Kanada hinduları— Kanadada yaşayan yerli xalq.
Tarixi
Amerika mədəniyyəti haqqında ilkin təsəvvürlər adətən müasir mədəni nailiyyətlərlə əlaqədar olsa da bu ölkənin qədim və orta əsrlərini əhatə edən bir sivilizasiya mövcud olmuşdur.
28-30 min il əvvəl ilk dəfə olaraq müasir tipli insanlar Alyaska və Çukotka arasındakı Beringiya adlanan quru körpüdə məskunlaşmışlar. Məhz bu dövrdən Amerika mədəniyyətinin tarixi başlayır.
Müasir elm hesab edir ki, bu qitənin ilk sakinləri genetik cəhətlərinə görə protomonqoloid, yaxud protoasiya qrupuna mənsub olmuş Altay, fin-uqor, daha yaxındırlar. Özünün təsdiqini tapmış bu fikirlər linqvistik və antropoloji əlamətlərə əsaslandırılmaqdadır.
tərəfindən Amerika qitəsinin kəşfi və işğalı digər çoxsaylı xalqların həmin ərazidə məskunlaşması ilə nəticələndi. Bunların ümumi sayı təxminən 15-20 milyona bərabər idi. İlk dəniz səyyahlarının səhvən Hindistan torpağı kimi başa düşdükləri bu qitənin sakinləri XVI əsrdən «hindular» adlandırılmağa başladı. Bu dövrdə qitənin müxtəlif hissələrində məskunlaşmış sakinlərin inkişaf səviyyəsi bir-birindən fərqli idi.
Qitənin şimal hissəsində məskunlaşmış tayfa və xalqlar ibtidai yaşayış səviyyəsində idi. Texas, Nevada, Kaliforniyada (Lyüisvill, Tyul-Sprinqs, Santa-Ros adası), Sandia rayonunda (b.e.ə. 25-15-ci minillik) od və Daş silahları ilə davranmağı bacaran yığıcılıq və ovçuluqla məşğul olanların düşərgələri tapılmışdır. Arizon və Nyü-Meksikoda tapılmış ilk kənd təsərrüfatı qəsəbələrinin tarixinin b.e.ə. VII-VI minilliyə aid olması sübuta yetirilir. XVI əsrdə Şimali Amerika xalqlarının inkişaf səviyyəsi yekcins deyildi: ibtidai icma cəmiyyətinin ayrı-ayrı inkişaf səviyyələrində yaşayan bu xalqları məskunlaşdıqları yerlərə, ərazilərə görə bir neçə qrupa bölmək olar: birinciyə Arktika zonasına aid ovçu vəbalıqçılar – aleut və eskimoslar (hinduca: çiy ət yeyən) daxil idi.
Bu ərazidə yaşayanların başlıca məqsədi yaşamaq üçün mübarizə aparmaq idi. Bu məqsədin reallaşdırılmasına yönəldilmiş özünəməxsus təsərrüfat-mədəni tip formalaşmışdı. Bu tip mürəkkəb iqlim şəraitinə uyğun təşəkkül taparaq dəniz heyvanlarının, maral, sığın, quşların ovlanması, balıqçılıq, meyvə və müxtəlif ot bitkilərinin yığılması kimi peşələrdə təzahür edirdi.
Dəri və ya qabıqla örtülmüş yaşayış yerləri yayda, iqlular (buz komalar) isə qışda sakinləri soyuqdan və pis havadan qoruyurdu. İki laydan ibarət dəri geyim (geyimin içi və səthi dəridən ibarət olur). Dəridən tikilmiş uzunboğaz çəkmələr, balıq dərisindən plaşlar, tozağacından şlyapalar arktika adamının geyimi idi. Bu ərazinin sakinləri bədii yaradıcılığa da biganə deyildilər. Bu yaradıcılıq mahnı, rəqs, ağac üzərindəki oyma, geyim ornamentlərində və s. təzahür tapırdı.
Arktika qrupuna Kanadanın şimali meşəlik hissələrinin və Sakit okean sakillərinin şimali-qərb hissəsindəki sakinləri (tlinkit, xayda və s.) də aid edilirdi. Burada məskunlaşmışların həyat tərzi ilə əvvəlkilərin müəyyən yaxınlığı da var idi: məşğuliyyət növü, istifadə edilən əmək alətləri (yay-kaman, ox, harpun, tələ, balıq tutmaq üçün xüsusi çəngəl aləti), yaşayış məskənlər və s. Alqonkinlərin karkası ağacdan, üzəri tozağacı qabığı və ya dərilə örtülən konus formalı tikililəri də (viqvamlar) mühüm yer tuturdu.
