Həştərxanilər sülaləsi (özb. Ashtarxoniylar sulolasi; bu sülaləyə bəzən Canilər və ya Canoğulları və ya Cani xanədanı da deyilir) — Buxara xanlığını idarə edən özbək sülaləsi.1598-1785 illər arasında bugünkü Özbəkistan və Türkmənistan torpaqlarına yayılan Buxara xanlığını idarə edən xanədanlardan biri.
Tarixi
Xanədanın adını aldığı (Canibek), oğullarından olub Çingiz xanın oğullarından Cuçi xanin onüçüncü oğlu Toğa Teymur xanın soyundandır.
Həştərxan xanlığından gəlen (Canibekin oğlu), Şeybani xanlığından ələ keçirdikləri xanlığın mərkəzini sələfləri kimi Buxara şəhərini etdilər. Əsasən xanlıq 30 iyul 1598-ci ildə Məşhədi, 12 avqust 1598-ci ildə də Heratı Səfəvilər dövlətinə uduzmuşdu.
1602-ci ildə Baki xan Səfəvi şahı I Şah Abbasın olduğu İran ordusunu böyük bir məğlubiyyətə uğradaraq Qızılbaş ordusunun irəliləyişini durdurmuşdur.
1644-cü ildə Nəzir xan taxtda görə oğlu Əbdüləziz ilə ixtilaf yaşamış ve Osmanlı dövlətinin o dönəmdəki padişahı (1640-48) həkəm seçilmiş ve padişahın hükmü ilə saltanat 1645-ci ildə Əbdüləzizə keçmişdir.
Canoğullarının bir müddət sonra qüdrətlərini itirmələriylə xanlıq 1700-cü ildə Fərqanə və 1752-ci ildə Cənubi Türkistanı kayb etmiş ve toprakları epey daralmıştır. Hatta Nadir şah Özbək paytaxtı Buxaranı da 22 sentyabr 1740-20 iyun 1747 arasında İran işğalinda tutmuş, Canoğulları her nə qədər başkentlerini istirdad ettilərsə də, əski güclərinə heç bir zaman ulaşamamışlar və yerlərini Manqıtlar xanədanına buraxmışdılar.
Sülalənin hökmdarları
Canoğulları xanları sırasıyla bunlardır:
- Baki Muhammed (1598-1605), Din Muhammed'in küçük kardeşi
- Vali Muhammed (1605-1611), Din Muhammed'in küçük kardeşi
- İmam Kuli (1611-1642), Baki Muhammed'in oğlu
- Nadir Muhammed (1642-1645), Baki Muhammed'in oğlu
- Abdülaziz (1645-1680), Nadir Muhammed'in oğlu
- Sübhan Kulı (1680-1702), Nadir Muhammed'in oğlu
- I. Ubeydullah (1702-1711), Sübhan Kulı'nın oğlu
- Ebulfeyz (1711-1747), Sübhan Kulı'nın oğlu
- Abdülmümin (1747-1751), Ebulfeyz'in oğlu
- II. Ubeydullah (1751-1753), Ebulfeyz'in oğlu
- Abdurrahim (1756-1758), (Mangıt)
- Ebulgazi (1753-1756 ve 1758-1785)
İstinadlar
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Анке фон Кюгельген, Легитимация среднеазиатской династии мангитов в произведениях их историков (XVIII-XIX вв.). Алматы: Дайк-пресс, 2004,c.68-69