Gəraylar (Geraylar, Giraylar (əski ərəb əlifbası ilə: كرایلر; tək halda: (Gəray) كراى) — Krımda, XV əsrin əvvəllərindən 1783-cü ilə qədər — Krım xanlığının Rusiya imperiyası tərəfindən işğalına qədər, hakimiyyətdə olmuş hökmdar sülaləsi.
| Gəraylar | |
|---|---|
.svg){kind=icon} | |
| Ölkə | |
| Hissəsidir | Borucigin, Çingizlilər |
| Banisi | I Hacı Gəray |
| Sonuncu hökmdar | Şahin Gəray |
| Hazırkı rəhbər | |
| Əsası qoyulub | 1441 |
| Milliyyət | Krım tatarları |
| Titullar | |
|
|
|
Sülalənin banisi Krımın ilk xanı olmuş I Hacı Gəraydır. O, uzun müddət Krımın Qızıl Ordadan ayrılması və müstəqilliyi uğrunda mübarizə aparmışdır. I Hacı Gərayın nəsil şəcərəsi barədə bir neçə versiya mövcuddur ki, bu da tarixçilər arasında mübahisələrə yol açır. Gərayların özlərinin rəsmi açıqlamalarına görə onlar Çingiz xanın nəslindəndirlər. Amma ehtimal var ki, əslində I Hacı Gəray heç də Çingiz xan nəslindən yox, əslində məşhur monqol-türk mənşəli gəraylar nəslindən idi və onun Çingiz xan nəslindən olması sonradan uydurulmuşdur.
Bu sülələnin bəzi nümayəndələri isə Kazan, Həştərxan və Qasım xanlıqlarında hakimiyyətdə olmuşlar.
Sülalənin nümayəndələrində biri - , tarixdə daha çox, Rus çarı İvan Qroznı ilə etdiyi müharibələri ilə yadda qalmışdır.
Hal-hazırda bu nəsildən olan və Londonda yaşayan Krım taxtının qanuni varisi hesab edilir.
"Gəray" sözü haqqında
Bu söz, sülalənin banisi olan I Hacı Gərayın adı idi və I Hacı Gərayın 6-cı oğlu olan I Mənqli Gəray tərəfindən soyadı kimi qəbul edilmişdir, - mənası "doğru", "ədalətli" deməkdir.
I Hacı Gəray nəslindən olan Qasım xanları
Gəraylar sülaləsindən olan Kazan xanları
- Sahib Gəray (I Səadət Gərayın oğlu), 1521—1524.
- Səfa Gəray ( oğlu), 1524—1549.
- (Səfa Gərayın oğlu), 1549—1551.
Gəraylar sülaləsindən olan Həştərxan xanları
- Bahadır Gəray (I Mehmed Gərayın oğlu), 1522—1523.
Ailə şəcərəsi
|
I HACI GƏRAY (1) |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
HEYDƏR GƏRAY (2) |
I MƏNGLİ GƏRAY (4) |
NURDÖVLƏT GƏRAY (3) |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
I SƏADƏT GƏRAY (7) |
MÜBARƏK GƏRAY |
I SAHİB GƏRAY (9) |
I MEHMED GƏRAY (5) |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
I DÖVLƏT GƏRAY (10) |
I İSLAM GƏRAY (8) |
I QAZİ GƏRAY (6) |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
I FATEH GƏRAY (15) |
II MEHMED GƏRAY (11) |
II QAZİ GƏRAY (14) |
II İSLAM GƏRAY (13) |
ŞAQAY MÜBARƏK GƏRAY |
I SƏLAMƏT GƏRAY (17) |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
DÖVLƏT-ÇOBAN GƏRAY |
II SƏADƏT GƏRAY (12) |
TOXTAMIŞ GƏRAY (16) |
İNAYƏT GƏRAY (20) |
CANIBƏY GƏRAY (18) |
KRIM GƏRAY |
IV MEHMED GƏRAY (22) |
I BAHADUR GƏRAY (21) |
|
III İSLAM GƏRAY (23) |
MÜBARƏK GƏRAY |
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ADİL GƏRAY (24) |
III MEHMED GƏRAY (19) |
II HACI GƏRAY (27) |
III SƏADƏT GƏRAY (28) |
I SƏLİM GƏRAY (25) |
III DÖVLƏT GƏRAY (33) |
MURAD GƏRAY (26) |
SƏFA GƏRAY (29) |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
II SƏLAMƏT GƏRAY (37) |
II DÖVLƏT GƏRAY (30) |
II MƏNGLİ GƏRAY (35) |
III QAZİ GƏRAY (31) |
I QAPLAN GƏRAY (32) |
IV SƏADƏT GƏRAY (34) |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
MAQSUD GƏRAY (43) |
TOPAL ƏHMƏD GƏRAY |
II FATEH GƏRAY (36) |
ARSLAN GƏRAY (39) |
KRIM GƏRAY (41) |
II SƏLİM GƏRAY (38) |
HƏLİM GƏRAY (40) |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
II BAHADUR GƏRAY (48) |
II SAHİB GƏRAY (46) |
ŞAHİN GƏRAY (47) |
III SƏLİM GƏRAY (42) |
IV DÖVLƏT GƏRAY (44) |
II QAPLAN GƏRAY (45) |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
İstinadlar
- ↑ Мякотин В. А. Гиреи или Гераи (rus.). // Энциклопедический словарь СПб: Брокгауз — Ефрон, 1893. Т. VIIIа. С. 753.
- Qırım tarihı. E. Çubarovnıñ muarrirliginen. Aqmescit. Tezis. 2009 /История Крыма. Под ред. Э. Чубарова. Симферополь. Тезис. 2009/ ISBN 978-966-470-016-7.
- 1466, 1474—1475, 1476—1478-ci illərdə Krım xanı idi.
- A.o.1501— v.e.1551; 1524—1532-cü illərdə Krımda (), 1524—1532-cü illərdə isə xan olmuşdur.
- A.o.1510—v.e.1549; qardaışı oğludur.
- A.o.1546—v.e.1566.
Xarici keçidlər
- 2011-12-10 at the Wayback Machine
Ədəbiyyat
- 2007-03-18 at the Wayback Machine