Hindular qış mövsümü üçün dəridən, yay üçün isə zamşdan (yumşaq maral dərisi) geyimlər hazırlayırdılar. Əsas geyim köynək (kişilər üçün dizdən aşağı, qadınlar üçün topuğa qədər) və tuman hesab edilirdi. Bu geyimlər mokasina adlanan çəkmələrlə geyilirdi. Başı və əlləri qışda soyuqdan, yayda isə, həşəratlardan qorumaq üçün kapyuşon adlı üst geyim ilə örtürdülər. Şimal-qərb rayonlarının sakinləri dəridən hazırlanmış geyimlərə dağ keçilərinin yunundan istehsal olunmuş parçalar da əlavə edirdi. Tlinkitlərin parçadan xüsusi naxışlarla bəzədilmiş çiyinlikləri fəxr hesab edilirdi.
Geyimlər saçaqlarla, maral tükləri, dəniz balıqqulaqlarından hazırlanmış rəngarəng naxışlarla bəzədilirdi. Meşə hinduları nadir balıq sümüklərindən düzəldilmiş boyunbağıları, molyuskadan çıxarılmış çəhrayı və yaşıl incilərdən ibarət sırğaları, sidr ağacının təmizlənmiş köklərinin hörüklərindən, tülkü quyruğu və qartal lələklərindən hazırlanmış baş örtüklərini istifadə edirdilər. Onlar öz sifət və bədənlərini tatuirovka ilə bəzəyirdilər. Zəngin qadınlar alt dodaqlarından ziynət əşyası taxırdılar ki, bu qeyri-adi şəkildə zərif və incə görünürdü. Qeyd etmək lazımdır ki, bu xalq ağac üzərində işləmə sahəsində şöhrət tapmışdır. Belə ki, onlar ağacdan müxtəlif məişət ləvazimatları (qaşıq, qablar, boşqab), rituallar üçün əşyalar – qalxan, döyüşlər üçün dəbilqəmaska, şamanlar üçün əsa, totem maska və dirəklər hazırlayırdılar. Bunlar sehrə malik olan müqəddəs əşyalar kimi dərk olunurdu. Dəbilqə insanın daxili, mənəvi gücü, şəxsi ləyaqətinin təzahürü kimi başa düşülürdü. Qalxan öz sahibinə xoşbəxtlik və müvəffəqiyyət gətirən qüvvə kimi dərk edilirdisə, şamanın əsası ona ruhi aləmə daxil olmaq üçün qüvvə gətirir və bu əşya vasitəsilə ruhları çağırmaq mümkün idi. Maska əcdad və ya fövqəltəbii qüvvələrin təzahürü kimi dərk edilirdi. Müxtəlif heyvanların rəmzi fiqurları tayfanın totemləri hesab edilirdi. Çox zaman bu fiqurların incə və zərif işlənməsi, bəzədilməsi yüksək bədii səviyyə ilə izah edilir. Qumdaşından hazırlanmış yonucu alət və akula dərisinin hissələrindən polirovka zamanı istifadə olunurdu.
Tlinkitlər qurğuşundan müxtəlif bəzək və ziynət əşyalarının hazırlanmasında məşhur idilər. Soyuq döymə üslubunu tətbiq edərək ustalar sırğa, üzük, qolbaq, boyunbağı kimi əşyalar düzəldirdilər. Şimali Kanada, Sakit okean sahillərinin şimalında məskunlaşmış sakinlər qəbilə inkişafı səviyyəsində olduğu halda şimal-qərb hinduları artıq quldarlıq çağında idilər.
