Həsən Vahidoviç Turxayev (10 may 1938, Laxa-Varand[d], Çeçen-İnquş MSSR) — çeçen alimi, filologiya elmləri doktoru, professor, Çeçen-İnquş Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının əməkdar elm xadimi (1977), Rusiya Federasiyasının əməkdar elm xadimi (2005), SSRİ Yazıçılar İttifaqının (1980) üzvü, Rusiya Federasiyasının Ali Peşə Təhsilinin Fəxri İşçisi (2003).
| Həsən Turxayev | |
|---|---|
| Həsən Vahidoviç Turxayev | |
| Doğum tarixi | 10 may 1938 (86 yaş) |
| Doğum yeri |
|
| Milliyyəti | çeçen |
| Elm sahəsi | Ədəbiyyatşünaslıq |
| Elmi dərəcəsi | filologiya elmləri doktoru |
| Elmi adı | professor |
| Alma-mater | Çeçenistan Dövlət Pedaqoji Universiteti |
| Təhsili |
|
| Mükafatları |
  
|
Həyatı
O, Qırğızıstan SSR, Çuy vilayəti, Bıstrovski rayonunun Bıstrovka kəndində səkkizillik məktəbi bitirmişdir. Valideynlərinə kömək etmək üçün təhsilini işlə birləşdirdi: yük daşıyan, asfaltçı, çilingər işləyir. 1958-ci ildə fəhlə gənclər məktəbini bitirib.
1958-ci ildə Çeçen-İnquş Dövlət Pedaqoji İnstitutunun tarix-filologiya fakültəsinə daxil olub. Təhsilini başa vurduqdan sonra institutda rus və xarici ədəbiyyat kafedrasında assistent vəzifəsində çalışır. 1963-cü ildən 1988-ci ilə qədər rəhbərlik etdiyi Çeçen-İnquş Elmi-Tədqiqat Tarix, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun ədəbiyyat və folklor sektorunun müdiri olub.
1969-cu ildə Dağıstan Dövlət Universitetində namizədlik dissertasiyasını müdafiə etmişdir. Doktorantura təhsilinə SSRİ Elmlər Akademiyasının A.M.Qorki adına Dünya Ədəbiyyatı İnstitutunda yiyələnmişdir. 1984-cü ildə Gürcüstan SSR Elmlər Akademiyasının Şota Rustaveli adına Gürcüstan Ədəbiyyatı İnstitutunda ədəbiyyatşünaslıq üzrə doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. 1990-cı ildə professor olur. 1988-ci ilin sentyabrında Çeçen-İnquş Dövlət Pedaqoji İnstitutunun ədəbiyyat kafedrasının müdiri, 1992-ci ilin noyabrında isə bu universitetin elmi işlər üzrə prorektoru olub.
1980-ci ildə SSRİ Yazıçılar İttifaqının üzvü olub. 2007-ci ildə Beynəlxalq Yazıçılar və Publisistlər Assosiasiyasının üzvü olub.
Qroznıda Birinci Çeçen müharibəsindən sağ çıxır. 1998-ci ildən ikinci kursu bitirənə qədər Moskvada işləyib. Çeçenistan Dövlət Universitetində işinə bərpa edildikdən sonra orada XX əsr rus ədəbiyyatı kafedrasının rəhbəri olur.
Elmi fəaliyyəti
Turxayevin 1960-cı illərin sonunda: "Yetkinliyə gedən yol (Çeçen-İnquş ədəbiyyatı haqqında qeydlər)", "Sovet Çeçen-İnquşetiya yazıçıları", "Çeçen sovet poeziyası (20–40-cı illər), "Çeçen hekayəsi (janrın formalaşması və inkişafı problemi)" və s.ilk elmi nəşrləri işıq üzü gördü. Ümumilikdə 250-dən çox elmi əsərin müəllifidir, onlardan 7-si monoqrafiyadır. Əsərlərinin çoxu xaricdə — Böyük Britaniyada, ABŞ-da, Yaxın Şərq ölkələrində və bir sıra başqa ölkələrdə tərcümə və nəşr edilmişdir. O, altmışdan çox toplu əsərin və çeçen yazıçılarının seçilmiş əsərləri toplusunun tərtibçisi və onların giriş məqalələrinin və qeydlərin müəllifidir.
