Kəlilə və Dimnə — sanskrit dilində yazılmış, orijinal adı “” olan qədim hind mənşəli etik-didaktik hekayələr toplusunun daha sonra pəhləvi dilinə tərcümə edilmiş versiyasından İbn əl-Müqəffa tərəfindən VIII əsrdə ərəb dilinə tərcümə olunaraq “Kəlilə və Dimnə” adı ilə məşhurlaşmış əsər.
| Kəlilə və Dimnə | |
|---|---|
 | |
| Müəllif | Abdulla ibn əl-Müqəffa |
| Janrlar | uydurma hekayə, nağıl[d], təmsil |
| Orijinalın dili | ərəb dili |
| Orijinalın nəşr ili | təq. 750 |
| Tərcüməçi | Rəhim Sultanov |
| Nəşriyyat | (2015) |
| Səhifə | 344 (2015) |
| Tiraj | 100 (2015) |
| ISBN | ISBN 978-9952-8210-4-8 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Əsərin baş qəhrəmanları olan Kəlilə və Dimnə iki çaqqal (kiçik vəhşi it növü) olaraq təsvir edilir. Bu çaqqallardan biri – Dimnə, hakimiyyətə can atan və hiyləgər bir xarakteri təmsil edir, digər çaqqal Kəlilə isə daha çox ağıllı və ehtiyatlı davranışı ilə seçilir.
“Kəlilə və Dimnə” əsərinin əsas məqsədi hökmdarlar və adi insanlar üçün mənəvi və əxlaqi dərslər verməkdir. Hekayələr heyvanların dili ilə danışılır, lakin insanların cəmiyyətində mövcud olan problemlər, siyasət, ədalət və əxlaq kimi mövzular simvolik şəkildə işıqlandırılır. Bu hekayələr vasitəsilə insanlar həyatın vacib dərslərini, xüsusilə düzgünlük, müdriklik, ədalət və hiyləgərlikdən çəkinməyi öyrənirlər.
Əsər dünya ədəbiyyatında böyük iz qoymuş və müxtəlif dillərə tərcümə olunmuşdur. O, əsrlər boyu fərqli mədəniyyətlərdə oxunmuş və öyrədici əsər kimi istifadə edilmişdir.
Məzmun
Təmsillərin ilk və ən önəmli nümayəndələrindən olan "Kəlilə və Dimnə"dəki hekayələr siyasətdən xeyirxahlığa qədər bir çox fərqli mövzunu özündə birləşdirir. Əsər adını ilk bölümündəki bir hekayənin qəhrəmanları olan iki çaqqaldan almışdır - "doğrunun və dürüstlüyün" simvolu "Kəlilə" ilə "yanlışın və yalanın" simvolu "Dimnə".
Kitabda hekayələr Min bir gecə nağıllarında olduğu kimi bir-biriylə əlaqəli və qarışmış hekayələrdən ibarətdir. Beş fəsli və bir girişi vardır. Hər fəsildə bir əsas hekayə, onun içində də kiçik hekayələr və nəzm şəklində nəsihətlər var.
Pançatantra
“Pançatantra” e.ə. I əsrdə yaşadığı düşünülən (Vişnu Şarma) tərəfindən qələmə alınmış təmsil tərzində hekayələrdən ibarət olan kitabdır.
Bəydəbanın yaşadığı zaman haqqında bir çox mübahisələr olsa da, kitabın Dəbşələm adlı bir hind hökmdarı zamanında yazıldığı düşünülməkdədir. Belə ki, əsərin hökmdara ittihaf edildiyi və hökmdara məsləhət və nəsiyyət səciyyəsi daşıdığı fikri mövcuddur.
Əsərin yazılış məqsədi Mehapur hökmdarının tənbəl üç şahzadəsini doğru yola yönəltməkdir.