Kanadada yaşayan hindu qəbilələri
1700 nəfərə qədərlər
Ən tanınmış xalqlar:
-
alqonkin xalqları (şərqi meşələr)
- ( və )
- İrokezlər (şərqi meşələr)
ABŞ-dən köçənlər
- siyular (Böyük düzənlər)
- Delavarlar (Şimali-Şərq)
Kanadanın köklü xalqlarının siyahısı
Nyufaundlend və Labradorın yerli xalqı | |
Yerli əhali (2001): 18 775 | |
Эскимосское население (2001): 4 555 | |
Народ: (лабрадоримиут) | |
Общины: | | | | | | |
Народ: (монтанье) | |
Общины: (Натуашиш) | (Шешатшиу) | |
Народ: | |
Община: (Конн-Ривер) |
Коренные народы Острова Принца Эдуарда | |
Коренное население (2001): 1 345 | |
Эскимосское население (2001): 25 | |
Народ: | |
Общины: | |
Коренные народы Новой Шотландии | |
Коренное население (2001): 17 010 | |
Эскимосское население (2001): 350 | |
Народ: | |
Общины: (Голд-Ривер | Уайлдкэт | Ярмут) | (Кембридж) | | | | | | | (Помкет и Эфтон | Саммерсайд) | (Фишерс-Грант | Меригомиш) | | | (Вайкокомаг) |
Коренные народы Нью-Брансуика | |
Коренное население (2001): 16 990 | |
Эскимосское население (2001): 160 | |
Народ: | |
Общины: | | | | | | | (Ред-Бэнк) | |
Народ: | |
Общины: | (Сен-Базиль) | | | | |
Коренные народы Квебека | |
Коренное население (2001): 79 400 | |
Эскимосское население (2001): 9 535 | |
Народ: (нунавимиут) | |
Общины Итивимиут: Чисассиби (Малоси) | (Грейт-Вейл | Пост-де-ла-Бален) | | (Порт-Харрисон) | | (Кейп-Смит) | |
Общины Такрамиут: | (Саглук) | (Уэйкхэм-Бей | Марикур) | (Кейп-Хоуп-Адвансед) | |
Общины Унгавамиут: (Пейн-Бей) | | (Ливс-Бей | Бе-о-Фёй) | (Форт-Чимо) | (Джордж-Ривер | Пор-Нуво-Кебек) | |
Народ: | |
Общины: | | | |
Народ: (ндухену) | |
Общины: | | | | | | | | | |
Народ: (монтанье) | |
Общины: (Минган) | (Лез-Эскумен) | (Пуэнт-Блё) | (Наташкуан) | (Сент-Огюстен) | (Бетсиамит) | | | (Ла-Ромен) | | (Шеффервилл) | |
Народ: | |
Общины: | |
Народ: | |
Общины: | | |
Народ: (алгонкины) | |
Общины: (Вулф-Лейк) | (Игл-Виллидж) | (Гран-Лак-Виктория) | (Маниваки) | (Рапид-Лейк) | (Абитибивинни) | (Лак-Симон) | | (Нотр-Дам-дю-Нор) | (Лонг-Пойнт) | |
Народ: | |
Общины: | | |
Народ: | |
Общины: (Мария) | (Гаспе) | (Рестигуш) | |
Народ: | |
Общины: | | | | |
Народ: (гуроны) | |
Общины: |
Коренные народы Онтарио | |
Коренное население (2001): 188 315 | |
Эскимосское население (2001): 1 375 | |
Народ: | |
Общины: | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
Народ: (оджибве) | |
Общины: | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
Народ: (алгонкины) | |
Общины: | | | | | | | | | | | |
Народ: | |
Общины: | | | | | |
Народ: | |
Общины: | | |
Народ: | |
Общины: | | |
Народ: | |
Общины: | | |
Народ: | |
Община: | |
Народ: (гуроны) | |
Общины: | | | | |
Коренные народы Манитобы | |
Коренное население (2001): 150 040 | |
Эскимосское население (2001): 345 | |
Народ: (оджибве) | |
Общины: | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
Народ: | |
Общины: | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
Народ: | |
Общины: | | | | | | | |
Коренные народы Саскачевана | |
Коренное население (2001): 130 190 | |
Эскимосское население (2001): 235 | |
Народ: | |
Общины: | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
Народ: | |
Общины: | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
Народ: | |
Общины: | | | | | | |
Народ: (оджибве) | |
Общины: | | | | | | | | | | | |
Народ: | |
Общины: | | | | | | | | |
Коренные народы Альберты | |
Коренное население (2001): 156 220 | |
Эскимосское население (2001): 1 090 | |
Народ: (чипевьян) | |
Общины: | | | | | | | |
Народ: | |
Общины: | | | | | |
Народ: | |
Общины: | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
Народ: | |
Общины: | | | | |
Народ: (Пье-нуар) | |
Общины: | | | | |
Коренные народы Британской Колумбии | |
Коренное население (2001): 170 025 | |
