayları axır. Ərazisində əsasən boz meşə və qaraya bənzər torpaqlar geniş sahə tutur.
Meşələr 30,7 min hektar (rayon ərazisinin 17,5%) ərazini əhatə edir. Toplam oduncaq ehtiyatları 4 milyon m³ təşkil edir.
Rayon 1930-ci ildə təşkil edilmişdir. 1956-ci ildə Buzovyazov rayonunun böyük qismi Karmaskalı rayonuna birləşdirilir (cəmi 8 kənd sovetliyi isə Aurqazin rayonu ərazisinə daxil edilir.).
Ümumrusiya siyahıya alınmasına Başqırdıstan Respublikası Karmaskalı rayonu ərazisin milli tərkibi: başqırdlar — 39,6 %, tatarlar — 31,9 %, ruslar — 16,5 %, çuvaşlar — 9,3 %, digər millər — 2,7 %[3]. 1 yanvar 2015-ci il məlumatına görə rayon ərazisində 50174 nəfər yaşayır.
| İl | başqırdlar nəf. |
başqırdlar % |
tatarlar nəf. |
tatarlar % |
ruslar nəf. |
ruslar % |
Ümumi %nəf |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1970 | 12 289 | 21.3 % | 25 863 | 44.8 % | 57 743 | ||
| 1989 | 10 471 | 22,9 % | 21 756 | 47,6 % | 45 680 | ||
| 2002 | 23 296 | 42,7 % | 15 811 | 29 % | 8 767 | 16,1 % | 54 585 |
| 2010 | 20 236 | 39,6 % | 16 318 | 31,9 % | 8 418 | 16,5 % | 51 504 |
Rayonda 16 kənd inzivati vahidliyinə 122 yaşayış məntəqəsi daxildir[6].
Rayon əsasən sənaye-aqrar rayondu. Ərazisinin 120,8 min ha kənd təsərrüfatına cəlb olunmuşdur. 27,1 min ərazi otlaq sahələridir. Kənd təsərrüfatının şəkər çuğunduru, taxılçılıq, kartoxçuluq, ətlik-südlük heyvandarlıq, atçılıq, arıçılıq və donuzçuluq inkişaf etmişdir. Burada meşə təsərrüfatı mövcuddur. Ərazisindən Ufa — Orenburq, Karlaman — Maqnitaqorsk dəmiryolu, Ufa — Orenburq, Ufa — Beloresk avtomobil yolu keçir.
Rayon ərazisində 65 ümumtəhsil mərkəzi vardır ki bununda 31 orta məktəbdir. Burada Məhəmmədsəlim Umetbayev memorial muzeyi, Şərif Bikkulun ev muzeyi, bir rayon və 3 kənd xəstəxanası, 34 kütləvi kitabxana, 52 klub fəaliyyət göstərir. Tolbazında tarix diyarşunaslıq muzeyi vardır. Burada tatar və rus dillərində «Karmaskalinskaya nov» — «Uzen», başqırd dilində isə «Dairə» qəzeti buraxılır.
- Həmzə Ris oğlu Əhmədov — rusiyalı dövlət və siyasi xadim.
- Qənzəfər Usayev — Yemelyan Puqaçova və Salavat Yulevnanın yoldaşı,
- Mirsəid Heydərəli oğlu Sultanəliyev — siyasi xadim,
- Miniəli Minhacuddin oğlu Şaymuradov — general-mayor.
- Aleksey Nesteroviç Kalqanov — Sovet İttifaqı Qəhrəmanı,
- İvan Aleksandroviç Polunin — Sovet İttifaqı Qəhrəmanı,
- İvan Nikolayeviç Qraşev — Sovet İttifaqı Qəhrəmanı,
- Qriqori Semönoviç Vasilyev — Sovet İttifaqı Qəhrəmanı,
- Aleksey Födoroviç Nikiforov — Sovet İttifaqı Qəhrəmanı,
- Mustafa Şakir oğlu Qazizov — Şöhrət ordenli,
- Sabircan Abdulla oğlu Qunaqbayev — tanınmış bioloq, seleksiyaçı, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı,
- Banat Xəyrulla qızı Batırova — Başqırd MSSR ilk qadın Sosialist Əməyi Qəhrəmanı,
- Rail İsmayıl oğlu Kamalov — Sosialist Əməyi Qəhrəmanı,
- Fərid Şəmsəddin oğlu Sadıqov — Sosialist Əməyi Qəhrəmanı,
- Məhəmmədsəlim Ümütbayev — ictimai xadim, başqırd araşdırmaçı,
- Fənil Əsənov — yazıçı,
- Robert Nurməhəmməd oğlu Bayımov — yazıçı, tənqitçı,
- Şərif Bekqul — şair,
- Fərid İsənğulov — yazıçı,
- İrek Lutfi oğlu Kencəbulatov — şair,
- Nəcib Şəngəray oğlu Həmidov (1898—1943) — sovet hərbi xadimi, Polkovnik (1940 il).
- Ğaysa Batırgəray oğlu Hüseyinov — akademik, professor, yazıçı,
- Məhəmmədcan Hüseyinov — Rusiya Müsəlmanları Ruhani İdarəsinin ilk müftisi.
- ↑ "Республика Башкортостан. Общая площадь земель муниципального образования". 2020-05-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-10.
- ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/tab-5_VPN-2020.xlsx (rus.).
- ↑ "Итоги Всероссийской переписи населения по Республике Башкортостан" (pdf). Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан. 2013-03-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-03-05.
- ↑ Давлетшина З. М. Татарское население Башкортостана: этнодемографическое исследование. Уфа: Гилем, 2001. ISBN 5-7501-0235-1
- ↑ Население Башкортостана: XIX—XXI века: статистический сборник/ Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан.- Уфа: Китап, 2008.- 448 с.:ил.
- ↑ "Закон Республики Башкортостан «Об изменениях в административно-территориальном устройстве Республики Башкортостан в связи с объединением отдельных сельсоветов и передачей населённых пунктов» (Принят Государственным Собранием — Курултаем Республики Башкортостан 18 ноября 2008 года)". 2014-11-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-10.