"Sirlər Xəzinəsi" və "Kəlilə və Dimnə"
Nizami Gəncəvinin "Sirlər Xəzinəsi"ndə toxunduğu mövzular ilə qədim "Kəlilə və Dimnə" mövzuları arasında yaxınlıq, müəyyən məqamlarda isə oxşarlığın olması, tədqiqatçıların "Sirlər Xəzinəsi"nin əsas mənbələrindən birinini də "Kəlilə və Dimnə" olduğunu düşünmələri üçün əsas vermişdir. Nizaminin "Kəlilə və Dimnə" ilə tanış olmasına şübhə edilmir. Belə ki, "Xosrov və Şirin"də Bozorq Ümidin Xosrova "Kəlilə və Dimnə"dən qırx nəsihət verməsi Nizaminin "Kəlilə və Dimnə"yə dərindən bələd olduğunu sübut edir.
Şair, "Sirlər Xəzinəsi"ndə saraydan və saray şairlərinin acınacaqlı aqibətindən danışarkən, sarayda yaşayıb yaradan şairlərin nəhayətdə şahların əli ilə cəzalandırılacağını göstərir və saraylardan uzaqlarda, asudə yaşamağı üstün tutur. Həmin motivə, eyniylə "Kəlilə və Dimnə"də də rast gəlinir. "Kəlilə və Dimnə"də deyilir ki, padşahlarla dost olanlar canlarını salamat saxlaya bilməzlər. "Harrun-ər-Rəşidlə dəlləyin dastanı"ndan çıxarılan nəticə, eyni ilə, "Kəlilə və Dimnə"də pul, xəzinə üstündə oturan siçanın hekayətində də özünü göstərir. "Sirlər Xəzinəsi"ndə tamahkarlıq və hərislik şiddətlə tənqid edildiyi kimi, "Kəlilə və Dimnə"də də bütün bəlaların mənbəyinin tamahkarlıq və hərislik olması, əsil dövlətliliyin gözütoxluq olub, qənaətlə dolanmağa əsaslanması göstərilir.
"Kəlilə və Dimnə"də kəndli oğlunun dili ilə əmək, zəhmət haqqında deyilən sözlərin "Sirlər Xəzinəsi"ndə də əsas götürüldüyünü aydən görmək mümkündür. Nizami "Sirlər Xəzinəsi"ndə zalımın zülmünü üzünə çırpmağı, zalımdan qorxmamağı qarı və doğru danışan qoca simasında vermişdisə, "Kəlilə və Dimnə"də də ağıllı o adam sayılır ki, ağasının razılaşmayacağını bildiyi halda öz məsləhətlərini ondan əsirgəməsin, ağıllı məsləhətləri üçün təqib edilməkdən qorxmasın.
Nizaminin səbirli olmaq haqqında "Ovçu, it və tülkü" dastanı yenə "Kəlilə və Dimnə"də olan "Zahidin yağ-bal bardağını sındırması" hekayəsi ilə səsləşir.
Nəşr və tərcümə
Əsər Rəhim Sultanov tərəfindən Azərbaycan dilinə tərcümə olunmuş 1989-cu ildə Bakıda Azərbaycan Sovet Ensklopediyasının Baş Redaksiyasında 326 səhifədə, 2015-ci ildə 344 səhifədə 100 tirajla çap edilmişdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- .
- .
- Е. Э. Бертельс – «Сокровищница тайн» (передисловие), Ниэами Гянджеви, Сокровищница тайн, Москва, 1959, səh. 10-13
- Kəlilə və Dimnə / müqəddimənin müəllifi. M.İbrahimov; farscadan tərcümə edəni, şərhlərin və izahların müəllifi: Rəhim Sultanov.- Bakı: Azərbaycan Sovet Ensklopediyasının Baş Redaksiyası, 1989. - 326 s.
- ( (az.)). . 2017-02-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-09-03.
Xarici keçidlər
- /Farscadan tərcümə edəni, şərhlərin və izahların müəllifi: Rəhim Sultanov; Red.: Məmmədağa Sultanov.- Bakı: , 2004.- 304 s.
- ( (az.)). . 2017-02-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-09-03.