Эскимосское население (2001): 800 | |
Народ: (чилкотин) | |
Общины: | | | | | | |
Народ: | |
Общины: | | |
Народ: (кэррьер) | |
Общины: | | | | | | | | | | | | | |
Народ: (бивер) | |
Общины: | | | | | | |
Народ: (эсклав) | |
Общины: | |
Народ: | |
Общины: | | |
Народ: | |
Общины: | |
Народ: | |
Общины: | | | |
Народ: | |
Общины: | |
Народ: | |
Общины: | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
Народ: (суке) | |
Общины: | | |
Народ: (беррард) | |
Общины: Беррард | |
Народ: (комокс) | |
Общины: | | | |
Народ: | |
Общины: | | | |
Народ: (сонгиш) | |
Общины: | | | | | |
Народ: (белла-кула) | |
Общины: | | | | |
Народ: | |
Общины: | |
Народ: | |
Общины: | | |
Народ: | |
Общины: | | |
Народ: (нанаймо) | |
Общины: | |
Народ: | |
Общины: | |
Народ: (нутка) | |
Общины: | | | | | | | | | | | | | | | | |
Народ: | |
Общины: | | | | | | | | | | | | |
Народ: | |
Общины: | |
Народ: | |
Communautés: | | | | | | | |
Народ: | |
Общины: | | | | |
Народ: | |
Общины: | | | | | |
Народ: (кутеней) | |
Общины: | | | | |
Народ: (шусвап) | |
Общины: | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
Народ: (томпсон) | |
Общины: | | | | | | | | | | | | | | | | | |
Народ: (лиллуэт) | |
Общины: | | | | | | | | | | |
Народ: | |
Общины: | | | | | |
Коренные народы Юкона | |
Коренное население (2001): 6 545 | |
Эскимосское население (2001): 145 | |
Xalq: | |
İcmalar: | | | |
Xalq: | |
İcmalar: | | |
Xalq: | |
İcmalar: | |
Xalq: | |
İcmalar: (Бивер-Крик) | |
Xalq: | |
İcmalar: (Доусон-Сити) | |
Xalq: (вунтут) | |
İcmalar: | |
Xalq: | |
İcmalar: | | | |
Xalq: | |
İcmalar: | |
Коренные народы Северо-Западных территорий | |
Коренное население (2001): 18 730 | |
Эскимосское население (2001): 3 910 | |
Народ: | |
Общины Инувиалуит: | | | | | | |
Народ: | |
Общины Эсклав: | (Форт-Провиденс) | | (Какиса-Лейк) | | (Форт-Симпсон) | | (Ригли) | (Траут-Лейк) | | |
Saxtu icması: (Колвилл-Лейк) | (Форт-Франклин) | | (Форт-Норман) | |
Общины Тличо (Дог-Риб): (Снейр-Лейк) | (Рей-Эдзо) | (Рей-Лейкс) | (Лак-Ла-Мартр) | |
Общины Чипевьян: (Форт-Резольюшн) | (Сноудрифт) | | | |
Народ: (кутчин) | |
Общины: | (Арктик-Ред-Ривер) | (Форт-Макферсон) |
Коренные народы Нунавута | |
Коренное население (2001): 22 720 | |
Эскимосское население (2001): 22 560 | |
Народ: | |
Общины Кикиртамиут (Острова Белчер): | |
Общины (юг Баффиновой Земли): (Кейп-Дорсет) | (Лейк-Харбор) | (Фробишер-Бей) | | (Брафтон-Айленд) | |
Общины (север Баффиновой Земли): (Клайд-Ривер) | (Понд-Инлет) | (Арктик-Бей) | | | |
Общины (иглуликские эскимосы): | | | |
Общины (эскимосы-нетсилик): | | | |
Общины Саллирмиут (остров Саутгемптон): | |
Общины (эскимосы-карибу): (Ранкин-Инлет) | | | (Эскимо-Пойнт) | | |
Общины (медные эскимосы): | | | (Коппермайн) |
Sayları və yerləşmələri
Bölgələr | İlk etnik qruplar | Yaxınları | Rezervlər |
---|---|---|---|
Britaniya Kolumbiyası | 198 | 129.580 | 1702 |
Ontario | 139 | 158.395 | 206 |
Saskaçevan | 70 | 91.400 | 602 |
Manitoba | 63 | 100.645 | 195 |
Alberta | 46 | 92.275 | 137 |
Kvebek | 39 | 65.090 | 44 |
Şimal-Qərb Əraziləri | 26 | 12.640 | 29 |
Yukon | 18 | 6.275 | 15 |
Nyu-Brunsvik | 15 | 12.385 | 26 |
Yeni Şotlandiya | 13 | 15.240 | 39 |
Nyufaundlend və Labrador | 3 | 7.765 | 3 |
Şahzadə Eduard Adası | 2 | 1.230 | 4 |
İstinadlar
- Общины восточного берега Гудзонова залива (Нунавик)
- Общины южного берега Гудзонова пролива (Нунавик)
- Общины берегов залива Унгава (Нунавик)
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- (fr.) 2009-01-02 at the Wayback Machine Индейцы в американской истории
- — Исторический анализ, иллюстрированный фотографиями, гравюрами и рисунками
- (ing.) 2012-07-07 at the Wayback Machine
- — сайт «chez Cousture», Квебек