Onun elmi rəhbərliyi ilə çeçen-inquş musiqi folklorunun 3 cildliyi nəşrə hazırlanmış, onlardan ikisi 1964–1965-ci illərdə Qroznıda nəşr edilmişdir. Kitabın son cildi üzərində işləməyə məşhur şair-tərcüməçilər Rimma Kazakova, Semyon Lipkin, Naum Qrebnev, Yakov Kozlovski, Yuliya Neyman və başqaları dəvət olunub.
Onun tədqiqatlarının nəticələri ali və orta məktəblərdə pedaqoji təcrübəyə daxil edilmişdir. Çeçen ədəbiyyatı üzrə bir sıra dərsliklərin və antologiyaların müəllifləri (məsələn, "SSRİ xalqlarının ədəbiyyatı" kursu üzrə dərslik) kitablarını yazarkən onlardan istifadə etmişlər. Şimali Qafqaz xalqlarının ədəbiyyatı üzrə xüsusi kurs oxuyan müəllimlər onun yaradıcılığından faydalanırlar. Çeçenistan Respublikası orta təhsil məktəblərində 11-ci sinflər üçün çeçen ədəbiyyatı dərsliyinin müəllifidir.
Turxayevin tədqiqatları SSRİ Elmlər Akademiyasının nəşrlərində: (История советского языка литературы. V. 5. — Москва: Наука, 1974); "Böyük Sovet Ensiklopediyası"nda (cild 15), "Kiçik ədəbi ensiklopediyada", "Şevçenko lüğəti"ndə (Kiyev: Наука, 1976. cild 1, 2), "Çeçenistan mədəniyyəti: tarix və müasir problemlər" " (M.: Наука, 2003, red. 1; M.: Наука, 2006, red. 2), "Rusiyanın tarixində, siyasətində, elmində və mədəniyyətində çeçenlər" 2-ci yenidən işlənmiş və genişləndirilmiş nəşr (M.: Наука, 2008) dərc edilmişdir.
6 cildlik "Sovet çoxmillətli ədəbiyyat tarixi" kitabının müəlliflər qrupunun üzvü (Moskva: "Elm", SSRİ Elmlər Akademiyası), çeçen ədəbiyyatının klassiki Səid Baduyevin ikicildlik toplu əsərlərinin tərtibçisidir (Qroznı, 1976–1977).
2007-ci ildə Beynəlxalq Yazıçılar və Publisistlər Assosiasiyası Həsən Turxayevin "Present Time" jurnalındakı bəzi nəşrləri ilə tanış olaraq onu Frans Kafka Qızıl medalı ilə təltif edib.
Hazırda Çeçenistan Dövlət Universitetində XX əsr rus ədəbiyyatı kafedrasının müdiridir.
Mükafatları
- Çeçen-İnquş MSSR əməkdar elm xadimi (1977);
- Rusiya Federasiyasının Ali Peşə Təhsilinin fəxri işçisi (2003);
- Rusiya Federasiyasının əməkdar elm xadimi (2005);
- "Əmək igidliyinə görə" medalı.
İstinadlar
- ↑ . 2014-04-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-04-04.
- Айдаев Ю. А., Дахкильгов И. А., Мальсагов А. О., Нашхоев Р. М., Туркаев Х. В. Илли: героико-эпические песни чеченцев и ингушей (25000 nüs.). Грозный: Чечено-Ингушское книжное издательство. Ахматова, Раиса Солтамурадовна. 1979. 238.
- Ломидзе Г. И., Тимофеев Л. И. История советской многонациональной литературы. 5. Москва: Наука. 1974.
- . 2014-05-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-05-13.
Xarici keçidlər
- . sp95.ru. Электронная библиотека Союза писателей Чеченской Республики. 2014-10-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-12-28.
- . chesu.ru. Чеченский государственный университет. 2014-10-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-12-28.